Sahat kapija

Sahat kapija
Sahat kapija (levo od Sahat kule)
Opšte informacije
Mesto	Beograd
Opština	Stari grad
Država	Srbija
Vrsta spomenika	tvrđava
Vreme nastanka	18. vek
Tip kulturnog dobra	spomenik kulture od izuzetnog značaja
Vlasnik	Republika Srbija
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
beogradskonasledje.rs

Sahat kapija je jedna od mnogobrojnih na Beogradskoj tvrđavi, i glavni ulaz u Gornji grad, koja zajedno sa Sahat kulom spada u najznačijnija i najočuvanija kulturno-istorijsko znamenja Gornjeg grada.

Položaj i okruženje

Sahat kapija, se nalazi u sklopu kompleksa Sahat i Barokne kapije sa Sahat-kulom, koji je inkorporiran u srednjovekovni bedem i...

„ ...predstavlja jedinstveni sklop unutar Beogradske tvrđave, koji se izdvaja različitošću arhitekture, tehnika zidanja i tehničkih rešenja. ”

Istorija

Sahat kapija je nastala u srednjovekovnom bedemu ispod Sahat kule najverovatnije u periodu od 1740. do 1789. godine. Ukupan izgled kule i kapije, sa naglašenim elementima baroka, neposredno svedoče o vremenu njenog nastanka. Naime ona je nastala u sklopu rekonstrukcije oštećenog jugoistočnog bedema, kada je gradnju kapije započeo venecijanski graditelj prvo u Austriskoj, a potom i u Tturskoj službi, Andrea Kornaro.

Tokom razvoja kompleksa dve kapije sa Sahat kulom, prvo je nastao stariji zasvedeni prolaz kroz bedem – sadašnja Sahat kapija, datovan u poslednju deceniju 17. veka, dok je a mlađa, sada zazidana — Barokna kapija, nastala u razdoblju austrijske vladavine (1717–1739), dok se nastanak Sahat kule, iznad ovih kapija, približno vezuje za u sredinu ili početak druge polovine 18. veka.

Sahat kapija nastala je krajem 17. veka, u sklopu rekonstrukcije oštećenog jugoistočnog bedema, kada je gradnju započeo venecijanski graditelj u Austriji, a potom i u turskoj službi, Andrea Kornaro, koji u tom razdoblju stvorio stariji deo kompleksa Sahat kapije. Radove na novoj kapiji u središnjem delu gornjogradskog Jugoistočnog bedema prekinula je turska opsada i osvajanje grada, oktobra meseca 1690. godine.

„ Otvoreno je pitanje kako je nezavršena kapija branjena u toku ovih borbi. Moglo bi se pretpostaviti da je bila privremeno zazidana ili na neki sličan način zatvorena, budući da joj portal sa vratnicama u toj prvoj etapi još uvek nije bio izgrađen. ”

Dalji radovi, kojima je za potrebe Turaka rukovodio Andrea Kornaro, nastavljeni su već u proleće 1691. godine. Tako je u skladu sa konstrukcijom novog bedema nastavljena izgradnja ranije započete Sahat kapije. U okviru nove spoljne kurtine izgrađen je portal kapije, koji je uz manje izmene ostao sačuvan do naših dana.

Obimne građevinske intervencije u kompleksu Sahat kapije izvedene su tokom austrijske vladavine, u okviru druge barokne rekonstrukcije Beogradske tvrđave koja se odvijala u više etapa. Tako su i i Sahat kula i Sahat kapija nastale u periodu baroka koji bio u Beogradu, kratkog daha. Kada je austrijska monarhija preuzela Beograd ona je želela da nakon skoro dvovekovnog turskog upravljanja, grandioznim poduhvatima u nekoliko decenija vladavine Beograd transformiše Beograd iz orijentalne varoši u pravi evropski utvrđeni grad. Tako je nastao barokni grad koji je trebalo da bude sredstvo propagande kojim je monarhija želela da pokaže svu svoju snagu i veličinu prema neprijatelju.

Za vreme napred navedenih namera Austrije izvođeni su fortifikacijskih radovi na Beogradskoj tvrđavi, u prvoj polovini 18. veka, na osnovu projekta Nikole Doksata de Moreza. Beogradska tvrđava se preuređuje u modernu utvrdu sa dekorativnim baroknim kapijama i inovativnim zdanjima kao što su Veliki rimski bunar i Velika barutana. Tako je u tom građevinskom zamahu nastala Barokna kapija paralelno uz Sahat kapiju, koju su Austrijanci izgradili u okviru jugoistočnog bedema, radi stvaranja simetrije sa glavnom tvrđavskom kapijom – Stambol kapijom. U tom periodu Sahat kapija pretrpela je rušenja i prepravke dela zatečenog objekta, i gradnjou koja izlazi iz okvira fortifikacione arhitekture. str.32

Posle turskog zaposedanja tvrđave 1740. godine, tokom radova na ponovnoj izgradnji njenih spoljnih bastionih frontova nova austrijska kapija je zazidana uz prethodno uklanjanje kamenog baroknog portala. U zidu građenom opekama, koji je u ravni sa licem stare kurtine, ozidan je jedan veći prozor oblikom sličan prozorima na bočnim prostorijama. Unutrašnji luk prema Gornjem gradu sve do kraja 18. veka izgleda nije bio u celosti zatvoren. Kasnije je zazidan zidom od opeka u kome su se nalazila dva prozora. Za ulaz u zatvoreni prolaz nekadašnje kapije probijena su vrata u jednoj od niša u okviru zapadnog bočnog zida. Tom prilikom deo svoda je porušen, a potom zamenjen kamenim blokovima od kojih većina potiče od porušenog portala kapije. Ubrzo posle zaziđivanja izvršeno je i nivelisanje terena u prolazu kapije, koji je bio u nagibu. Ovim radovima nekadašnji prolaz austrijske kapije pretvoren je u bedemski kazamat, a funkciju glavnog ulaza u Gornji grad ponovo je preuzela starija Sahat kapija.

Istovremeno sa zaziđivanjem kapije, po svemu sudeći, porušena je i zgrada straže koja se nalazila iznad njenog svoda. Na tom prostoru podignuti su zidani topovski zakloni ispunjeni zemljom, čiji je prvobitni broj teško bilo utvrditi usled kasnijih rušenja i prepravki.

Najverovatnije pre 1788. godine, nad starom kapijom kojoj je vraćena njena nekadašnja funkcija podignuta je visoka Sahat kula masivne konstrukcije, nadvišena krovom sa stilskim odlikama turskog baroka.

Arhitektura

Sahat kapija je jedna od struktura koje sačinjavaju dve sukcesivno građene kapije (druga je Barokna kapija)

Zasvedena prolaza kroz bedem, sa odgovarajućim bočnim prostorijama

Sahat kapija je jedna od struktura koje sačinjavaju:

• dve sukcesivno građene kapije (druga je Barokna kapija), odnosno zasvedena prolaza kroz bedem, sa odgovarajućim bočnim prostorijama,
• poznata Sahat kula,
• stariji ostaci delom porušenog srednjovekovnog dvojnog gornjogradskog bedema.

Sahat kao i Barokna kapija, je građevinska struktura baroknog arhitektonskog sklopa u standarndom dekorativnom stilu za austrijsku monarhiju. Građen je u mešanom slogu opeka i kamena, sa završnim vencem od nasatično postavljenih opeka. Izgradnjom kordona visina bedema praktično je izjednačena sa završnim vencem portala kapije.

Na novoformiranoj gornjoj površini bedema istočno od kapije podignut je niz topovskih zaklona sa veoma precizno građenim zidovima od opeka i zemljanim ispunama.

Kada je Beogradska tvrđava ponovo vraćena Turcima, oni su u skladu sa odredbama Beogradskog mira iz 1739. godine, pregradnim zidom zatvorli baroknu austrijsku kapiju jugoistočnog bedema Gornjeg grada i ponovo otvorili kapiju iz Kornarovog doba – današnju Sahat kapiju.

Sa leve strane slike, na spoljnoj strani jugoistočnog bedema vide se opekom zazidani ostaci Barokne kapije, sa ozidanim većim prozorom oblika sličnog prozorima na bočnim prostorijama

Obnova

Sahat kula je obnovljena sredinom 19. veka, tako da Sahat kula i Sahat kapija spadaju u malobrojne objekate na Beogradskoj tvrđavi koji nisu pretrpeli značajnija oštećenja, i danas čuvaju sva autentična arhitektonska i stilska obeležja tog istorijskog razdoblja.

Vidi još

• Beogradska tvrđava
• Kapije Beograda
• Beogradska sahat-kula
• Barokna kapija