Manastirište kod sela Ivanje
| Manastirište kod sela Ivanje | |
|---|---|
| Opšte informacije | |
| Mesto | selo Ivanje |
| Opština | Opština Bojnik |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | manastirište |
| Vreme nastanka | 13. do 14. vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Vlasnik | Eparhija niška |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
Manastirište kod sela Ivanje je arheološki lokalitet na kome se nalaze ostaci pravoslavne crkve iz 13. do 14 veka.[1] Deleći sudbinu svog naroda, ovaj božanski hram je srušen (ne zna se kad) i pretvoren u razvaline koje i dalje okupljaju narod Ivanje, sa 88 punoletnia stanovnika, prosečna starost 65,7 godina, da slavi Boga.[2]
Položaj i vreme nastanka[uredi | uredi izvor]
Aeheološki lokalitet Manastirište sa ostacima srednjovekovne crkve, nalazi se kod sela Ivanje u opštini Bojnik u Jablaničkom okrugu na obroncima planine Radan. Ili kako je navedeno u jednom zapisu iz 1880. godine:
U sred jedne doline (u Ivanji), u lugu ima jedno crkvište, od kojeg stoji samo zid od vrata, a ostalo je porušeno.[3]
Prema njenoj osnovi, upotrebljenom građevinskom materijalu i zanatskim postupkom kojim je crkva građena može se datovati na period 13 do 14. veka.
Sigurne i poslednje podatke o postojanju crkve u Ivanju (tada Ivahnje), nalazimo u popisu Oblasti Brankovića, iz 1455. godine, u kome se navodi da u selu Ivanje (tada Ivahnje), postoji crkva u kojoj je činodejstvovao pop Oliver.[4]
Status i kategorija zaštite[uredi | uredi izvor]
Zbog svog istorijskog, arhitektonskog i verskog značaja arheološki lokalitet Manastirište kod sela Ivanje, proglašeno je za „Kulturno dobro“ i uvedeno u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji. Kao osnov za upis u registar poslužilo je rešenje Zavoda za zaštitutu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.671/48 od 6. maja 1948. godine.
Nadležni zavod koji vodi lokalni registar i brigu o ovom arheološkom lokalitetu je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.[5]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prošlost Toplice i Dubočice pod srpskom vlašću može se pratiti od sredine 12. veka, u vreme kada je oblast Župe Toplica i Reke pripadala Stefanu Nemanji kao deo njegove udeone kneževine, dok je Dubočicu, koja se prirodno naslanjala na njegovu oblast dobio od vizantijskog cara Manojla I.
O značaju čitavog ovog područja u srpskoj srednjovekovnoj državi najbolje govori činjenica da je Toplica, već krajem 12. veka, imala status veće teritorijalne i upravne celine – zemlje. U njenom sastavu nalazile su se u ovom periodu i župe Dubočica i Reke.[6]
Središte zemlje Toplice pomereno je u poznom srednjem veku u Dubočicu. Nakon osnivanja samostalne srpske crkve 1219. godine, osnovana je Toplička episkopija, koja će kasnije biti uzdignuta na rang mitropolije. Njena duhovna vlast pružala se na celoj teritoriji zemlje Toplice. U tom razdoblju najverovatnije je nastala i crkva kod sela Ivanje.
Nakon propasti Dušanovog carstva Toplica i Dubočica naći će se u sastavu države kneza Lazara, a zatim i u sastavu srpske Despotovine sve do konačnog pada pod osmansku vlast 1454. godine. Već naredne 1455. godine formiran je Kruševački sandžak u čiji su sastav ušle. Prema popisu Oblasti Brankovića, iz 1455. godine u selu Ivanje (tada Ivahnje), sa 29 kuća, u kojima je živelo 30 domaćinstava, postojala je crkva u kojoj je činodejstvovao pop Oliver.[4]
Navedeni događaji označili su za stanovništvo Toplice i Dubočice početak života u izmenjenim političkim, socijalnim, administrativno-teritorijalnim, verskim i kulturnim okolnostima, ali istovremeno i početak borbe za očuvanje nacionalnog i duhovnog i verskog identiteta, kada je veći broj crkava i manastira porušen pod najezdom Osmanlija. Takvu sudbinu zadasila je i crkvu čiji ostaci postoje na lolalitetu Manastirište kod sela Ivanje.[7][8]
Opis građevine[uredi | uredi izvor]
Crkva je nekada bila jednobrodna građevina sa iznutra polukružnom a spolja trostranom apsidom i pripratom na zapadnoj strani. Do danas je sačuvan severni zid naosa u visi od oko 1,5 do 2 m, apsida i zapadni zid priprate od oko 0,50 m, dok je južni zid crkve prekriven šutom i rastinjem.[2]
Miša Rakocija, iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš je u svom izveštaju, sa obilaska crkve pregledom šuta konstatovao:
U šutu su pronađene opeka trapezastog formata koje su mogle pripadati polukaloti apside ili dekoraciji otvora, grumenja krečnog maltera, klesanog kamena i pravougaono oblikovan kapitel sa delom stabla.[9]
Crkva je zidana pritesanim kamenom uz upotrebu opeka, dok ivice čine lepo obrađeni tesanici. Između priprate i naosa je ulazni otvor nekada uokviren klesanim dovratnicima.[2]
Na severnoj strani priprate su ulazna vrata u hram, mada nije isključeno da se u hram ulazilo i sa zapadne strane. Vrata koja su bila lučno nadvišena kamenim blokom sa žlebom za učvršćivanje, koji se oslanjao na dovratnike. Ovi delovi reprezentativno zamišljenog portala danas se nalaze obrušeni u prostoru priprate.[2]
Južno od crkve, na udaljenosti od oko 20 metar vidljiv je masivan zid od lomljenog kamena (dužine 5 m, debljine 0,60 m), koji je prema mišljenju niških arheologa najverovatnije do manastirskog kompleksa sa crkvom, našta upućuje i toponim, možda Sv. Đorđa čije postojanje navode otkriveni izvori.[2]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Rakocija, Miša. „Crkva na lokalitetu Manastirište kod sela Ivanje”. Pravoslavna Eparhiha niška. Arhivirano iz originala 25. 09. 2020. g. Pristupljeno 30. 6. 2018.
- ^ a b v g d Miša Rakocija Manastiri i crkve Južne i istočne Srbije, Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš, Studije i monografije, Niš, 2013.
- ^ Otadžbina", Beograd 1. januar 1880. godine
- ^ a b H.Hadžibegić, A.Handžić, E.Kovačević, Oblast Brankovića, 307
- ^ Mirčetić D. Ž. (2002). Istorijski arhiv Niš 1948-1998. Niš: Vuk Karadžić
- ^ D.Spasić, Srednjovekovna Dubočica – bogata i mnogoljudna zemlja, Leskovački zbornik 39 (1999);
- ^ G.Tomović, Toplica u srednjem veku, Kuršumlija kroz vekove: Zbornik radova sa naučnog skupaProlom Banja – Beograd (1996), 2000;
- ^ D. Trajković, Nemanjina Dubočica, od najstarijeg vremena dooslobođenja od Turaka, Beograd 1961.
- ^ M. Rakocija, Izvešta sa obilaska crkve na lokalitetu Manastirište kod sela Ivanje - SO Bojnik, Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Andrejević B. 2001. Spomenici Niša - zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja, II izdanje, Niš 2001.
