Holandska književnost u srednjem veku

Holandska književnost u srednjem veku nastala je po uzoru na Evropsku književnost toga doba, pre svega francusku. Na području Holandije se štampa koristi tek od 1473. godine, tako da je prepisivanje bio jedini način čuvanja pisanih tragova sve do kraja 15. veka. Suština srednjovekovne književnosti bila je da pouči (docere), dirne (movere) i razgali (delektare). Deli se na duhovnu i svetovnu književnost.

Počeci[uredi | uredi izvor]

Prvi stih napisan na holandskom jeziku datira iz 12. veka, tačnije oko 1100. godine, kada ga je jedan flamanski kaluđer-prepisivač zabeležio na margini knjige.^[1] Pored ovog stiha sačuvani su i zakletva koja se izgovarala pri krštenju nastala krajem 8. veka, magijske formule s kraja 9. veka i psalmi nastali u 10. veku. Najznačajniji rukopisi se danas čuvaju u Hagu, Briselu, Beču, Kopenhagenu i Londonu i to su:

Hagse Lancelot-Kompilaci, oko 1320.
Zutfens-Hroningse Handšrift, oko 1333.
Beatrejs-Handšrift, oko 1374.
Hruthuse Handšrift, kraj 14. veka
Hulthelmse Handšrift, početak 15. veka

Duhovna književnost[uredi | uredi izvor]

Duhovna književnost se u srednjem veku najpre stvarala u manastirama. Pisana je na latinskom jeziku, a teme su bile religiozne.

Vrste koje se pojavljuju su:

Liturgije i himne
Hagiografije
Legende o Devici Mariji

Kao posebna vrsta pojavljuje se i misticizam. Najpoznatija mističarka, koja je živela u 12. veku, bila je Hildegard fon Bingen. Nasledila ju je Hadevih, pesnikinja koja je uveliko doprinela ovom žanru. Pored Hildegard fon Bingen i Hadevih, istaknuti je i autor Jan fan Risbruk, kaluđer koji je svoj život posvetio Bogu.

Sačuvana je i marijanska legenda o Beatrejs koja doprinosi popularizaciji kulta Device Marije.

Hadevih[uredi | uredi izvor]

Hadevih je pesnikinja o kojoj nije sačuvano mnogo podataka. Stvarala je u 13. veku i bila predvodnica grupe religioznih žena (begine), koja je bila nezavisna od manastira i crkve. Bila je poznata mističarka i glavna tema njenog celokupnog stvaralaštva je uzvišena ljubav prema voljenom (mine), lišena erotike. Napisala je „Vizije“ , „Pisma“ i „Strofične pesme“.

Jan fan Risbruk[uredi | uredi izvor]

Jan fan Risbruk (1293—1381) bio je kaluđer i osnivač manastira Hrunendal u blizini Brisela. Njegov misticizam racionalniji je od misticizma pesnikinje Hadevih, što znači da ne zahteva isključivanje iz spoljašnjeg sveta. Najznačajnija dela koja je napisao su „Lepota duhovnog venčanja“ i „O sedam osama“.

Legenda o Beatrejs[uredi | uredi izvor]

Legenda o Beatrejs je marijanska legenda i smatra se da potiče iz 13. veka. Pronađena je u kodeksu anonimnog autora iz 1374. godine. Glavna tema legende je da ko ostane veran Devici Mariji, može dobiti oprost od grehova. Radnja priče počinje u manastiru u kome isposnički život posvećen Bogu vodi mlada kaluđerica Beatrejs. Zaljubivši se u mladića iz svog detinjstva, ona odlučuje da pobegne iz manastira i ode sa njim. Dobivši dvoje dece, nakon sedam godina sreće, ponestalo im je novca i muž napušta svoju ženu Beatrejs i njihovo dvoje dece. Tada nastupaju sedam nesrećnih godina, u kojima se Beatrejs prostituiše, kako bi zaradila nešto novca za sebe i decu. Legenda se završava tako što se jedne noći ađeo prikazuje Beatrejs u snu i govori joj kako je vreme da se vrati u manastir. Ona se vraća u manatir i vidi da njeno odsustvo nije primećeno. Dok je Beatrejs bila u odsustvu, Devica Marija ju je menjala, tako da niko ništa nije primetio. Svi njeni gresi bili su oprošteni.^{[traži se izvor]}

Svetovna književnost[uredi | uredi izvor]

Svetovna književnost nastala je po uzoru na latinske i francuske izvore. Književnost je pisana na latinskom, ali i na narodnom jeziku. Posebno je bila popularna viteška kultura i život na dvoru. Rodovi koji se razlikuju u svetovnoj književnosti su lirika, proza i drama.

Viteška kultura[uredi | uredi izvor]

Viteška kultura je bila vrlo popularna u srednjem veku. Ideal viteškog društva ogledao se u dobrom raspoloženju, vladanju sobom, vernosti i hrabrosti. Obrazovanje vitezova bilo je obavezno. Oni su imali ulogu pesnika na dvoru i negovali su dvorsku ljubavnu liriku (minezang) i dvorski ep, koji se naziva i dvorski roman (de hoftse roman). Dvorski roman je svoj vrhunac doživeo krajem 12. i početkom 13. veka. Viteški romani se mogu podeliti na:

viteške romane o kralju Arturu
viteške romane o Karlu Velikom (Karelromans, Karelepik)
klasične viteške romane (inspirisane antičkim temama)
istočnjačke viteške romane (priče koje su vitezovi doneli iz krstaških ratova).

Minezang[uredi | uredi izvor]

Začetnik dvorske lirike, odnosno minezanga, smatra se Gijom, provansalski pesnik, zahvaljujući kome je minezang nastao krajem 11. veka. Razvitku minezanga doprinela je vagantska lirika Karmina Burana, napisana na latinskom jeziku u 13. veku.

Drugi značajni minezengeri u srednjem veku su Hendrik van Veldeke (oko 1150—1190) i Jan I fan Brabant (13. vek). Osim ljubavnih pesama, Hendrik fan Veldeke napisao je još dva značajna dela, a to su:

Hagiografija o Svetom Servaciju (oko 1165. godine, delo pisano na limburškom dijalektu)
Ep o Eneji (oko 1180. godine, delo pisano na visokonemačkom).

Didaktička književnost[uredi | uredi izvor]

Uloga didaktičke književnosti bila je da pouči nečemu. Jakob fan Marlant (1230—1300) iz Briža, smatra se ocem svih holandskih pesnika i njime je otpočela didaktička književnost. Pisao je u stihu i bio izuzetan poznavalac antičke istorije. Od holandskog grofa Florisa V dobio je naređenje da napiše delo u kome će prikazati istoriju od postanka sveta pa sve do doba u kom je živeo. To delo spada u jedno od njegovih najznačajnijih i najobimnijih dela, sastoji se od 80.000 stihova i nosi naziv Spihel historijal (1285—1288). Poznata je i njegova biografija Aleksandra Velikog (oko 1262. godine, 14.000 stihova) i delo o istoriji Troje (1264. godine, 40.000 stihova).

Lisac Rejnard[uredi | uredi izvor]

Lisac Rejnard (oko 1260) ili Lisac Rajneke (u prevodu Strahinje Kostića, koji je delo preveo sa nemačkog)^[1] je basna nastala po uzoru na priču Li Plaid iz francuskog epa Roman de Renart, Ezopove basne i ep Izengirmus koji je oko 1148. Magister Nivardus napisao na latinskom.^[2] Ova priča pripada satiri i kritikuje odnose u tadašnjem feudalnom društvu. Na meti kritika su naročito cenjeni vitezovi, razuzdano sveštenstvo i seljaštvo. Likovi basne nose delom germanska, a delom imena romanskog porekla. Germanska imena su:

Rejnart (lisac)
Izegrim (vuk)
Grimbert (jazavac)
Tibert (mačak)
Brun (medved)
Belejn (ovan)
Hermeline (lisica)
Hervint (vučica)

Romanska imena su:

Nobel (lav)
Hente (lavica)
Kortoa (pas)
Kantikler (petao)
Kuvart (zec)
Firapel (leopard)
Pancer (dabar)
Kope (kokoška)

Reference[uredi | uredi izvor]

^ ^a ^b Novaković-Lopušina, Jelica (2012). Uvod u holandsku i flamansku književnost. Beograd: ARIUS & PARTENON. str. 33. ISBN 978-86-7157-598-0.
^ K.Kostić, Strahinja. Lisac Rajneke. Štamparija "Zmaj" Novi Sad. str. 5—11.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[:0-1] Novaković-Lopušina, Jelica (2012). Uvod u holandsku i flamansku književnost. Beograd: ARIUS & PARTENON. str. 33. ISBN 978-86-7157-598-0.

[2] K.Kostić, Strahinja. Lisac Rajneke. Štamparija "Zmaj" Novi Sad. str. 5—11.

[1]

[2]