Jablanički partizanski odred
| Jablanički (Jablaničko-pasjački) partizanski odred | |
|---|---|
| Postojanje | 21. oktobar 1941 - 7. februar 1943. |
| Deo | Narodnooslobodilački partizanskih odreda Jugoslavije |
| Komandanti | |
| Komandant | Miloš Manojlović Milan |
| Politički komesar | Milija Radovanović Novica |
Jablanički narodnooslobodilački partizanski odred formiran je u selu Sponcu, u Gornjoj Jablanici, kod Medveđe, 21. oktobra 1941. godine od grupe boraca Kukavičkog NOP odreda i novopridošlih boraca iz Jablanice i Puste Reke. Odred je u početku imao 55 boraca, njegov komandant je bio Miloš I. Manojlović Milan, bivši podoficir iz sela Dobre vode, a politički komesar Milija Radovanović Novica, student prava iz Medevca. Odred se oslanjao na planinu Radan koja je dominirala jablaničkim srezom.[1]
Nakon oslobađanja Lecea, Medveđe i Lebana 8. novembra, Jablanički partizanski odred je u dejstvu sa borcima ostalih odreda leskovačkog kraja i u saradnji sa narodom, stvorio veliku slobodnu teritoriju u Jablanici i Pustoj Reci, do decembra 1941. Partizani su zakratko oslobodili skoro ceo jablanički srez. Broj boraca u Jablaničkom NOP odredu je narastao na 260, a oni su bili razvrstani u tri čete: Gornjojablanička, Jablanička i Pustorečka.
Odred je bio veoma ofanzivan. Stalno je napadao neprijateljsku vojsku – prema Leskovcu, pruzi Beograd – Niš –Leskovac i Gornjoj Jablanici.[2]
U snažnoj martovskoj ofanzive okupatora i domaćih kontrarevolucionarnih snaga 1942. godine, Jablanički odred se povukao, zajedno sa Kukavičkim odredom i Pasjačkom četom Topličkog odreda, prema Radanu, a zatim na Pasjaču i Beli Kamen. Usled stalnih napada i na ovim prostorima, odlučeno je da se Jablanički i Kukavički odred vrate na svoje teritorije. U drugoj polovini marta neprijatelj je zaposeo čitavu teritoriju Kukavičkog, Babičkog i Jablaničkog partizanskog odreda. Jablanički partizanski odred se osuo i podelio na desetine, trojke i dvojke, ali je tokom aprila, maja i juna obnovljen.[2]
Spajanjem Jablaničkog odreda i čete Topličkog odreda sa Pasjače avgusta 1942. na Radanu je formiran Jablaničko-pasjački partizanski odred, koji je poneo ime „Stanimir Veljković- Zele“.[1]
U vreme kada je okupator imao čvrst položaj u Srbiji, tako i u Africi, a Crvena armija doživljavala poraze na istočnom frontu, Jablaničko-pasjački partizanski odred je nastavio snažno borbeno ofanzivno dejstvo u Jablanici, Pustoj Reci i Toplici, na prostoru između tri reke Južne Morave, Toplice i Jablanice, sve do Kosova. Odred je striktno primenjivao gerilsko-partizanski način ratovanja.[2]
Okupatorske vlasti organizovale su u saradnji sa kontrarevoluconarima dve ofanzive protiv Jablaničko-pasjačkog i drugih partizanskih odreda u jugoistočnoj Srbiji na leto i jesen 1942. godine. Prvu, u avgustu 1942. godine, takozvanu Aćimovićevu ofanzivu, i drugu, u novembru 1942. godine, dvomesečnu, nedićevsko-bugarsko-nemačku. Obe su završene bez uspeha, sem što su stradala neka ustanička sela. Odred je uspeo da se sačuva manevrisanjem po terenu, izbegavajući sukobe većih razmera. Svuda gde se kretao, povlačio ili nastupao, izvodio je akcije ili borbe. Čuvena je borba kod Obražde 10. decembra 1942, u kojoj su potučena dva nedićevska odreda.[2]
Jablaničko-pasjački partizanski odred je delovao do 1943, kada je 7. februara ušao u sastav Prvog južnomoravskog NOP odreda.[1][2]
Delovanje[uredi | uredi izvor]
Posle svečanosti povodom Dana Oktobarske revolucije (7. novembar) na Radanu, Jablanički partizanski odred je sa dvema desetinama Topličkog partizanskog odreda i dvema desetinama Babičkog partizanskog odreda (ukupno oko 240 boraca), izvršio napad i oslobodio Lebane, Medveđu i Lece. Neprijatelj se nije mirio sa gubitkom, pa je 8. novembra mešoviti četničko-nedićevski odred iz Leskovca pokušao da probije partizansku odbranu Lebana, ali je pretrpeo neuspeh. Odbijen je i drugi napad četnika iz pravca sela Šumana. Pošto su i ostali napadi četnika i nedićevaca bili bez uspeha, Nemci su reagovali. Dva nemačka bataljona iz 717. pešadijske divizije, ojačana tenkovima i četničko-nedićevske snage iz Leskovca napali su i zauzeli Lebane. Tom prilikom su opljačkali i spalili Konjino i Ždeglovo i 68 ljudi odveli u leskovački i niški zatvor. Jablanički NOP odred je 13. novembra ponovo došao u Lebane, zauzeo ranije položaje i uspostavio front prema Leskovcu. Tih dana partizanima je prišao i Medveđski četnički odred .
Opšti okupatorski-kvisliški napad na slobodnu teritoriju počeo je 3. decembra 1941. godine. Posle višednevnih borbi, okupatorske snage, sredinom decembra, zauzele su Lebane. U okupiranom gradu neprijatelj organizuje kvislinšku vlast i Sresko načelstvo, poresku i finansijksu upravu i druge službe. U to vreme vojvoda Mihajlo Arsić, komandant Medveđskog četničkog odreda, napušta partizane i prekida saradnju sa Jablaničkim NOP odredom, a članovi Štaba odreda bezuspešno pregovaraju sa komandantima četničkih jedinica. Jedino je Maksim Đurović zauvek napustio četnički pokret i do kraja rata se borio u redovima NOV i POJ.
Pošto je Đuro Petrović, komandant 11. dobrovoljačkog (ljotićevskog) odreda, preuzeo komandu nad četničkim odredima iz Jablanice, u dogovoru sa nemačkom krajskomandanturom u Leskovcu, četnici su zauzeli Medveđu.[1]
Krajem zime i početkom proleća 1942. okupator, nedićevci, ljotićevci i četnici, kojima se pridružuje Prvi bugarski korpus, razmešten u Nišu, Prokuplju i Leskovcu, preduzeli su snažnu i dobro pripremljenu ofanzivu protiv partizana i zaposeli čitavu teritoriju Kukavičkog, Babičkog i Jablaničkog NOP odreda. Jablanički partizanski odred se povukao prema Radanu, smanjio se i podelio u petorke i trojke.
Sredinom avgusta došlo je do spajanja Jablaničkog sa četom Topličkog NOP odreda sa Pasjače i formiranja Jablaničko-pasjačkog odreda, koji je dobio ime „Stanimir Veljković-Zele“. U početku odred je radio na učvršćivanju pozadine, aktivirao je rad društveno-poliitičkih organizacija, a potom je počeo da izvodi oružane akcije. U toku avgusta izvršio je 19 akcija na teritoriji Puste Reke i Jablanice.
Kada se Aćimovićeva kvislinška ofanziva, koja je bila uperena protiv Ozrenskog, Svrljiškog, Jastrebačkog i Rasinskog NOP odreda, proširila na teritoriju Puste Reke i Jablanice, Jablaničko-pasjački NOP odred, da bi izbegao uništenje, prebacio se avgusta 1942. na teren Leskovačkog NOP odreda. Sa njim je izvodio borbena dejstva do kraja septembra, kada se vratio na teren Jablanice, Puste Reke, Toplice, Dobriča i Kosaonice, vršeći razne akcije.[1]
U toku ofanzive protiv Leskovačkog, Jastrebačkog i Rasinskog NOP odreda Nemci su prirpemili i ofanzivu protiv Jablaničko-pasjačkog NOP odreda. Krajskomandantura i Okružna komanda SDS u Leskovcu postigle su sporazum sa Gorskim štabom četničkih odreda da, pored nemačkih, bugarskih, nedićevsko-ljotićevskih snaga, u ovoj ofanzivi učestvuju i četnički odredi iz Toplice, Kosaonice. Napadi su počeli novembra 1942. godine. Slobodna teritorija je okružena, postavljene su jake zasede, a u poteru su angažovani odredi SDS, a potom i bugarska i nemačka vojska.
Posle neuspelog pokušaja proboja ka Toplici, Štab je odlučio da se odred ponovo vrati na Radan gde je bio u stalnom okruženju. Jedna grupa boraca je uspela da se probije iz obruča i smesti izvesno vreme u rudniku Lece, na trećem horizontu, na kome nije vršena flotacija. Nakon mnogih manevrisanja i manjih čarki sa neprijateljem, odred je 18. novembra 1942. stigao blizu sela Pejkovca gde su malo odmorili, snabdeli hranom, pa nastavili marš.
Jablaničko-pasjački odred se u drugoj polovini novembra 1942. zakratko spojio sa Topličkim NOP odredom. Prinuđeni neprijateljsim dejstvima, morali su da se radzvoje, pa Toplički ostaje u Toplici, a Jablaničko-pasjački izbija u rejon Pasjače. U selu Stubli odred se razdvojio: Pasjačka četa je otišla na teren Pasjače, a Jablanički prema Radanu i Jablanici.[1]
Kod sela Obražde 10. decembra je došlo do borbe sa nedićevcima i u njoj su partizani odneli značajnu pobedu koja je bila prekretnica u NOP. Neprijateljska ofanziva je završena sredinom decembra 1942. godine .
Jablaničko-pasjački odred je 7. februara 1943. ušao u sastav Prvog južnomoravskog NOP odreda.[2]
Reference[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ilić, Nikola P. (1970). Jablaničko-pasjački odred (avgust 1942 - februar 1943). Leskovac: Naša reč.
- Grupa autora (1992). Istorija Leskovca. Beograd: Institut za savremenu istoriju. str. 315—330.
