Klarkov test sa lutkama različite boje

Test sa lutkama različite boje osmislili su i krajem tridesetih godina 20. veka sproveli Kenet Klark i njegova supruga Mejmi kao jednu od tehnika u cilju istraživanja rasne identifikacije i preferenci kod dece crnaca u SAD. Sam test kao i rezultati do kojih su autori u svojim istraživanjima došli su postali opšte poznati nakon što je je njihov sažetak koji je Kenet Klark napisao, 1954. godine citirao Vrhovni sud Sjedinjenih Američkih Država u fusnoti 11 odluke u slučaju Braun protiv Odbora za obrazovanje.

Kenet i Mejmi Klark pošli su od pretpostavke da je problem rasne svesti direktno povezan sa razvojem rasnih stavova kod dece, zbog čega su subjekat u njihovim istraživanjima bila crna deca uzrasta od 3 do 7 godina koja su pohađala obdaništa i javne škole u Sjedinjenim Američkim Državama. Test sa lutkama različite boje obuhvatio je 253 deteta, od kojih je 134 testirano u obdaništima i javnim školama samo za crnu decu (južna grupa), a 119 u rasno mešanim obdaništima i javnim školama (severna grupa). Osim toga, testirana deca su takođe bila razvrstana prema uzrastu (3, 4, 5, 6 i 7 godina), polu (dečaci i devojčice) i boji kože (svetla – gotovo bela, srednja – svetlo do tamnosmeđa i tamna – tamnosmeđa do crna). Sva deca su testirana pojedinačno u posebnim učionicama ili kancelarijama. Gotovo sva deca su pozitivno reagovala na testiranje, smatrajući da se radi o nekoj vrsti igre.

Sam test podrazumevao je da su deci bile ponuđene četiri lutke koje su se razlikovale samo po boji kože. Dve su lutke bile crne, sa crnom kosom, a dve bele, sa plavom kosom. Sve lutke su postavljene u isti položaj, a na sebi su imale samo pelene. Polovini ispitivane dece lutke su postavljene u sledećem redu: bela, obojena, bela, obojena, a drugoj polovini u obrnutom — obojena, bela, obojena, bela. Tokom eksperimenta od dece je traženo da odgovore na sledeće zahteve izborom jedne od lutaka koju treba da dodaju eksperimentatoru:

1. Daj mi lutku sa kojom bi se najradije igrao/la - (a) koja ti se najviše sviđa
2. Daj mi lutku koja je lepa lutka
3. Daj mi lutku koja izgleda loše/zlo
4. Daj mi lutku koja je lepe boje
5. Daj mi lutku koja izgleda kao belo dete
6. Daj mi lutku koja izgleda kao obojeno dete
7. Daj mi lutku koja izgleda kao dete crnac ("Negro")
8. Daj mi lutku koja izgleda kao ti

Zahtevi od 1 do 4 bili su namenjeni otkrivanju preferencija, zahtevi od 5 do 7 je trebalo da ukažu na poznavanje rasnih razlika, a zahtev 8 na samoidentifikaciju.

Rezultati testa

U svom radu Kenet i Mejmi Klark odvojeno su prikazali i analizirali odgovore na pitanja vezana za rasne preference, rasnu identifikaciju i rasnu samospoznaju. Osim toga, dali su i analizu kako rasne identifikacije i samospoznaje, tako i rasnih preferenci u odnosu na starost dece, njihovu boju kože, kao i razlike između severne i južne grupe.

Rezultati odgovora na pitanja koja su postavljana da otkriju ispitanikovo znanje o rasnim razlikama pokazali su da najveći broj dece ispravno bira lutku odgovarajuće boje kože (94% dece ispravno bira belu lutku, 93% obojenu lutku, a 72% ispravno bira obojenu lutku kada ih ispitivač upita da pokažu na “Negro" lutku). Dobijeni rezultati ukazuju da deca zapravo imaju jasno razvijenu svest o rasnim razlikama.

Odgovori na pitanje koje treba da ukaže na razvijenu sposobnost rasne samospoznaje pokazali su da se 66% dece identifikovalo sa obojenom lutkom, a čak 33% sa belom lutkom. Upoređivanjem rezultata odgovora na pitanja koja govore o rasnoj identifikaciji sa rezultatima odgovora na pitanje vezano za poznavanje rasne samospoznaje vidi se da deca koja imaju razvijeno znanje o rasnoj identifikaciji nemaju uvek razvijeno znanje o rasnoj samospoznaji, sudeći po tome da otprilike 9 od 10 ispitanika jasno zna da razlikuje rase, a da samo nešto više od 6 od 10 ispitanika zna da identifikuje kojoj od navedenih rasa pripada.

Što se tiče razlika vezanih sa starošću ispitivane dece, sagledavanjem rezultata odgovora na pitanja vezana za poznavanje rasnih razlika, autori su uočili da u svim uzrastima od 3. do 7. godine deca imaju izrazito razvijeno znanje o rasnoj identifikaciji, kao i da se to znanje razvija iz godine u godinu (od 77% tačnih izbora lutke odgovarajuće boje u trećoj, do 100% u sedmoj godini). Takođe, rezultati odgovora na pitanje o rasnoj samospoznaji ukazuje na razvoj samospoznaje sa godinama. Tako se sa obojenom lutkom identifikuje samo 36% ispitivane dece starosti 3 godine, a 87% ispitivane dece starosti 7 godina.

Što se tiče razlika vezanih za boju kože ispitivane dece, rezultati odgovora na pitanja vezana za rasnu identifikaciju pokazala su da među decom različite boje kože nema značajnih razlika u odgovorima, osim što su pripadnci tamne grupe konstantno davali tačnije odgovore od pripadnika svetlije ili srednje grupe na pitanjima vezanim za rasnu identifikaciju. S druge strane, ono što je zanimljivo je da se na pitanje o rasnoj samospoznaji 20% pripadnika svetle grupe, 73% pripadnika srednje grupe i 81% pripadnika tamne grupe tačno identifikovalo sa obojenom lutkom. Ovo ukazuje na ogromnu razliku u izjašnjavanju svetle grupe u odnosu na srednju grupu, a još veću svetle u odnosu na tamnu.

Između južne i severne grupe, odnosno dece koja pohađaju posebna obdaništa i škole za crnce na jugu i dece koja pohađaju mešana obdaništa i škole na severu zemlje, nisu zabeležene značajne razlike u pogledu rasne identifikacije. Iako se razlike po pitanju samospoznaje nisu pokazale kao statistički značajne, ipak se primećuje da se u severnoj grupi nešto manje dece identifikuje sa obojenom lutkom u odnosu na južnu (61% u severnoj, 69% u južnoj). Autori navode da to može biti posledica toga što je među ispitivanom decom u severnoj gupi bilo više onih koji su prema boji kože bili svrstani u svetle.

Rezultati testa sa lutkama različite boje su jasno pokazali da ispitivana crna deca uzrasta od 3 do 7 godina preferiraju belu lutku. Tako je oko 2/3 ispitivane dece kao lutku sa kojom bi se najradije igralo i lepu lutku izabralo belu lutku. Njihovi odgovori na pitanje koja je lutka loša/zla ukazuju na to da preferenca prema beloj lutki izaziva negativno mišljenje prema obojenoj lutki i da iz tog razloga 57% ispitanika kaže da obojena lutka izgleda loše/zlo, a samo 17% da bela lutka izgleda loše/zlo. Na ovo pitanje je 24% dece ili nije dalo odgovor ili je reklo da ne zna koja je lutka loša/zla.

Vezano za rasne preference u različitim uzrastima, rezultati pokazuju da u svim uzrastima od 3. do 7. godine deca preferiraju belu lutku, a odbacuju crnu. Međutim, ta tendencija se ipak postepeno smanjuje od 4. do 7. godine.

Što se tiče razlika vezanih za boju kože ispitivane dece rezultati odgovora na pitanja vezana za rasnu preferencu su pokazali da postoji tendencija da, bez obzira na boju kože, većina ispitivane dece, preferira belu lutku, a obojenu smatra za lošu/zlu. Ova tendencija je najizraženija kod dece iz svetle grupe, a najmanje izražena kod dece iz tamne grupe.

Za razliku od rasne identifikacije i samospoznaje gde nisu zabeležene evidentne razlike između južne i severne grupe, dobijeni rezultati odgovora na pitanja o rasnoj preferenci ukazuju da deca u južnoj grupi manje izražavaju preferencu prema beloj lutki u poređenju sa definitivnim preferiranjem bele lutke od strane ispitivane dece iz severne grupe. Posebno značajno viši procenat dece iz severne grupe u odnosu na južnu da obojena lutka izgleda loše/zlo (71% u severnoj u odnosu na 49% u južnoj grupi).

Rezultati istraživanja Keneta Klarka i njegove supruge Mejmi Fips Klark jasno su ukazala na problem postojanja stereotipa vezanih za boju kože u američkom društvu. Svojim daljim angažovanjem u oblasti socijalne priholgije i obrazovanja oni su radili na njihovom prevazilaženju čime su dali izuzetno značajan doprinos rešavanju problema rasne diskriminacije u Sjedinjenim Američkim Državama u drugoj polovini 20. veka.