Sava kapija
| Sava kapija | |
|---|---|
 Sava kapija u Beogradskoj tvrđavi | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | između 1740. i 1760. |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda |
| beogradskonasledje | |
Sava kapija jedna je od mnogobrojnih na Beogradskoj tvrđavi, izgrađena u celini sa susednim fortifikacijama na Savskoj padini. Okvirno se datuje u vreme turskih radova na rekonstrukciji Tvrđave, u razdoblje između 1740. i 1760. godine, i izvedenih radova na efikasnijoj odbrani u slučaju napada sa reka, u osmoj ili devetoj deceniji 18. veka, svakako pre 1790. godine.[1][2]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Sava kapija se nalazi na glavnom prilazu koji je sa južne strane Beogradske tvrđava, uz obalu reke Save, vodi ka Zapadnom podgrađu i dalje Donjem gradu. Na ovom mestu prvobitno je, u vreme vlade kralja Stefana Dušana, izgrađen Južni bedem podgrađa sa Južnom kapijom. Taj bedem se niz Savsku padinu spuštao sve do obale Save.[3]
Nakon obnove kapije i uređenja okolnog prostora 2007. godine kapija, sa obnovljenim putem je postala najkraća komunikacija koja iz današnje Karađorđeve ulice kroz ovu kapiju vodi u Donji grad Baogradske tvrđave.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Do kraja 17. veka na mestu Sava kapije nalazila se stara srednjovekovna kapija, koja je u okviru radova, pod rukovodstvom Andrea Kornara, proširena, na oko 4,20 m. Tada su na njoj izrađene vratnice, slično Sahat kapiji, a potom je dograđena flanka jednog manjeg polubastiona izgrađenog od opeke, koja je delom zalazi pod Donjogradski bulevar.
Nakon rušenja austrijskih fortifikacija počev od 1740. godine, u toku turske rekonstrukcije Tvrđave, sa druge strane, bliže Mračnoj kapiji, izgrađena je nova Sava kapija.
Sava kapija je bila jedan od bolje sačuvanih objekata Tvrđave sve do anglo-američkog bombardovanja Beograda 1944. godine, kada je sa nekoliko direktna pogotka u celosti razorena, kapija. Sledila je obnova voodovodne cevi koja je prolazila kroz osu kapije i time je porušena i poslednja preostala deonica bočnog zida prostorije u kompleksu kapije, a „...komunikacija na tom pravcu ostala je zasuta šutom i nije obnavljana, čime je za više decenija bila prekinuta pešačka komunikacija između Donjeg grada i savskog dela varoši.[4]”
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Sava kapija je građena u vidu zasvedenog prolaza kroz bastionu trasu, i u konstruktivnom sklopu
nije se razlikovala od ostalih kapija podignutih tokom turske rekonstrukcije Beogradske tvrđave.[5]
U prednjem delu nove kapije nalazile su se dve manje bočne prostorije od kojih su otkriveni jedva prepoznatljivi tragovi. U zadnjem delu kapije, uz nekadašnje spoljno lice bedema Podgrađa, nalazila se jedna veća bočna prostorija od koje sada gotovo da i nema prepoznatljivih tragova.[6]
Kapija koja se jednim delom naslanjala na spoljno lice Južnog bedema Podgrađa, svojom konstrukcijom obuhvatila je stariju Južnu kapiju. Građena je istovremeno s priobalnim polubastionom ali je, u kasnijim epohama preziđivana i nadziđivana. U licu flanke polubastiona koja je otkrivena u kompleksu porušene Sava kapije uočavana su dva niza manjih kvadratnih blokova kamena u dekorativnoj funkciji.[7]<!-
Portal kapije, bio je građen fino obrađenim tesanicima kamena složenim u redove. Bočne strane konstrukcije portala bile su naglašene uskim pilastrima, dok se nad prolazom nalazio segmentni luk. Sam okvir portala sa dovratnicima bio je za oko 10 cm uvučen u odnosu na fasadnu ravan. Profilisanim vencem, kameni deo fasade bio je izdvojen od atike građene isključivo u slogu opeka.[8]
Kapija je sačuvana u visini od oko 4 m, dok je njena prvobitna visina dosezala do skoro 8 m. Na njenoj gornjoj površini širina zidne mase iznosi oko 1,35 m.
Obnova[uredi | uredi izvor]
Radovi u kompleksu Sava kapije tokom 19. i u prvim decenijama 20. veka, bili su minimalni u vidu manjih građevinskih intervencija (obnova ili izmena kaldrmisanog puta).
U razdoblju posle Prvog svetskog rata, između 1925. i 1930. godine, ispod komunikacije koja je vodila od Karađorđeve ulice kroz Donji grad prema Vidin kapiji i dalje ulici Cara Dušana, postavljena je jedna od glavnih vodovodnih linija, prečnika cevi 300 mm koja je ukopan kroz osu Sava kapije na dubini od 0,80 m do 1 m.
Tad su u znatnoj meri razrušeni podzemni ostaci srednjovekovne Južne kapije, budući da je zidna masa na tom mestu prokopana u širini od jednog metra. Može se pretpostaviti da je tada u celosti uništen prag ove stare kapije.[9]
Nakon arheoloških istraživanja sprovedenih 2007. godine kapija je delimično obnovljena, a okolni prostor uređen.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ M. Popović, Beogradska tvrđava, Beograd, 2006
- ^ Garašanin, Draga.1954. Arheološki spomenici u Beogradu i okolini. Godišnjak Muzeja grada Beograda Knj. I, Beograd
- ^ M. Vulović, Kapije Beogradske tvrđave, Godišnjak grada Beograda XIX, 1972, 169, T. X
- ^ Marko Popović Sava kapija Beogradske tvrđave UDK 904:726.96(497.11)"13/17" str. 73-74
- ^ Marko Popović Sava kapija Beogradske tvrđave UDK 904:726.96(497.11)"13/17" str.70
- ^ Marko Popović Sava kapija Beogradske tvrđave UDK 904:726.96(497.11)"13/17" str.71
- ^ Marko Popović Sava kapija Beogradske tvrđave UDK 904:726.96(497.11)"13/17" str.69
- ^ Marko Popović Sava kapija Beogradske tvrđave UDK 904:726.96(497.11)"13/17" str.72
- ^ Marko Popović Sava kapija Beogradske tvrđave UDK 904:726.96(497.11)"13/17" str.74
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Sava kapija — www.beogradskatvrdjava.co.rs