Crkvena unija

Crkvena unija je ujedinjenje dvije ili više hrišćanskih konfesija. Obično se odnosi na čin ujedinjenja Istočne (pravoslavne ili drevnoistočne pravoslavne crkve) i Zapadne (Rimokatoličke) crkve, pod uslovom da Istočna crkva prizna katoličku eklisiologiju i dogmatiku (uključujući papsko prvenstvo), ali uz očuvanje istočnog liturgijskog obreda, bogoslužbenog jezika, odsustvo zavjeta celibata za bijeli klir itd. Crkve koje nastanu kao ishod unije nazivaju se unijatskim. Istočnokatoličke crkve vizantijskog obreda nazivaju se grkokatoličkim. Ujedinjenje nekoliko protestantskih konfesija u jedno može se nazivati unijom, npr. Pruska unija.

Istorija

Potpuni razlaz Istočne i Zapadne crkve nastao je sredinom 11. vijeka. Raskol se dodatno pogoršao nakon zauzimanja Carigrada 1204. tokom Četvrtog krstaško pohoda, kada su krstaši oskrnavili hrišćanske svetinje. Uprkos tome, najviši crkveni jerarsi su više puta pokušali da sjedine crkvu, pri čemu je svaka strane tražila svoju korist. Ni poslije raskola crkve, rimske pape nisu gubile nadu da će Istočnu crkvu staviti pod svoju vlast. Vizantijski carevi su, sa svoje strane, bili prinuđeni da vode računa o izuzetno teškoj političkoj situaciji u Vizantiji, koja je pod udarima Turaka i krstaša bila pod neizbježnim slomom. Računajući, uz papsku pomoć, da zaštiti carstvo od brojnih neprijatelja i od samog pada, Vizantija je tražila savez sa Rimom, izražavajući spremnost na ujedinjenje crkava. Međutim, za razliku od vizantijskih careva, većina pravoslavnih jerarha se, kao i njihova pastva, protivila uniji, vidjevši u njoj potčinjavanje Istočne crkve papi.

Uprkos otporu većine pravoslavnog sveštenstva, vizantijski carevi su pristali da zaključe Lionsku uniju 1274. (koju zapravo nije prihvatilo vizantijski klir), a Firentinsku uniju 1439. (koju je osudio Jerusalimski sabor 1443. i Carigradski sabor 1484. Pravoslavne crkve).

Nakon pada Vizantije, papstvo je uzalud pokušalo da privolu Rusku državu na crkvenu uniju.

Najznačajnija crkvene unije koje su dovele do obrazovanja novih istočnokatoličkih crkava:

• Unija sa Asirskom crkvom Istoka 1553: Haldejska katolička crkva.
• Brestovska unija 1596. između dijela pravoslavnog (mitropolija kijevska, galička sve Rusi pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije) zapadnoruskog stanovništvo Državne zajednice Poljske i Litvanije: Ruska unijatska crkva.
• Unija sa Etiopskom crkvom 1622: Etiopska katolička crkva.
• Užgorodska unija 1646. sa pravoslavnim stanovništvom Zakarpatja, koja je 1699. proširena na pravoslavno stanovništvo Transilvanije (današnja Rumunija): Rusinska, Slovačka i Rumunska grkokatolička crkva.
• U Mukačevu je 1664. zaključena unija kojom je pravoslavnom stanovništvo Zakarpatrja i ugarske Eparhije hajdudoroške ujedinjeno sa grkokatoličkom crkvom.
• Ujedinjenje sa dijelom Sirijske jakovitske crkve 1677: Sirijska katolička crkva.
• U Maramurešu je 1713. sklopljena unija. Do 1721. svi pravoslavni sveštenici u Zakarpatju priznali su uniju.
• Unija sa dijelom Antiohijske patrijaršije 1729: Melkitska katolička crkva.
• Unija sa dijelom Koptske pravoslavne crkve 1741: Koptska katolička crkva.
• Unija sa dijelom Jermenske apostolske crkve 1742: Jermenska katolička crkva.

Polocki sabor 1839. i prelazak u pravoslavlje Holmske eparhije 1875. potpuno su likvidirali unijatsku organizaciju u Rusiji.

Poslije Drugog svjetskog rata, pod pritiskom sovjetskih vlasti i komunističkih režima istočne Evrope, da bi se blokirao moćni kanal zapadnog uticaja na pobožno stanovništvo, neke od grkokatoličkih crkava su podvrgnute represiji i zabranjene. Najavljeno je raspuštanje unija:

• Brestovska unija 1946,
• Užgorodska unija 1948. (Transilvanija), 1949. (Zakarpatje, SSSR) i 1950. (Čehoslovačka).

Do 1968. u Čehoslovačkoj i 1990. u Sovjetskom Savezu, grkokatoličke crkve su bile zabranjene, a grkokatoličke zajednice postojale su samo u podzemlju. Istovremeno, u Sjedinjenim Državama i drugim zemljama među emigrantskom dijasporom postojale su parohije zabranjenih crkava. Nakon 1990, u Sovjetskom Savezu, a zatim i u nezavisnim državama nastalim nakon raspada (prvenstveno u Ukrajini i Bjelorusiji), grkokatolici su vodili slobodne djelatnosti.

Vidi još

• Unijatstvo
• Ekumenizam

Literatura

• Trubeckoй S. N. (1902). „Uniя, v cerkvi”. Эnciklopedičeskiй slovarь Brokgauza i Efrona : v 86 t. (82 t. i 4 dop.). XXXIVa. Sankt-Peteburg: AO «F. A. Brokgauz — I. A. Efron». str. 818—833. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak autora (veza)
• Volkonskiй, Aleksandr Mihaйlovič (1933). Katoličestvo i Svящennoe predanie Vostoka (na jeziku: ruski). Pariž. Pristupljeno 23. 2. 2024. 
• Moskalik, Я. (1997). Koncepcія Cerkvi mitropolita Andreя Šepticьkogo (na jeziku: ukrajinski). Lьvіv. 
• Senyk, Sophia (1990). „The Ukrainian Church and latinization”. Orientalia christiana periodica (na jeziku: engleski). 56 (1): 165. ISSN 0030-5375. Pristupljeno 23. 2. 2024. 
• Senыk, Sofiя (198). „Brestskaя uniя: podvedenie itogov”. 400 let Brestskoй cerkovnoй unii (1596—1996): Kritičeskaя pereocenka. Moskva. str. 13—28. 

Spoljašnje veze

• „Uniatstvo: bogoslovskie aspektы [Avtoreferat kand. diss.]”. bogoslov.ru (na jeziku: ruski). Pristupljeno 23. 2. 2024.