Sigmund August Volfgang Herder

Sigmund August Volfgang Herder (1776-1838), značajan je istraživač zaslužan za začetak rudarstva u Srbiji, poznatiji kao Baron Herder, rođen je 18. avgusta 1776, umro 29. januara 1838.godine. Baron Herder je u Srbiju došao na poziv Miloša Obrenovića 1835. godine i doprineo je uspostavljanju rudarske industrije i otkriću jednog broja rudarskih i banjskih lokaliteta.

Njegov otac Johan Gotfrid fon Herder (1744-1803), je bio filozof i teolog, student Imanuela Kanta, diplomirao je teologiju na Univerzitetu u Kenigsbergu (sadašnji Kalinjingrad). Objavio je nekoliko eseja u kojima je kritikovao Kantovu teoriju (1798). Bio je bliski prijatelj Getea sa kojim se pridružio književnom pokretu poznatom kao Sturm und Drang.

Karijera

Baron Herder je završio Vajmarsku gimnaziju 1794/95. godine. Za ljubav prema prirodnim naukama, posebno rudarstvu i mineralogiji mu je značajno Geteovo prisustvo u njegovom životu i porodici.

Studirao je matematiku, fiziku, hemiju i mineralogiju 1797-1800. kasnije je stekao i pravna znanja potrebna za višu saksonsku državnu službu, doktorirao je 1802. godine.

Karijeru je započeo kao procenitelj kod rudarskih vlasti, a narednih godina je napredovao do zvanja glavnog rudarskog oficira 1826. godine. Brojna putovanja po Evropskim državama i rezultati u oblasti istraživanja u rudarstvu, metalurgiji i mašinstvu, te njegov dar da bude praktičar, organizator i inicijator naučnih istraživanja ga je dovelo na vodeću poziciju ljudi od znanja u evropi toga vremena. Uz njegovo ime dodat je nadimak "knez planinske države" i zvanje - Baron.

Herderov rad u Srbiji

Srpski knez" (Knjaz Miloš Obrenović) se dopisivao krišom (da Turci ne bi saznali) sa Baronom Herderom odmah nakon oslobođenja od Turaka 1830 godine.

Baron Herder je Srbiju istraživao od 1835. godine i tom prilikom je posetio sve lokacije za koje je utvrdio da mogu biti rudarski i geomineraloški značajne za tadašnju tek oslobođenu Srbiju. Iz tog vremena datiraju njegovi putopisi (Rudarsko putovanje po Srbiji 1835 godine). Za njegova istraživanja i analize značajna su rudarska otkrića:

• u Majdanpeku: (Na području Majdanpeka boravio je s jeseni 1835. godine. Tragovastarog rudarstva bilo je svuda, ali od naselja više nije bilo ništa: našao je samo"tri male kolibe sa tri vlaške porodice". Smatrao je, međutim, da je "našo bakra igvožđa u takom količestvu da će ovaj majdan jedan od najbogatijih u Jevropi biti".Smelo se predvidjalo da se rudnik toliko može razviti "da 10.000 poslenika ovderaditi i sebi prepitanije zaslužiti mogu".).
• u Boru: "...utvrdio da Bor leži na značajnom rudnom bogatstvu. Međutim, nisu pokrenuti radovi za otvaranje rudnika"
• Zatim otkrio postojanje istorijskog nalazišta u Gamzigradu: "...Otkrio je baronHerder 1845. god. na kasnoantičkom lokalitetu Feliks Romulijana u Gamzigradu kodZaječara..."
• analizirao je i utvrdio lekovitost više banja u Srbiji:
  • Gamzigradska banja
  • Sokobanja: "...u Sokobanji bio dva dana i uporedio je sa Pfefrskim i Hajštanskim toplicama u Švajcarskoj i Tirolu. Dao je mišljenje da je potrebno postaviti stalnog lekara, a po njegovoj preporuci počela je izgradnja zdanja za prihvat gostiju. Knez Miloš je naredio rekonstrukciju Turskih kupatila (Amam ucentru Sokobanje ) i izgradnju njegovog ličnog kupatila. Ovo kupatilo je funkcionalno i očuvano i dan danas. Preko puta amama podignuta je zgrada za administrativne poslove, danas poznata kao Milošev konak."
  • Brestovačka banja: "...koji je utvrdio da je voda Brestovačke Banje izuzetno lekovita."
  • Vrnjačka banja: "Prvu hemijsku analizu uradio je baron Herder 1835. godine, a osnivanjem "Osnovatelnog fundatorskog društva kiselo vruće vode u Vrnjcima" počinju nove kaptaže.
  • Jošanička banja: "Hipertermalni izvori Jošaničke Banje, čiju je temperaturu od78 °C prvi put uvrdio baron Herder 1834. godine i svrstao ih u najtoplije u Evropi."
  • Ribarska banja

Za doprinos stasanju i razvoju tek oslobođene Srbije, za Pružene usluge u reorganizaciji rudarske industrije Srbije, Baronu Herderu je uručena 1835. g. počasna sablja kneza Miloša srpskog kao priznanje.

Mada i pored uspešne saradnje Knjaz Miloš i baron Herder nikada nisu imali priliku da se i lično sastanu. "Njihova saradnja je prekinuta preranom smrću Herderovom, a planovi za obnovu rudarstva napušteni po kneževoj abdikaciji."

Zbirka minerala

Ostalo je zapisano: "baron Herder je tokom desetonedeljnog istraživačkog putovanja po kneževini Srbiji svojim perom ispisao i prve stručne zapise o geologiji i mineralnom blagu naše zemlje, što je dodatno probudilo interesovanje za prikupljanje geoloških uzoraka u Srbiji" a zabeleženo je i da je Baron Herder na poklon Knjazu Milošu doneo "...i dva sanduka ukojima se nalazio originalan, pažljivo upakovan poklon za srpskog kneza."

Ovaj lični, veoma dragocen poklon sastojao se, kako piše u Knjažeskoj Kancelariji 1815–1839, od „500 komada razni iz svi krajeva sveta pribrani mineralni proba”. Kako je svaki primerak imao svoj broj i prateću etiketu s natpisom „Državno mineralno skladište Frajberg, Saksonija”, kolekcija je za tadašnju Srbiju predstavljala jedinstveni primer sistematizovane prirodnjačke zbirke. Ova poluprivatna kolekcija, obogaćena uzorcima ruda i stena koje je baronfon Herder prikupio na istraživačkom putovanju po našoj kneževini, smeštena je u posebnu sobu „kragujevačkog konačića” u okviru Muzeuma kragujevačkog.

Nedugo potom, sticajem okolnosti, čitava zbirka pripala je Ministarstvu finansija, da bi najzad 1844. godine, iz praktičnih razloga, bila ustupljena Liceju, odnosno Velikoj školi (današnjem Beogradskom univerzitetu), što je dokumentovano pismom o predaji zbirke Rektoratu Liceuma. Kolika je bila važnost očuvanja njene autentičnosti vidi se u dopisu Ministarstva finansija Okružnom načelstvu u Kragujevcu, koji sadrži jasne instrukcije u vezi sa bezbednošću transporta kolekcije u Beograd 1842. godine: „... Dobro motreći na belege na kamenjima stojeće, svaki komad na osob najpre u artiju zaviti a potom u jedan ili više sanduka u slamu smestiti i po sigurnoj prilici pod svojim pečatom i sprovoditelnim pismom ovamo poslati date.”

Zbirka se danas smatra rodonačelnom u stvaranju univerzitetskog nasleđa Srbije.