Crkva Svete Petke u Gradištu
| Crkva Svete Petke u Gradištu | |
|---|---|
 | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Gradište |
| Opština | Opština Bela Palanka |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | crkva |
| Vreme nastanka | 19. vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Vlasnik | Eparhija niška |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
Crkva Svete Petke u Gradištu ili Paraklis (kapela) Svete Petke jedna je od crkava u Belopalanačkoj parohiji Pravoslavne Niške eparhije. Sama crkvica (koja se u arhivi crkvenih dobara vodi kao kapela-paraklis), posvećena je Svetoj Petki (Sv. Paraskevi), a nastala je s kraja 19. veka, na odvajkada sakralnom mestu (crkvištu), nakon što je, najverovatnije iz spoljne sredine, donet zapis posvećen prepodobnoj Sv. Paraskevi (Sv. Petki), i na toj lokaciji izgrađena crkvica-kapela. Crkva se nalazi u centralnom delu sela Gradište (Opština Bela Palanka), na oko 22 km istočno od Niša i isto toliko zapadno od Bele Palanke.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Po kazivanju Ivanović Anke, stare 81 godinu (2003), kako joj je njen deda pričao crkva je izgrađena tako što su oni donosili kamen sa svih strana.[1]
U sačuvanim dokumentima o crkvi Svete Petke u Gradištu, najstariji je onaj koji je pronađen u ruševinama obližnje seoske kuće pod Čukom, 1898. godine. U njemu se pominje; da je crkva godine 1898. godine bila pod krovom, da je bila sazidana od tvrdog materijala, da je bila proste izrade i da je tada pripadala Crkvenoj opštini Vrandolskoj čiji je paroh Dimitrije Mijalković vršio službe u njoj. U istom dokumentu navodi s i da su tutori crkve bili Tasa Krstić i Mita Zdravković i da je sagrađena uz pomoć i zalaganje tadašnjih meštana.[1]
Po raspoloživim podacima, pretpostavlja se da je, kapela prvi put obnavljana u periodu od 1928-1930. godine, na šta ukazuju pronađeni stari i računi za grđevinski materijal na ime crkve Svete Petke u Gradištu. Do Drugog svetskog rata crkva je imala drvenom ogradom ograđenu portu sa kapijom i zvono u rakljama drveća. Do crkve se nalazila Osnovna škola.
Nakon obnove iz 1930. godine, crkva je bila u dobrom stanju sve do početka Drugog svetskog rata. Nakon oslobođenja, do 1947. godine, crkva je bila pod krovom, kada je kao poluporušena i potpuno napuštena.[2]
Godine 2009. godine na inicijativu malobrojnih meštana sela Gradišta i okoline, i na njihovu molbu za blagoslov episkopa niškog, pokrenuta je obnova crkve. Najpre je raskrčeno rastinje i žbunje kako bi se otkrio stari temelj porušene crkve. Na istom temelju izvedeni su građevinski radovi, tako da je kapela već 2011. godine bila sazidana od tesanog prirodnog kamena i stavljena pod krov. Radovi su nastavljeni 2012. godine kada je dograđena priprata, montiran i oslikan nov ikonostas i sređena unutrašnjost crkve.
Izgled i stanje objekta[uredi | uredi izvor]
Crkvica je jednostavna građevina pravougaone osnove sa naosom i časnom trpezom od kamena. U crkvu se ulazilo na jedna vrata okrenuta prema istoku, iznad kojih je bio ugrađen nadvratnik od kamena-krečnjaka. Zidovi crkve izgrađeni su od krednog krečnjačkog-kamena (oko 70%), mezozojskog i gornje paleozojskog kamena (oko 20%), od bigra (treventina) (oko 10%) i jednog kamena od crvenog permskog peščara, odnekud donetog. Po dva naspramno postavljena prozora na južnom i severnom zidu, i jedan u naosu bili su opšiveni pečenom opekom.
Crkva je, danas, sa krovom na dve vode, koji se kao i otvorena priprata sa malom kupolom na vrhu oslanja na lepo oblikovane i uz crkvu prislonjene drvene stubove. I crkva i priprate prepokrivene su crepom.[3]
Zvono koje je bilo u rakljama drveta, posle Drugog svetskog rata zatečeno je na zemlji. Meštani su podigli betonski ram sa nosačima i na njemu postavili zvono, na kome piše:
| „ | Hramu Sv. Peraskeve, ovo zvono pokloniše seljani Gradišta i ostali građani Opštine Vrandolske i okoline za zdravlje i sreću svoju i svih, 1902. godine. | ” |
Nakon okončane obnove 2012. godine crkva je sa unutrašnje strane okrečena u belo, i bez freskodekoracije je. Izrgrađen je novi oltar u duborezu i oslikan sa šest fresaka. Plafon je obložen čamovom lamperijom, a pod popločan keramikom. U crkvu je dovedeno i električno osvetljenje.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Jovan Ćirić, Gradište, hronika sela, Centar za naučna istraživanja SANU i Univerzitet u Nišu. Niš, (2006), str.41.
- ^ Jovan Ćirić, Gradište, hronika sela, Centar za naučna istraživanja SANU i Univerzitet u Nišu. Niš, (2006), str.45.
- ^ Jovan Ćirić, Gradište, hronika sela, Centar za naučna istraživanja SANU i Univerzitet u Nišu. Niš, (2006), str.43