Koartikulacija (fiziološka akustika)
Koartikulacija ili suizgovor oblik je govora kod koga se neke reči, glasovi stvaraju i ne izgovaraju potpuno sukcesivno, jedan za drugim. Oni se međusobno stapaju, odnosno preklapaju i pri tom se ostvaruje racionalizscija pokrete artikulatora samo na one najnužnije.
Asimilacija, koartikulacija, elizija[uredi | uredi izvor]
U svim jezicima, glasovi imaju snažno dejstvo na druge glasove koji su im blizu. Proces u kome je glas promenjen pod uticajem susednog glasa naziva se asimilacija. Kako su novija istraživanja na području fonetike ovu definiciju pripisala koartikulaciji, nastale su mnoge diskusije o tome da li postoje uopšte značajnije razlike između ova dva termina. Još jedan fenomen smislenog, povezanog govora naziva se elizije, a odnosi se na proces u kojem dolazi do nestanka jednog ili više glasova.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Dosadašnja istraživanja koartikulacije iako su malobrojna, metodološki su vrlo različita. Najčešće se u njima nastojalo, uz primenu različiteih metode snimanja (npr. ultrazvuk,[1] elektropalatografija),[2] registrovati pokret artikulatora u govoru.
- Ohman je (1967) postavio numerički model koartikulacije koji je zasnovao na njegovim ranijim spektrografskim merenjima koartikulacije.
- Susman i saradnici (1973) pratili su EMG odgovore simultanih pokreta usana i vilice tokom koartikulacije.[3]
- Kent i Minif (1977) napravili su pregledni rad prikazima modela realizacije govora sa gledišta koartikulacije.[4]
- Bel-Berti i Haris (1982) istraživali su vremenski aspekt pokreta usana sa gledišta teorije o motornoj kontroli govora.[5]
- Lubker i Gej (1982) istražujući koartikulaciju usana povezali su je sa biološkim osobinama vokalnog trakta kao i specifičnostima pojedinog jezika.[6]
Istraživači su zapravo tokom navedenih straživanja radili na otkrivanju stalnih, stabilnih i bitnih akustičkih obeležja pojedinačnih delova govora. Osnovni problem tih istraživanja bilo je pitanje da li postoje neki elementi u akustičkom signalu govora koji su stalni i stabilni, bez obzira na fonetski kontekst ili individualne karakteristike govora pojedinca. Tko su između ostalog sa gledišta vremenskih aspekt pokreta usana i teorije o motornoj kontroli govora (istražujući koartikulaciju), pokrete usana povezali sa biološkim osobinama vokalnog trakta kao i sa specifičnostima pojedinog jezika.[7]
Osnovne postavke[uredi | uredi izvor]
Koartikulacija znači da položaj usana u nekom trenutku ne zavisi samo o glasu koji se trenutno izgovara, nego i o glasovima pre i posle. Tokom koartikulacije zapravo dolazi do međusobnog preklapanje odnosno povezivanje glasova u slog ili reči. Dosadašnja istraživanja ukazala su na povezanost koartikulacije i senzomotornog razvoja, pa se može pretpostaviti da će se i teškoća u senzomotorni razvoju artikulacije odraziti na samu koartikulaciju.
Nakon analize koartikulacije na akustičnom planu sa vremenskog, frekvencijskog i intenzitetskog aspekta javile su se određene specifičnosti.[8] Naime na osnovu toga kako se stvarno odvija prirodno izgovaranje treba pretpostaviti da motorički centri unapred planiraju izgovor ne jednog po jednog glasa, nego čitave govorne reči odjednom, tako da u tom procesu izgovora postoje dva načela.
- Prvo: ako u reči treba izvesti dva puta isti pokret, obavlja se samo jedan produženi kad god nema za to prepreke.
- Drugo: pokret koji treba obaviti u reči započinje odmah ako nema za to prepreke.
Ostvarivanjem navedenih načela u suštini je suizgovor ili koartikulacija.[9]
Oblici koartikulacije[uredi | uredi izvor]
Koartikulacija se najčešće manifestuje u vremenu i to na dva načina,[10] i to kao:
- Pozitivna, prednja ili preuranjena koartikulacija
Manifestuje sa kao prerano započeti pokret kada se artikulatori postavljaju u adekvatan položaj pre zvučne realizacije određenog glasa.
- Negativna, zadnja ili zakasnela koartikulacija
Kod ovog oblika koartikulacije dolazi do zadržavanje izgovornog položaja prethodnog glasa iako je već počeo glas koji sledi.
Koartikulacija se može manifestovati i na druge načine ako postoje govorni poremećaji. Tako npr. jedan dislaličan glas može, akustički gledano, da „zagadi” susedne glasove ispred ili iza njega.[11]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Parush, A., Ostry, D. J. (1993). Lower pharingeal wall coarticulation in VCV. The Journal of Acoustical Society of America, 94, 715 - 722.
- ^ Harrington, J. (1987). Coarticulation and stuttering: an acoustic and electropalatographic study. U: Speech motor dynamics in stuttering (ed.: Peters, H. F. M., Hulstijn, W.). Springer-Verlag, Wien, 381 - 392.
- ^ Sussman, H. M., MacNeilage, P. F., Hanson, R. J. (1973). Labial and mandibular dynamics during the production of bilabial consonants: Preliminary results. Journal of Speech and Hearing Research, 16, 397-420.
- ^ Kent, R. D., Minife, F. D. (1977). Coarticulation in recent speech production models. Journal of Phonetics, 5, 115-133.
- ^ Bell-Berti, F., Hariss K. S. (1982). Temporal patterns of coarticulation: Lip rounding. Journal of the Acoustical Society of America, 71, 449-454.
- ^ Lubker, J., Gay, T. (1982). Anticipatory labial coarticulation: Experimental, biological and linguistic variables. Journal of the Acoustical Society of America, 71, 437-448.
- ^ Heđever, M., Kovačić, G. (1997). Akustika glasa i govora. Skripta za kolegij Govorna akustika za studente logopedije Edukacijsko-rehabilitacijskog fakulteta u Zagrebu.
- ^ Heđever, M.(1992-a). Koartikulacija kod dislalija. Istraživanja na području defektologije - IV, Zagreb, str. 45 (sažetak).
- ^ Škarić, I. (1991). Fonetika hrvatskoga književnog jezika. U: Povijesni pregled, glasovi i oblici hrvatskoga književnog jezika (Ured.: Katičić, R.), Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti i "Globus" nakladni zavod, Zagreb, , 61 - 372.
- ^ McReynolds, L. V. (1986). Functional articulation disorders. U: Human communication disorders (Ed.: Shames, G. H. i Wiig, E. H.), Charles E. Merill Publishing Company, A Bell & Howell Company, Columbus, 139 - 182.
- ^ Heđever, M.(1992-b). Poremećaji artikulacije glasova i njihovi međusobni odnosi. Magistarski rad. Fakultet za defektologiju, Sveučilište u Zagrebu.