Korisnik:Zvonko~srwiki/Gornje Stranjani kroz istoriju

Gornje Stranjani kroz istoriju

Prva država Raška pre dolaska Stevana Nemanje bila je podeljena na županije. Stevan Nemanja je rođen u Ribnici – Podgorica. Bio je katolik a oko četrneste godine primio je pravoslavlje u Crkvi sv. Petra kod Novog Pazara. Nešto kasnije je uspeo da ujedini županije i stvori državu Rašku, a on postao prvi veliki župan. Ova županija je formirana u dolini Tare, Pive, Lima i Zapadne Morave sa sedištem u Rasu. Stranjani su pripadale ovoj prvoj srpskoj državnoj tvorevini. U vreme Stevana Nemanje i njegovih potomaka podignuto je više manastira na području Raške i Kosova i Metohije kao što su: Gračanica, Studenica, Mileševa, Davidovica, Morača i drugi. Postoji verovanje da je u vreme Nemanjića u našem kraju živela i carica Milica i njen brat Tvrtko. Posle Kosovske bitke 1389. god. ovim područjem su upravljali Brankovići jer je jedna Miličina ćerka bila udata za Vuka Branokovića. Dr Petar Vlahović u svojoj knjizi Brodarevo i njegova okolina kaže: Iz tog perioda pominju se Komarani, koje je i do danas zadržalo svoje ime Komaran. U Komaranu je bila kuća Pribila Kućinića (vlastelin Vuka Brankovića). Brodarevo je u drugoj polovini XV veka palo pod tursku vlast, a od 1463. god. ono je u sastavu Bosanskog sandžaka. Od 1477. god. pripalo je nahiji Ljuboviđi (od XVII veka nahija Vraneš), kadiluku prijepoljskom u vilaetu Mileševo. Stranjani sa okolinom pripalo je Sjeničkoj kazi, Novopazarskom sandžaku. To je trajalo do 1912.god. kada je ovaj deo oslobođen o Turaka. U XV veku Brodarevo sa okolinom, pa samim tim i Stranjani, pripadalo je Brankovićima. Dmitar, župan, sin kneza Vukana unuk Stevana Nemanje, sazidao je crkvu u blizini Brodareva, nedaleko od sela Gornje Stranjani. Crkva je dobila ime Davidovica po monahu Davidu čije je svetovno ime Dmitar. Nedaleko od Davidovice, na karavnskom putu od Dubrovnika preko Brodareva u pravcu Novog Pazara i Peći, podugnut je manastir Mili. Nedaleko od ovog manastira na tom karavanskom putu ima zaravan koja se naziva Hanište što govori da je tu bio han-odmorište za karavandžije. Česte promene granica uticale su na promene oblasti – župa. Tako je župa Ljuboviđa pripala Bosanskom sandžaku, a područje preko Lima pripali je Novopazarskom sandžaku, kao i manastir Davidovica i Mili. Kroz duži vremenski period Stranjani su obuhvatale kao školsko posručje sela od Sopotnice do Dubočice i od Lima – Grobnica do Jadovnika. Prva škola u Gornjim Stranjanima prema letopisu škole otvorena je 1886. god., a prema arhivskoj građi školske 1899/1900 godine. Prva škola je bila u zgradi Vasa Novosela, a prvi učitelj Vlade Purić rodom iz Radijevića, koji u Stranjanima radi od 1899/1900 do 1901/1902 godine, a 1902/1903 godine odlazi za učitelja u Štavalj. Na njegovo mesto u Stranjani dolazi Danilo Kolaković. Turci su zabranili rad škole u Vasovoj kući (na svojoj zemlji). Srbima su dozvolili da prave školsku zgradu na svojoj – srpskoj parceli što su oni prihvatili i počeli 1902, a završili 1903 godine izgradnju zgrade naTrmčića imanju. U toj zgradi su bile i škola i crkva. U crkvi je aprila meseca 1904. god. za popa rukopoložen Vlade Purić. Učitelj je bio danilo Kolaković. Prvi Stranjanac koji je završio kurs za učitelja u Užicu, 1940. godine, bio je Ratomir Trmčić, ali kao učitelj nije radio jer je poginuo u partizanima 1942. godine. Prvi učitelj Stranjanac sa tri razreda učiteljske škole, Miodrag Novosel radio je 1945/46 školske godine u Stranjanima. Od tada do danas Stranjani su dale dosta nastavnog kadra. Prvi crkveno-školki odbor su činili: Vaso Novosel – predsednik, Ignjat Trmčić, Dimitrije Garabinović i Petar Vranić. U daljem periodu Vladimir Novosel je oko 40 godina bio predsednik školskog odbora. Ostali članovi su bivali: Savo Mandić, Ragib Suljević, Mališa Pušica, Vukola Slavić, Rajko Alađuz, Todor Sarić, Miloš Mandić i drugi koji su svojim pregalačkim radom zajedno sa građanima i prosvetnim radnicima održavali ovu školu čitav vek. Kao što je bilo učitelja Stranjanaca koji su radili kao učitelji u Stranjanima, tako je bilo sveštenika Stranjanaca ili sveštenika koji su došli i ovde ostali da žive i službuju u Stranjanskoj parohiji. Među prvim obnoviteljima Stranjanske parohije bio je Marko Popović koji se doselio iz Drobnjaka. Kasnije je službovao Markov sin Vukola. Vukolin sin Milisav je završio Bogosloviju u Prizrenu, ali nije služio u Stranjanskoj parohiji. Potomci Marka Popovića žive u G. Stranjanima. Pop Vlade Purić je najduže službovao u Stranjanskoj parohiji i živeo u Stranjanima 20 godina, a 22 godine u Brodarevu. Njegov sin Brane rođen je u Stranjanima 1908. godine. Završio je Bogosloviju u Prizrenu, a službovao u Brodarevskoj i Prijepoljskoj parohiji. U stranjanskoj parohiji službovali su i Atntonije Popović iz Pećarske i Milan Rakonjac iz Mrčkovine. Stranjani su u jednom vremenskom periodu imale sedište opštine Stranjani, žandarmeriju i zadrugu. Stranjanska parohija je obuhvatala šire područje: manastire Davidovicu i Mili i sva sela sa tog područja. Prema popisu popa Vlada Purića od 1912. godine, Stranjanskoj parohiji pripala su i naselja sa leve strane Lima: deo opštine Barske – Gostun i Zastup, zatim Slatina, Komaran i ostala sela na ovom području, kao i Brodarevo gde se kasnije prenosi sedište parohije iz Stranjana. Područje katastarske gornjostranjanske opštine deli se na podplaniski i planinski deo.

Planinska oblast

utrine pašnjaci livade Stijene Klisura Putevi Pomolkorita Jazavčeva jama Krševa Korita Plandišta Brdo Kolibišta

Katranuša Čadori Omarić Dugačka dolina Omari Duboka dolina Povrčesta Masna poljana Brodarevsko polje Metaljka Kotlina Donja korita Mlakva Ademove doline Prisoja Ruda Strikuša Novoselsko polje Milušino polje Bakuša Simićuša Izba Siljev krš Boškovina Janjino polje Orlov krš Smrdan

Podplaninska mesta Čpaja (Špaja) Dvorište Šanac Prlo Strmenac Poljačice Zamjeri Ljeljen Bobovac Mandića kosa Kruševlje Popovća kolibe Vjetrovuša Ljetine Torine Brovice Propadovina velika livada Pukla stijana Garabinovići Zakova livada Crna stijana Duboki potok Drvljanik Liješća Kujova glavica Rnječ Klekovac Žuti put Točilo Vranića okućnica Vranića gumno Vranića bašta Vranića ravan Osredak Podstjene Đevolja pećina Stijene Adžikov brijeg Simića dolina Vrelo Klijen Potoci Rupe Rakita Rašće (groblje) Okućnica Križevac Brijeg Široki put Kleke Zejačke kolibe Klisura Krst Isodkleka Ravne Cijepac Posklad Jaslar Međa

Izvori i vode u Stranjanima Kamenica – Pukla stijena Izvor i česma u Rnječu Voda Klekovac Garabinsko vrelo Garabinska česma Izvori u Potocima Vranića korita kod koliba Vode kod Novoselskih koliba Vrelo kod klijena Vrelo na Ravnama Bobovac Česma kod Popovića koliba Česma kod Mandića koliba Česma u Pirnom dolu

Potoci i vodenice Garabinovića potok Vranića potok – vodenica Zamjeri i Zejačka vodenica Novoselski potok – Novoselska vodenica na Ravnama koja je radila sa ustavom – bencom. Vodenica je bila Stavana Novosela. Mandića potok – izgrađena vodenica, ali zbog nedovoljne količine vode nikada nije proradila. Čpajansko potik – dve vodenice.

Poridice u Gornjim Stranjanima prezimena doselili iz: godina slava Vranići Garabinovići Zejaci Mandići Novoseli Popovići Slovići Trmčići Čpajaci Sarići Tomići Barice Kolašin, Gojaci, Dobrilovina

Morača Drobnjaci Koprivna

Tomić Vasilj se prizetio kod Simića. Kasnije se odselio u Kruševac gde njegova poridica i danas živi. Tomići imaju vikendicu u Stranjanima.

Privrada u Gornjim Stranjanima Stanovništvo Gornjih Stranjani bavi se zemnjoradnjom i stočarstvom. Ljudi seju žitarice – pšenicu, ječam, kukuruz, raž, ovas, heljdu i krupnik itd. Od povrća u Stranjanima uspeva: pasulj, buranija, luk, kupus, paradajiz, krastavac, zelena salata, spanać, šargarepa, peršun, cvekla. Od voća se gaji: jabuke, sitne trešnje, kruške jerebasme – vodenjače, turšije koje još nazivaju stranjanke, divlje kruške koje se koriste za proizvodnju rakije, šljive ranke i požeške, a ima i po neki orah. Stranjanci su bili oduvek dobri stočari, prvenstveno u gajenju ovaca. Samo su Novoseli nekada imali do 500 ovaca. Zbog toga što nisu mogli obezbeđivati dovoljno hrane u zimskom periodu, vremenom se broj grla stoke smanjivao. Kao tegleću snagu gajili su i konje. Za ličnu potrebu gajili su svinje i kokoške.

Doseljavanje Novosela u Gornje Stranjani Novoseli su porekolom od Radovića iz Donje Morače – Radovića bare od predaka Bogića i Dobrije. Radovići su u donju Moraču doselili iz Hotskog Huma. Nemam nameru ponovo pisati o Radovićima u Morači, jer je o njima bilo reči u delu o Radovićima. Na osnovu literature dolazi se do saznanja da Radovići iz Donje Morače, posle ubistva Asan – bega Mekića prelaze u Gornju Moraču zajedno sa Minom Radovićem. Moračani, a među njima i Radovići su kasnije učestvovali u boju sa Turcima na Suvodolu kod Sjenice pod vodstvom vojvode Mine Radovića. U drugoj polovini XVIII veka iz Morače su se Radovići naselili u krajeve: Gornje i Donje Barice, Žari, Potok, Šahoviće – današnje Tomaševo, Vraneš, Grončarevo, Pape, Prošćenje itd. Oko 400 Moračana pod vođom Minom Radovićem učestvovali su u ubistvu Smail-age Čengića na Mletičku, 1840. godine. Nakon ovog događaja najverovatnije je došlo do seobe mnogih porodica u pravcu Srbije. Među njima su bile i neke porodice Radovića. U svojoj knjizi Morača i Rovci na 163. strani, Raosavljević kaže: Gledovići u Kosanici kod Pljevalja tvrde da su od Radovića, te da se njihov predak Mileta, otac Gledov preselio sa pet sinova u selo Stranjani kod Prijepolja pod Jadovnikom. Od njih se ovojio Gledov sin Mićo i preselio u Kosanicu kod Minića, koji ga ožene svojom odivom. Novoseli u Stranjanima su od Gledovića, a tako i Furtule u Sandžaku. Mileta Vojinović u knjizi Pljevaljski kraj na 138. strani tvrdi da su Gledovići od Furula iz Stranjani (preko Lima). On kaže da je Gledov sin Mićo došao 1878. godine u najam kod Novaka Minića u Košare. Iz oba kazivanja je zajedničko da je Gledov sin Mićo odselio iz Stranjani u Kosanicu kod Pljevalja i prizetio se kod Minića u Košare. Međutim, po kazivanjima naših starih koji su doselisi iz Crne Gore njihov najstariji predak koji je doselio u Gornje Stranjani je Milovan Radović sa sinovima – Neško, Lale, Mileta i Joko. Tako Gledo može biti sin Milovanov jer su Miletini potomci živeli u Stranjanima. Miletini sinovi su bili Spasoje i Vuk. Iz Stranjani je odselio od Novosela Gledo sa sinom Mićom u Kosanicu – Košare gde se Mićo prizetio kod Minića. Kasnije su se po Gledu prezivali Gledovići. Mićo je dolazio u Stranjani u posetu rođacima Novoselima. Vojinović tvrdi da su Gledovići od Furtula iz Stranjani. Tačno je da se Novoseli i Furtule rođakaju i slave svetog Arhangela Mihaila, ali Furtule nikada nisu živeli u Stranjanima i ne žive bliže od 50 km – u Višnjevi – Sjeničke bare. I Novoseli i Furtule tvrde da su od Radovića iz Morače. Da ne ostane nerazjašnjeno da Gledo može biti peti Milovanov sin. Za Neška se tvrdi da je sa šest članova porodice prilikom polaska za Srbiju, poginuo na Jadovniku. Da li je možda neko prešao u Srbiju nezna se. U Stranjanima su nastavili da žive potomci Milete, Lala i Joka Novosela. Radovići su doneli neke predmete iz Morače – bure za rakiju, preslicu, sadžak i dr. koji se i danas čuvaju. Novoseli su u Gornje Stranjani doselili sa prostora Stožera, Barica, Kaljića Lijeske, Vraneša uz pomoć aga, među kojima su Kajabegovi iz Bijelog Polja koji su imali svoja imanja u Stranjanima. Prema po popisu stanovništva 1912. godine, može se videti da su Kajabegovići imali svoje čipčije – Kostu Aničića u Grončarevu, Radoslava Slovića i Miloša Živkovića iz Koprivne, Jovka Sarića iz Šćepanice, Milana Lazovića i Boška Novosela iz Mrčkovine (Boško je Lalov sin iz Stranjani – prizetio se kod Vukovića), Uroša Lazovića, Miladina Filipovića i Mlađena Milinkovića iz Točilova i Miladina Milikića iz Milakovića. Age Vasa i Jevrema Novosela su Jajabegovići iz Prijepolja prema istom popisu. Verovatno je u pitanju štamparska greška, jer su svi Novoseli u Stranjanim potomci Milovana Novosela, a ne postoje podaci o agama Jajabegovićima u Prijepolju. Dakle, moguća je štamparska greška – umesto Kajabegovića napisano je Jajabegovića. Age su čipčijama davale sve po četvrtinu ili trećinu. Vrlo retko su age sklapale ugovor sa čipčijama jer su se plašile da im čipčije tako ne preuzmu zemlju. Nisu dozvoljavali ni da čipčije grade svoje kućo – već da žive u onim koje su dobili od aga. Milovan Novosel kao rodonačelonk uselio se u kuću u blizini Križevca gde se sada nalazi zidina štale Slobodana Novosela i štala Vladimira Novosela. Kada se familija brojno proširila i braća se izdelila – Mileta, Lale i Neško napravili su novu kuću pored stare u koju su se smestili Mileta i Lale sa porodicama. Joko sa porodicom ostaje da živi u staroj kući u kojoj su do tada svi zajedno živeli. Imali su izvorku vodu iznad kuća manjeg kapaciteta, zato su napravili santrač od dasaka da je nebi stoka mutila. Voda kasnije ponire i izvire niže u njivi sada Milorada Novosela. Kad je Jokov sin Jaćim napravio čardak iznad vode, aga se jako ljutio. Sada su skoro sve Novoselske kuće iznad te vode. Imanje koje je aga dao Novoselima na korišćenje prostiralo se od kruške – međe koja se i sada nalazi u okućnici, granica danje ide potokom do džade, džadom do parcele koju sada poseduju Trajkovi nasledici (tu postoji kruška navijena ka imanju Vranića). Zatim se granica nastavlja preko trnjaka, izbija na put (Rupe) prema Vranića kolibama, odatle preko Adžikova brijega izlazi između sadašnjih Novoselskih i Vranića koliba u pravcu pećine. S druge strane ide putem od škole, Širokim putem izbija na Kleke – Jadovnik. Obradiva zemlja u početku je bila od Međe do Rovina jer su tu izvori voda, a drugi deo prema Adžikovu brijegu, Novoselskim kolibama, Krsu i Klekama bila je ispaša i neobrađeno zemljište. Govorilo se da je stoka išla čak do na Ravne što je bilo malo gamilije pa malo i stoke. Kako se familija uvećavala to su i potrebe bile veće, pa su se pašnjaci i kleke krčile i uvećavalo obradivo zemljište. Braća su se izdelila pa je Joko dobio, a zatim nasledili njegovi potomci, livadu kod kuće – koja je pripala Antu, livadu na Ravnama nasledio je Stefan, a Rupe je dobio Vaso. Jokove njive pripale su: na Ravnama Antu i Stefanu, a pod kleke Vasu, njive kod kuće: ispod vrta Vasu, okućnica Antu, Stefanu i Mileti. Radovan je dobio njivu u okućnici do Međe, Rakitu i njivu koju je kasnije posedovao Grujica Novosel, a sada potomci Dula Vranića. Mileta dobija Dolinu gde mu je kuća potomaka i livadu na Ravnama. Kako se koja familija uvećala tako je krčenjem proširivala obradivo imanje – Miletini u pravcu Kleka i dalje, Krs i oko koliba priširuju Stefan i Anto, a Vaso ispod sklada. Pošto Radovan nije mogao da obrađuje dobijenu i iskrčenu zemlju, aga mu je oduzima i prodaje Simić Miladinu (Ramu) i tako ona postaje Miladinova svojina. Jevđen (Miladinov) Simić dobija dolinu kod Adžikova brijega i tu pravi kolibe. Risto Simić dobija deo imanja na Ravnima, a Petar Rakitu. Deo imanja Petar ustupa svom šuraku popu Vladu Puriću koji tu pravi kuću i tu živi do 1922. godine. Taj deo imanja kupuje Grujica Novosel, poseduje ga do odlaska u Brodarevo, a sada je u posedu potomaka Dula Vranića. Tokom vremena parcele su menjale svoje vlasnike te u nekim delovima ova slika nije identična. Još i sada odolevaju vremenu četiri stabla stara preko 200 godina. Međa (kruška) u okućnici na imanju Trajkovih potomaka, Jaslarka – kruška i Grkaja – trešnja na imanju Vladimirovih potomaka, vrba na Ravnama de su nekada bili muzari na sadašnjem imanju Ilije Novosela. Do pre desetak godina trajalo je Mednik – kruška na imanju Milorada Novosela. Pouzdano se zna da se Joko Novosel oženio ćerkom Milete Čpajaka – tada najbrojnije familije u Stranjanima. Jokovu ženu Stanku zvali Miluša. Anto je na deobi dobio Milušino polje na Jadovniku, Vaso Boškovina na jadovniku, koja se veže sa Janjinim poljem – najvećim poljem u Užičkom regionu, a Stefan je dobio livada u Propadovini koja je sada u posedu Velibora i Milivoja (Radišinog sina) Novosela. Novoseli su proširili svoja imanja i u Jadovniku – Novoselsko polje čija je trava – surivuk najtvrđa u Jadovniku i šuma u Rnječu. Govorilo se da koji kosač može da kosi u Novoselskom polju taj može kositi u svakoj livadi. Ne podcenjujći druge, Novoseli spadaju u najbolje kosače, a među njima kao najbolji se pominju Neško i Čedo. Stočarstvom na Jadovniku privi se počeo baviti od Novosela Anto, verovatno dok je još bio u zajednici sa braćom. Sagradio je dubaru (kolibu) za stanovnanje i obore za ovce u Novoselskom polju gde je bilo smrča. U jednom delu Novoslskog polja postoje Vučje jame što kazuje da su stočari imali velikih teškoća u zaštiti svojih stada od vukova. Kasnije se ovčarstvom u Polju bavio Antov brat Stefan. U Ćekuši ovčarstvom se bavio Jevrem Novosel zvani Šoro i sin mu Slobodan. Ćekuša je dobola ime po pređašnjem vlasniku Nikoli Lazoviću zvanom Ćeko iz Milakovića od kog je kupio Jevrem. Novoseli od ranije poseduju šume u Rnječu, Liješćima, Kotlini i Polju. Ove šume su izmešane sa livadama pa ih nazivaju livadarkama. Vremenom su Novoseli izgradili katune – kolibe podno stijena – platija Jadovnika. Novoslei prisvajaju planitije i pećinu, a Vranići stijene i Đavolsku pećinu. Livade, pašnjaci i šume u Jadovniku su bile i jesu značajne za život ljudi u Stranjanima. Jadovnik je lepa ali i ćudljiva planina, sa čestim vremenskim nepogodama. Masna poljana u Jadovniku graniči se sa Novoselskim poljem, Kotlinom, Omarićem i Kolibištima. Masna poljana je u tri navrata bila kobna za Novosele: - 1910. godnine od groma u ovoj poljani gine Marija – žena Spasoja Novosela i još dvoje čobana koji su bili čobani kod Vranića. Marija je bila rodom od Kijanovića iz Kamene Gore. - 1993. godine u Kotlini – blizu Masne poljane od groma je poginuo Branislav – Veliborov sin, dvadesetdvogodišnji student mašinskog fakulteta. Vraćao se sa košenja sa ocem i rođakom Miloradom. Milanka – žena Trajkova i Slobodanka – ćerka Radomirova u Omariću – kod Masne poljane povređene su od udara groma. Po jakom nevremenu uz veliko požrtvovanje rođaka Novosela i komšija Vranića prevežene su prijepoljsku bolnicu i spašene. Kumstvo Novosela i Garabinovića - O tome kako je došlo do kumstva između Garabinovića i Novosela postoje razne priče. Prihvatio sam priču moga oca Vladimira kao najverovatniju. Sedamdesetih godina XIX veka putem kroz selo ka Križevcu naišao je jedan od dečaka Garabinovića. Pored puta su se nalazile trešnje koje su bile zrele. Tada je to bilo na imanju Radovana Novosela – Lalevog sina, a sada je to u posedu porodice Trajka Novosela. Pod trešnjom je bila urvina i kamenjar. Dečak se popeo na trešnju. Primetio ga je Milovan – Lalev brat, opalio iz kubute, a dečak od straha (a ne od metka) padne u urvinu i pogine. Došlo je do sukoba između Garabinovića i Novosela, ali se sakupe viđeniji ljudi iz sela te ih izmire. Svaka porodica Novosela prihvati po jednu porodicu Garabinovića za kumove. Od tada do danas Garabinivići kumuju Novoselima na krštenjima i venčanjima.