Hotel Bosna
| Hotel „Bosna” | |
| {{{slika2}}} | |
Informacije
| |
|---|---|
| Lokacija | Savamala bb, Beograd |
| Status | zatvorena |
| Otvaranje | 1860. |
| Zatvaranje | 1908. |
| Broj spratova | 2 |
| Reference: Hotel je porušen 1908. | |
Hotel „Bosna” bio je jedan od malobrojnih hotela sa kafanom u Savamali jednoj od najstarijih četvrti Beograda, koji je svoju ugostiteljsku delatnost obavljao u drugoj polovini 19. i u prvoj deceniji 20. veka, sve dok u sklopu urbanističke reorganizacije Savamale, nije srušen.
Hotel će ostati zapamćen po okupljanju bogatijih trgovca, većinom iz Bosne, koji su rekom Savom spuštali svoje tovare do Beograda, i po tome što je u njemu osnovana i radila Prva beogradska berza.[1]
Naziv hotela i projektant[uredi | uredi izvor]
Hotel „Bosna” je ovaj naziv dobio po zavičaju ambicioznih veletrgovaca poreklom uglavnom iz Bosne, najčešćih gostiju hotela, ali i po poreklu samog vlasnika Riste Paranosa, rodom iz Brčka.
Autor projekta i izvođač radova ovog zdanja je nepoznat, ali je poznato to, da je 1875. godine na hotelu prva značajna izmena u sklopu rekonstrukcija i dogradnja zdanja, izvršena po projektu budimpeštanskog đaka, arhitekte Aleksandara Bugarskog[2]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Hotel „Bosna” se nalazio u Savamali gradskom naselju Beograda, koje se danas prostire na području gradskih opština Savski Venac i Stari Grad, na uglu današnje Travničke i Karađorđeve ulice, naspram tadašnjeg velikog Kovačevog hana, u blizini Male pijace, jedne od dve jedine beogradske pijace u 19. veku, južno od Kalemegdanske tvrđave i rečne luke na desnoj obali Sava.
Istorijat prostora na kome je izgrađen hotel[uredi | uredi izvor]
Istorija Savamale, tesno je povezana sa istorijom Savskog venca, čiji razvoj je krenuo s početka 18. veka, u vreme kada je Austrougarska osvojila Beograd i pokrenula preseljavanje hrišćanskog stanovništva iz utvrđene varoši na deo uz desnu obalu reke Save, gde je postojalo Savsko (ili srpsko) selo, za razliku od švapskog koje je bilo uz dunavsku obalu, i koje je ubrzo nakon poslednjeg povratka Turaka zamenilo tursko selo.
Urbanizovanje Savamale (Sava mahale) započeto je s početka 19. veka, u vreme kad je na tom prostoru bilo srpsko selo sa stotinak kućeraka rasprostranjenih na delu od Varoš kapije, koja je bila negde kod Pop Lukine ulice, preko u to vreme delimično močvarnog terena, koji danas omeđavaju ulice Karađorđeva, Savska, Gavrila Principa, Sarajevska i Kraljice Natalije.
Još iz turskog perioda je rečno pristanište u Beogradu bilo na desnoj obali Dunava, u klimatski nepovoljnoj zoni grada, gde je košava povremeno duvala svom snagom, i snažnim udarima vetrova otežavala održavanje i istovar i utovar brodova. Taj problem je dolaskom na vlast uvideo Knez Miloš Obrenović i predložio da se pristanište premesti na levu savsku obalu zaštićenu grebenom i mnogo pitomijom za pristanište.
Da bi se kraj uz Savu brže razvijao Miloš je izdao naredbu – da oni koji žele da se na savskoj obali bave trgovinom moraju pored nje i da se nastane. Abadžijsku čaršiju planirao je u današnjoj Ulici kraljice Natalije. Svim tadašnjim stanarima tog dela Savamale ponudio je da umesto kućeraka u kojima su do tada živeli podignu pristojnije kuće i radnje i da za to besplatno poseku svako drvo iz šuma oko Beograda. Kako to niko nije učinio naredio je da se ovaj kraj raseli u Palilulu, što je i urađeno za jedan dan. Na praznom prostoru u novoprosečenoj čaršiji o državnom trošku je podignuto 46 dućana, koji su besplatno ponuđeni trgovcima, ali ni to nije išlo lako. Abadžije su se pravdale da je to „jako udaljeno od pazara“ i tek kad je knez pripretio da će im zatvoriti dućane u Varoši i ostaviti ih da gladuju, nevoljno su pristali, o čemu dovoljno govori i podatak da je 17 od tih dućana još dugo zvrjalo prazno. Tako je tu nastala Abadžijska čaršija i istoimena ulica u koju su postepeno stizali njeni budući stanari.[3]
Tako je stvarajući Savamalu Knjaz Miloš postao i prvi beogradski urbanista, koji je u Savamali pokušao da izgradi novi srpski Beograd, sa svojim upravnim centrom i drugim značajnim objektima, u kom je Abadžijska čaršija trebalo da bude privredni centar. U sklopu tih urbanističkih promena na uglu današnjih ulica Balkanske i Admirala Geprata (Pivarski sokak) izgrađena je i prva Velika pivara, sa kafanom i velikom salom u kojoj su igrane prve pozorišne predstave ali i održavana zasedanja skupštine, pa i čuvena Svetoandrejska skupština 1858. godine. U drugoj polovini 19. veka u ovom delu Savamale niču i prve privatne zgrade od kojih neke i danas postoje, poput one u Pivarskoj ulici (Gavrila Principa) broj 15.
Savamalska čaršija je dugo onima uspešnijima služila za početak, a kako bi se ko od njih obogatio selio bi se u neki od otmenijih krajeva, dok bi na njegovo mesto dolazio drugi koji bi tu započinjao svoj beogradski život. Sve je do bilo tako do do odluke Luke Ćelovića — Trebinjca koji je, obogativši se u Savamali, odlučio da se ne seli u centar nego da centar grada dovede u Savamalu. Značaj Luke Ćelovića, koji je od šegrta i kalfe u ovom naselju, vredno radeći i štedeći, vizionarski kupovao slobodne placeve, a potom inicirao ili sam finansirao gradnju u to vreme velelepnih objekata u delu oko Karađorđeve ulice, ogleda se u njegovoj viziji da Savamala postane najelitniji i najlepši centar grada — beogradski „Siti“.[4]
Luki Ćeloviću se ubrzo pridružuju i drugi uspešni trgovci i zanatlije među kojima je bili i vlasnici novoizgrađenog hotela „Bosna” ortaci Rista Paranos, i njegovi šuraci Jovo i Nikola Krsmanović. Rista Paranos je pored hotela „Bosna ” koji je izgradio 1865. godine, otkupio i postojeći veliki, daskama pokriven, i jako neugledan, Kovačev ili Kovačevićev han, sagrađen 1834. godine, koji se nalazio na mestu današnjeg hotela „Bristol”, i 1967. godine na njemu izvršio dogradnju i renoviranje njegove kafane.[5][6][7]
U to vreme kreće i tramvajska pruga koja je Železničku stanicu spojila sa Zapadnim Vračarom i Slavijom, a 1895. godine u savamalskom Hotelu „Bosna“ (koga tu više nema) otvorena je i odmah počela da radi beogradska berza, čime je savska čaršija postala najvažniji činilac u trgovinskom svetu ondašnje Srbije.
Značajne promene u Savamalu stižu krajem 19. veka s dolaskom železnice, kada je 1884. godine s prvom prugom izgrađena Železnička stanica, a nedaleko od nje i prvi železnički most na Savi. Za potrebe železničkog kompleksa prethodno je nasuta Bara Venecija i kompletno isušen ovaj do tada močvarni prostor, kada se i sve okolne ulice i naselja spuštaju ka reci i granice Savamale proširuju sve do pomenutog mosta. Dolazak železnice inicira i svaki drugi prosperitetni razvoj mlade države, pa se tako krajem veka podižu i nove državne zgrade, poput Državnog saveta, odnosno Narodne skupštine koja je bila na uglu današnjih ulica Kneza Miloša i Kraljice Natalije.
Izgradnja „Beograda na vodi”, koja je započeta u 21. veku, je startovala od ovog dela grada renoviranjem fasada i uređenjem malog trga oivičenog zgradama iz perioda početka 20. veka (Zgrada Beogradske zadruge, Hotel Bristol), ali je plac na kome se nalazio Hotel Bosna ostao neizgrađen, zelena površina ispred kluba Mikser haus.
Istorijat hotela[uredi | uredi izvor]
Kako je u 19. veku Beograd bio idealno mesto za trgovce i hotelijere u ovom delu Balkanskog poluostrva, ne čudi da je sredinom 19. veka Rista Paranos, zajedno sa šuracima Jovom i Nikolom Krsmanovićem, doputovao iz Brčkog u Beograd, u želji da u njemu i njegovoj okolini proširi posao i steknu još veće bogatstvo i imetak.
Tako su ortački Paranos i Krsmanović bili među prvima koji su, 1858. godine, pokrenuli uzgoj i trgovinu suve šljive u šabačkom, podrinskom i valjevskom kraju, prvo za sopstvene potrebe, a docnije i za izvoz. Može se reći da im je posao išao vrlo dobro, pošto krajem iste godine iz Tuzle prelaze u Beograd, gde kupuju magaze na mestu današnje Železničke stanice i Savskog šetališta ka pristaništu.
Procenivši da je Savamala idealna četvrt za izgradnju konačišta u kome se može ostvariti pristojna zarada, Paranos je gradnju hotela započeo kupovinom placa na uglu današnje Travničke i Karađorđeve ulice, naspram tadašnjeg velikog Kovačevog hana, u okruženju Male pijace, jedna od dve beogradske pijace u 19. veku i savskog pristaništa, na prostoru koji je imao određeni ekonomski značaj. Tokom 1860. godine na ovom placu izgrađen je novi hotel, u evropskom stilu i po evropskim standardima, koji je svojim izgledom odskakao od orijentalne savamalske arhitekture koja se sastojala od prizemnih kuća, prašnjavih sokaka i čađavih magaza.
Izgled[uredi | uredi izvor]
Izgrađen na raskrsnici dve ulice, hotel „Bosna” je bio dvospratno ugaono zdanje u obliku zarubljenog trougla sa orijentalnom fasadom i kafanom u prizemlju. Pvobitno je bio jednospratna, a potom nakon dogradnje još jednog sprata dvospratna građevina sa potkrovljem.
Ovaj dvospratni hotel sa kafanom, važio je za čist i uredan, što je uticalo na okupljanje bogatijih trgovaca, većinom iz Bosne, koji su Savom spuštali svoje tovare do Beograda.
Hroničar tog vremena, Dimitrije C. Đorđević, zapisao je da je u prizemlju bila i dobra kafana u kojoj su s večeri nastupale Mala Mara i Garava Julka, pevačica koja je bila i prva beogradska glumica u Teatru na Đumruku.[8]
Hotel „Bosna” prvo sedište Beogradske berze[uredi | uredi izvor]
Hotel „Bosna” je sticajem okolnosti bio sedište Prve beogradske berze, nastala najverovatnije iz želje stalnih gostiju hotela, ambicioznih veletrgovaca poreklom uglavnom iz Bosne, koji su želeli da od Savamale uz pristanište stvore i urbanu celinu. Na otvaranje berze uticala je i činjenica da ovi veletrgovci, na berzi pored ostalog kupovali i zemljišta za poslovni prostor – magaze i trgovine, i u Savamali gradili i svoje domove velelepna zadanja u stilu akademizma čiji su vlasnici bili braća Krsmanović, Luka Ćelović, Konstantin Antula, Đorđe Vučo i neizostavni Rista Paranos.[8]
Pripreme za otvaranje beogradske berze trajale su dugo. Zakon o javnim berzama donet je 3. novembra 1886. godine, a sama berza osnovana je 1894. godine na inicijativu Srpskog trgovačkog udruženja, a počela je sa radom 2. januara 1895. godine. Na ovoj berzi trgovalo se devizama, akcijama, obveznicama i robom. Bila je to prva berza u jugoslovenskim krajevima. Poslovi su se sklapali i promptno i terminski.
Prestanak rada i rušenje hotela[uredi | uredi izvor]
Brojne urbanističke izmene u Savamali, poput prosecanje Karađorđeve ka Železničkoj stanici označile su kraj Paranosovog hana, a izgradnja zdanja Beogradske zadruge i kraj Malog pijaca i Hotela "Bosna".
Tako su ovi ugostiteljski objekti, postali žrtva gradnje impozantne građevine, i životne ambicije Luke Ćelovića, koji je u Beograd stigao kao šegrt Krsmanovića i Paranosa, bežeći od osvete u Hercegovini i koji je za života postao jedan od najbogatijih Srba, ali jedan od najvećih dobrotvora... Zdanja Beogradske zadruge..završena je 1907. godine i zauvek je izmenila izgled Savamale. Kako ne bi zaklanjao pogled na ovaj simbol uspeha, Luke Ćelovića je 1908. godine je otkupio i srušio Hotel "Bosna". Paranos je dobio dosta para za hotel, tako da mnogo nije žalio za prodatim imanjem. Na mestu nekadašnjeg Hotela „Bosna" danas se nalazi park i zgrada u kojoj su decenijama bili smešteni magacini raznih preduzeća. Jedno vreme ovde se nalazila i benzinska pumpa.[8]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ D. Đurić-Zamolo, Hoteli i kafane XIX veka u Beogradu, str. 121.
- ^ D. Đurić-Zamolo, Hoteli i kafane XIX veka u Beogradu, str. 16.
- ^ Vera Pavlović-Lončarski/Mali pijac na Savi krajem IX i početkom XX veka
- ^ D. J. Ranković,Šetnja kroz stari Beograd, Beogradske opštinske novine, novembar 1939, str. 691.
- ^ B. Peruničić, Uprava varoši Beograda, str. 408 i 643
- ^ D. Đurić - Zamolo, Beograd kao orijentalna varoš pod Turcima, str. 95.
- ^ D. Đurić Zamolo, Hoteli i kafane Beograda XIX veka u Beogradu, Beograd 1988, str. 14
- ^ a b v Nikolina Radovanović Bilo jednom u Beogradu, Hotel „Bosna" - Izgubljeni svedok uspona Savamale www.011info.com Pristupljeno 3. 4. 2019.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Bilo jednom u Beogradu, Hotel „Bosna" - Izgubljeni svedok uspona Savamale — Na: www.011info.com