Crne šamije
Crne šamije su bila ženska organizacija osnovana u Drugom svetskom ratu, kao reakcija na masovna streljanja okupatora.[1] Nastala ko poseban ratni fenomen organizacija je osnovana u Kragujevcu i okolnim selima krajem 1941. godine. Kao glavne organizatorke Crnih šamija, pominju se sestre Saramandić i Radmila Božić iz Badnjevca, ćerka prote Andre Božića, koji je već maja 1941. počeo da sarađuje sa ravnogorskim pokretom, a 21. oktobra 1941. je streljan od strane Nemaca prilikom represalija.[2]
Naziv[uredi | uredi izvor]
Ime „Crne šamije” organizacija je dobila po crnoj marami – šamiji koju su žene u Srbiji nosile u znak žalosti za izgubljenim njima bliskim osobama.[3]
Razlog osnivanja i organizacija[uredi | uredi izvor]
Osnovni razlog nastanka organizacije bili su otpor i osveta, pošto se smatra da su pripadnice organizacije bile uglavnom žene čiji su najbliži streljani u represalijama oktobra 1941. godine. Iako kod pojedinih to nije bio slučaj, kragujevačka tragedija je svakako delovala kao motivacioni faktor za aktivizaciju, žena Gruže.
Na osnivanje organizacije uticali su i pogledi žena pripadnica ravnogorskog pokreta na sopstveni položaj, koji je uglavnom bio u okvirima ravnogorskog konzervativizma i tradicionalizma, a osnovna karakteristika njihove borbene motivacije, pored antifašizma, bio je i antikomunizam, pa su one svoju borbu videle ne samo kao težnju za emancipacijom žena, već i kao nacionalnu, ali i antikomunističku aktivnost i dužnost.[2]
Osnivači i zadaci[uredi | uredi izvor]
Sa namerom da deo žena Srbije angažuje i da svoj doprinos u ratnim sukobima u okupiranoj Srbiji, spontano je nastala posebna, samonikle ženske borbene organizacije, koja je u tom periodu predstavlja poseban ratni fenomen. U tom smislu organizacija i odred Crnih šamija smatra se izuzetkom od strereotipnog učešća žena u ratu na strani JVuO i ravnogorske organizacije.[4] Pored toga, ova organizacija prevazilazila je okvire ravnogorskog pokreta, pošto je nastala samoinicijativno i naknadno mu se pridružuje, pa time predstavlja i posebnu, specifičnu pojavu.[2]
Nakon osnivanja organizacija se povezale sa ravnogorskim pokretom sa namerom da vrši;
- Kurirsku i snabevačku službu
U njihovoj organizaciji mlade seljanke svakodnevno su dolazile iz sela u varoš, sa korpama namirnica na pijac, ali najčešće sa informacijama iz šumskih štabova, a vraćale se u selo sa zavojima i lekovima, sa sredstvima za održavanje higijene.[5]
- Sakupljanje oružja i municije
U sakupljanju, prenošenju i čuvanju oružja i municije naročito su se istakle pojedine članice organizacije, jer je za tu aktivnost bila potrebna značajna doza hrabrosti i snalažljivosti.[4]
Organizaciono u ravnogorskom pokretu organizacija je tretirana kao odred Crnih šamija koji je imao svoju načelnicu i bio priznat od ministra vojske Mihailovića. Odred je još 1942. ozvaničen kao „pripadajući odred JVuO“ i kao takav je operativno delovao na terenu Šumadijske grupe korpusa JVuO.[2]
Organizacija je bila strogo konspirativna, članice su delovale pod šiframa i nadimcima i sa ravnogorskim pokretom bile su povezane isključivo preko Novice Lukića, svršenog pitomca Artiljerijsko tehničkog zavoda u Kragujevcu koji je imao konspirativno ime „Anđeo“. Lukić je bio spona između komandanata odreda Dušana Smiljanića, Aleksandra Miloševića i Marka Muzikravića, od kojih je dobijao direktive za rad.[6]
Najaktivnije članice bile su sestre Vera i Rada Saramandić, iako im niko od članova porodice nije bio streljan u Kragujevcu, ali je porodična i privatna povezanost sa ravnogorskim pokretom učinila da za ravnogorsku organizaciju vežu rad Crnih šamija. Veliki broj članica organizacije bio je u emotivnim i bračnim vezama sa pripadnicima ravnogorskog pokreta, što je verovatno predstavljalo jedan od primarnih razloga za njihovu aktivnost. Slobodan Ćirović, u svom delu „Gruža u četnicima” navodi 25 žena koje su bile članice Crnih šamija.[7]
Izlazak iz konspirativnosti[uredi | uredi izvor]
U "Uputstvu za organizaciju jugoslovenske organizacije ravnogorki" početkom 1944. godine izneti su zahtevi da još uspešniji rad odreda Crnih šamija, pa je u tom smislu komandant Prve kragujevačke brigade JVuO dobio zadatak da preduzme mere da se nezavisno od Crnih šamija u Kragujevcu obrazuju ženska društva prema izdatim uputstvima. U skladu sa ovim inicijativama, tokom 1944. Crne šamije izlaze iz konspirativnosti, i angažuju se za potrebe Ženske ravnogorske organizacije saniteta.[2]
Priznanja[uredi | uredi izvor]
Major Dušan Smiljanić, komandant Šumadijske grupe korpusa je juna 1944. pohvalio Crne šamije i njihovu načelnicu ističući da je odred
...sjajno odgovorio svojoj rodoljubivoj zamisli, i pokazao rodoljublje i hrabrost prilikom mnogobrojnih dela za spas Srpstva i Otadžbine...i da ..Naredbu kojom su pohvaljene Crne šamije treba javno pročita na zboru.[8]
Kontroverze[uredi | uredi izvor]
Kako je konspirativan rad organizacije uslovio malu količinu podataka o njenoj delatnosti, sastavu i načinu dejstva, kod pojedinih autora u nazivu Crnih šamija sreću se kontroverze o karakteristikama organizacije, po kojima je jedna od njih da je ona bila ženska borbeno-obaveštajna organizacija.[6]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Slobodan Ćirović, Gruža u četnicima, I, Kragujevac (2000). str. 166–167.
- ^ a b v g d Ljubinka S. Škodrić, Položaj žena u okupiranoj Srbiji 1941–1944, doktorska disertacija Beograd, 2015
- ^ Vilma Niškanovih: Zabratka-ženska marama jugoistočne Srbije Glasnik Etnografskog muzeja, knj. 58-59. 242 strane, 1995.
- ^ a b B. Dimitrijević, Ženska ravnogorska organizacija u Srbiji.... str. 221.
- ^ S. Ćirović, Gruža u četnicima, I, Kragujevac (2000). str. 166–168.
- ^ a b Sergije M. Živanović, Treći srpski ustanak, Kragujevac (2000). str. 133.
- ^ Slobodan Ćirović, Gruža u četnicima, I, Kragujevac (2000). str. 170.
- ^ VA, Ča, 131-1-48