Корисник:MarcoPaapi/sandbox

Sibirski Ariš

Ariš je listopadni četinar roda Larix, familije Pinaceae. Postoji 10-15 vrsta ariša u svetu, a neke od njih još nisu priznate kao posebne vrste.

Sibirski Ariš doseže visinu od 20 - 54m, sa stablom prsnog prečnika od 80 - 180cm. Krošnja je konusna dok je mlada, a vremenom se širi. Izdanci su dimorfni sa rastom podeljenim na dugačke izdanke (10 - 50cm dužine), koji nose nekoliko pupoljaka i kratke izdanke (dužine 1-2mm) sa samo jednim pupoljkom. Razlika između evropskog i sibirskog ariša lako je uočljiva po paperjastim izdancima koje ima sibirski ariš. Lišće, odnosno iglice - četinjače su svetlo zelene, 2 - 5cm dugačke, a u jesen požute i opadnu.

Makroskopska građa sibriskog ariša

Beljika i srce

Sibirski ariš je jedričava, prstenasto-prozna vrsta. Boja srčike drveta varira od crvenkasto-braon do žuto-braon, dok je beljika uska i jasno odvojena, a svojom svetlom belo-krem nijasnom predstavlja kontrast srčevini. Karakteristika ariša je velika zastupljenost srčike i jasno definisano tamnije kasno drvo u prstenu prirasta u odnosu na svetlije rano drvo.

Širina prstena prirasta zavisi od uslova rasta drveta, kao i starosti drveta. U prirodnom staništu, širina prstena prirasta je 0,4 - 2,2mm (Vikhrov 1949, Terletskii 1932). Prema drugom izvoru (Bokschanin 1982), širina prstena prirasta varira između 1 - 3mm zavisno od uslova rasta i starosti drveta.

Formiranje srčevine kod ariša započinje rano. Neki autori tvrde da započinje već nakon 5 - 6 godina (Molteseh 1988). Neki podaci ukazuju da je srčevina veća što je drvo starije, oko 50 % - 67% u starosti od 50 godina, a čak do 85% u starosti preko 160 godina. Takođe je zapaženo da je količina srčevine veća što je drvo brže raslo, odnosno imalo povoljnije uslove za rast (Hakkila & Winter 1973).

Kora

Poznato je da ariš ima deblju koru, koja može da varira u odnosu na vrstu ariša i starost stabla. Učešće kore je nešto veće kod sibirskog ariša nego kod bora i smreke raslih u Finskoj i prosečno iznosi 15,5% (Hakkila & Winter 1973) ili 16% (Juvonen 1986) u starosti od 50 godina. Postoji i podatak izmerene veće vrednosti učešća kore u drvetu sibirskog ariša od 20,9% za drvo starosti oko 60 godina (Verkasalo 1993).

Fizička svojstva sibirskog ariša

Gustina

U poređenju svojstava sibirskog ariša sa drugim vrstama, posebno četinarskim, drvo sibirskog ariša je velike gustine i srednje tvrdo. Gustina ima najveći efekat na mehanička svojstva – što je gustina veća, drvo je jače.

Gustina sibirskog ariša u sirovom stanju se kreće oko 850 kg/m3, a pri vazdušno-suvom stanju oko 600 kg/m3. Velike su razlike u gustini drveta sibirskog ariša, posebno između ranog i kasnog drveta. Starost drveta je nabolji parameter da se objasne razlike u gustini između stabala – što je starije drvo, veća je gustina. Primer: izmerena srednja gustina pri starosti od 60 godina iznosila je 476 kg/m³, a pri starosti od 100 godina - 539 kg/m³. Na gustinu utiču i varijacije u poreklu drveta.

Utezanje i bubrenje

Drvo sibirskog ariša procentualno može da dosegne visok nivo utezanja, čak viši u odnosu na mnoge četinarske vrste. U tabeli br. 1 je prikazano utezanje i bubrenje sibirskog ariša po tangencijalnom i radijalnom anatomskom pravcu, kao i zapreminsko utezanje i bubrenje. Ovi podaci ukazuju na jedan od problema do kojih dolazi prilikom sušenja ovog drveta, a to su moguće deformacije, odnosno promene oblika drvnih sortimenata.

Toplotna svojstva

Karakteristika sibirskog ariša je povećana otpornost na vatru i niska toplotna provodljivost. (Koeficijent toplotne provodljivosti λ = 0.13 )

Prema podacima Moskovskog univerziteta otpornost ove drvne vrste na vatru je dva puta veća nego kod drveta bora.

Mehanička svojstva sibirskog ariša

Svojstva mogu varirati u odnosu na uslove rasta, nadmorsku visinu, zemljište, klimatske faktore itd. Mehanička svojstva se takođe menjaju zbog uticaja uskih/širokih prstena prirasta na gustinu drveta.

Sibirski ariš poseduje vrlo dobra mehanička svojstva.

Trajnost

Otpornost ariša na biološki uticaj je veća u odnosu na druge četinare. U srčevini sibirskog ariša se između ostalog nalazi i ekstraktivna materija - arabinogalaktin, čija se koncentracija povećava sa starošću drveća, a utiče na otpornost na truljenje. Ukoliko se izuzme prisustvo beljike, ovo drvo se smatra vrstom koja ne truli.

Primena sibirskog ariša

Korišćenje ariša u Rusiji ima dugu tradiciju još od Srednjeg veka. Veliki je broj drvenih kuća i crkvi koje su stare više od 700 godina. Nakon izlaganja atmosferilijama boja drveta vremenom prelazi u sive tonove.

Sibirski ariš praktično ne truli i proizvodi napravljeni od ove vrste traju više stotina godina, za šta je zaslužan sastav smole. Dugotrajno prisustvo vode čini ovo drvo još tvrđim.

Poznati primer dugotrajnosti ove vrste: grad Venecija čije se građevine nalaze na konsrtukciji od sibirskog ariša.

U spoljnoj upotrebu može da se koristi i za izgradnju mostova – spektakularni primeri se nalaze u Nemačkoj, Italiji i drugim zemljama.

Ariš se koristi kada se zahteva visoka tvrdoća, snaga drveta i trajnost, kao npr. za izgradnju rudnika, mostova i sl. Takođe se koristi u mnogim velodromima u svetu kao staza.

Može da se primenjuje i za izgradnju kuća i vikendica, kako u enterijeru – vidljiva krovna konstrukcija (grede), vrata, prozore, podove, tako i u eksterijeru - fasada, deking...

Problemi u preradi

• Velika gustina materijala ( neophodno redovno oštrenje alata)
• Korišćenje eksera dovodi do pukotina (preporučuje se šrafljenje)
• Visok sadržaj smole otežava rezanje drveta
• Otežano sušenje i deformacije do kojih dolazi prilikom sušenja drveta
• Razlika u gustini ranog i kasnog drveta
• Dostupnost sibirskog ariša
• Cena

Sušenje sibirskog ariša uzima mnogo više vremena nego sušenje borovine sličnih dimenzija (Tarvainen 1999). Kako bi se redukovalo vreme, potrebne su više temperature nego za sušenje bora.

Postoje kontradiktorni rezultati koji se tiču pucanja sibirskog ariša tokom sušenja.

Prema ruskim izvorima pucanje je najozbiljniji problem tokom sušenja, ali finski naučnici tvrde da je najveći problem veliki gradijent vlage i teškoće u postizanju željenog sadržaja vlage. Finci takođe tvrde da je najveći problem pucanje ariševine u preradi nakon sušenja. Veliko tangencijalno utezanje i velika razlika između tangencijalnog i radijalnog utezanja uzrokuju pucanje. Takođe razlika u utezanju između ranog i kasnog drveta povećava pucanje u tangencijalnom pravcu.

Pojava usukanosti žice kod ariša predstavlja veliki problem kod procesa sušenja drveta i prerade drveta. Rezanu građu čini sklonom uvrtanju pri sušenju i može dovesti do kidanja površine pri procesu mašinske obrade.

Uprkos velikim zalihama, tj. površinom pod šumama i odličnim mehaničkim svojstvima, seča ariša nije prelazila 5% od ukupne seče i industrijske upotrebe drveta u Rusiji. Razlozi za ograničenu upotrebu sibirskog ariša su teškoće do kojih dolazi pri preradi ovog drveta, prouzrokovane specifičnim karakteristikama u strukturi i hemiji ovog drveta. Nasuprot tome, odlična mehanička svojstva, prirodna otpornost ove vste na truljenje, kao i estetski moment teksure sibirskog ariša danas čini ovu vrstu sve popularnijom među arhitektama.

Izvori

• Samuli Heikkonen, Katri Luostarinen, Kimmo Piispa - KILN DRYING OF SIBERIAN LARCH (Larix sibirica) TIMBER
• Elif Topaloğlu , Nurgül Ay - SOME MECHANİCAL PROPERTİES OF SİBERİAN LARCH (Larix sibirica) WOOD
• Gabriella E. I. Gärds, Martinsson, Owen - Decay resistance in Siberian larch, Larix sibirica Ldb, heartwood
• KARLMAN Lars, MORLING Tommy and MARTINSSON Owe - Wood Density, Annual Ring Width and Latewood Contentin Larch and Scots Pine
• Prof.dr. Zdravko Popović - MATERIJAL DRVO, Građa i svojstva drveta
• Deking.rs - Sibirski ariš - Drvo koje traje vekovima