Adrenoleukodistrofija
| Adrenoleukodistrofija | |
|---|---|
| Sinonimi | Adrenoleukodystrophy, X-linked adrenoleukodystrophy, ALD, X-ALD, Siemerling–Creutzfeldt disease, bronze Schilder disease |
 | |
| White matter, with reduced volume and increased signal intensity. The anterior white matter is spared. Features are consistent with X-linked adrenoleukodystrophy. | |
| Izgovor | |
| Specijalnosti | genetika |
| Tipovi | X-Linked ALD |
Adrenoleukodistrofija (akronim ALD) je redak nasledni metabolički poremećaj koji se karakteriše: gubitkom masnog omotača (mijelinskog omotača) oko nervnih vlakana koji pokriva nervne ćelije u mozgu (cerebralna demijelinizacija) i progresivnom degeneracijom nadbubrežne žlezde. Mijelin deluje kao izolacija oko nervnih vlakana. Kada je ovaj izolacioni sloj oštećen, nervni signali iz mozga ne mogu pravilno da komuniciraju po celom telu, i izazivaju oštećene telesne funkcije ili paralizu.
Simptomi ovog poremećaja mogu uključivati generalizovanu slabost mišića (hipotonija), preterane refleksne odgovore (hiperrefleksija), oštećenu sposobnost koordinacije pokreta (ataksija), spastičnu delimičnu paralizu i/ili osećaj peckanja ili mravinjanja u rukama ili nogama.
Epidemiologija[uredi | uredi izvor]
Prevalencija za H-vezane adrenoleukodistrofije je 1 slučaj na 15.000 osoba širom sveta.
Ovo stanje se javlja sa sličnom učestalošću u svim populacijama.
Etiologija[uredi | uredi izvor]
Adrenoleukodistrofija sprečava telo da razgradi masne kiseline veoma dugog lanca (VLCFA), uzrokujući da se ovi lanci masnih kiselina nagomilavaju u mozgu, nervnom sistemu i nadbubrežnoj žlezdi. Smatra se da akumulacija izaziva upalu u telu, oštećujući mijelinski omotač.[1]
Adrenoleukodistrofija je genetsko stanje koje može biti nasleđeno od jednog ili oba roditelja. Bolešću su najteže pogađeni muškarci kod kojih se bolest može pojaviti u detinjstvu ili u odraslom dobu. Žene koje su nosioci adrenoleukodistrofije razvijaju blaži oblik bolesti u odraslom dobu.[1]
Genetika[uredi | uredi izvor]
Najčešći tip ALD je za H-vezan ALD, koja je uzrokovan genetskim defektom na H hromozomu. Mutacije u genu ABCD1 uzrokuju H-vezanu adrenoleukodistrofiju. Gen ABCD1 daje uputstva za proizvodnju proteina adrenoleukodistrofije (ALDP), koji je uključen u transport određenih molekula masti zvanih veoma dugolančane masne kiseline (VLCFA) u peroksizomu. Peroksizomi su male vrećice unutar ćelija koje obrađuju mnoge vrste molekula, uključujući VLCFA.[2]
Mutacije gena ABCD1 dovode do nedostatka ALDP. Kada ovaj protein nedostaje, transport i naknadno razlaganje VLCFA je poremećeno, uzrokujući abnormalno visoke nivoe ovih masti u telu. Akumulacija VLCFA može biti toksična za korteks nadbubrežne žlezde i mijelin. Istraživanja sugerišu da akumulacija VLCFA izaziva inflamatorni odgovor u mozgu, što može dovesti do raspada mijelina. Uništavanje ovih tkiva dovodi do znakova i simptoma H-vezane adrenoleukodistrofije.[3]
Nasleđivanje[uredi | uredi izvor]
H-vezana adrenoleukodistrofija se nasleđuje po H-vezanom obrascu. Stanje se smatraH-vezanim ako se mutirani gen koji uzrokuje poremećaj nalazi na H hromozomu, jednom od dva polna hromozoma u svakoj ćeliji. Kod muškaraca (koji imaju samo jedan H hromozom), jedna izmenjena kopija ABCD1 gena u svakoj ćeliji je dovoljna da izazove Ks-vezanu adrenoleukodistrofiju. Pored toga, pogođeni muškarci prenose izmenjeni gen na sve svoje ćerke, ali nijednom od svojih sinova.[4]
Pošto žene imaju dve kopije H-hromozoma, jedna izmenjena kopija ABCD1 gena u svakoj ćeliji obično ne izaziva karakteristike Ks-vezane adrenoleukodistrofije koje su tako teške kao one kod obolelih muškaraca. Većina žena sa jednom izmenjenom kopijom gena razvija neke zdravstvene probleme povezane sa ovim poremećajem. Pored toga, pogođene žene imaju 50 posto šanse da prenesu izmenjeni gen na svako od svoje dece.[4]
Znaci i simptomi H-vezane adrenoleukodistrofije imaju tendenciju da se pojave u kasnijoj dobi kod žena nego kod muškaraca. Pogođene žene obično razvijaju karakteristike tipa adrenomijeloneuropatije.[4]
Adrenoleukodistrofija muškaraca[uredi | uredi izvor]
| Fenotip | Opis | Godine starosti | Približna relativna učestalost |
|---|---|---|---|
| Moždana u detinjstvu | Progresivni neurodegenerativni pad koji bez lečenja dovodi do vegetativnog stanja | 3-10 godina | 31-35% |
| Mladost | Slično moždanoj u detinjstvu, sa sporijim napredovanjem | 11-21 god | 4-7% |
| Adrenomijeloneuropatija (AMN) | Progresivna neuropatija, parapareza; otprilike u 40% slućajeva napreduje do cerebralnog zahvata | 21-37 godina | 40-46% |
| Moždana odraslih | Demencija, poremećaji ponašanja, slična progresija kao kod moždanog oblik u detinjstvu, ali bez prethodnog AMN fenotipa | Odrasli 2-5% | |
| Olivo-ponto-cerebelarna | Uključenost mozga i moždanog stabla | Adolescenti do odraslih | 1-2% |
| Samo Adisonova bolest | Adrenalna insuficijencija | pre 7,5 godina | Do 50% u detinjstvu, varira sa godinama |
| Asimptomatska | Nema kliničke prezentacije, dalje studije mogu otkriti subkliničku insuficijenciju nadbubrežne žlezde ili blagi AMN fenotip | Najčešći fenotip kod dečaka mlađih od četiri godine | Udeo asimptomatskih pacijenata opada sa godinama |
Adrenoleukodistrofija žena[uredi | uredi izvor]
| Fenotip | Opis | Godine starosti | Približna relativna učestalost |
|---|---|---|---|
| Asimptomatski | Nema zahvaćenosti nerava ili nadbubrežne žlezde | Većina žena mlađih od 30 godina nema nikakvih neuroloških poremećaja | Opada sa godinama |
| Blaga mijelopatija | Povećani duboki refleksi tetiva, senzorne promene u donjim ekstremitetima | Punoletstvo (odraslo doba) | Otprilike 50% žena je starije od 40 godina |
| Umerena do teška mijeloneuropatija | Slično kao kod muškog AMN fenotipa, ali kasnije i blaži | Odrasli | Otprilike 15% žena je starije od 40 godina |
| Zahvaćenost mozga | Progresivna demencija i opadanje | Retko u detinjstvu, češće kod odraslih | ~ 2% |
| Zahvaćenost nadbubrežnih žlezda | Primarna insuficijencija nadbubrežne žlezde | Svi uzrasti | ~ 1% |
Oblici za H-vezane ALD[uredi | uredi izvor]
ALD sa početkom u detinjstvu
Ovaj oblik H-vezanog ALD obično se javlja između 4. i 10. godine. Bela materija mozga je progresivno oštećena (leukodistrofija), a simptomi se vremenom pogoršavaju. Ako se ne dijagnostikuje rano, ALD sa početkom u detinjstvu može dovesti do smrti u roku od pet do 10 godina.[5]
Adisonova bolest
Žlezde koje proizvode hormone (nadbubrežne žlezde) često ne proizvode dovoljno steroida (nadbubrežna insuficijencija) kod ljudi koji imaju ALD , što uzrokuje oblik za H-vezanog ALD - a poznat kao Adisonova bolest.
Adrenomieloneuropatija
Ovaj oblik H-vezanog ALD koji se javlja kod odraslih (i koji polako napreduje decenijama) je manje ozbiljan i sporo progresivan oblik. Žene koje su nosioci ALD mogu razviti blagi oblik adrenomijeloneuropatije.
Simptomi mogu uključivati ukočen hod pri hodanju i disfunkciju bešike i creva. Mnogi pacijenti često završe u invalidskim kolicima.
Klinička slika[uredi | uredi izvor]
Simptomi ALD često počinju između 4. i 10. godine, ali se mogu pojaviti i kasnije u životu. Najčećšći znaci isimptomi ALD uključuju:[6]
- gubitak vida
- poteškoće u učenju
- disfagija (teškoće pri gutanju)
- napadi
- gluvoća
- nedostatak koordinacije i ravnoteže
- umor
- povremeno povraćanje i mučnina,
- gubitak telesne težine
- nedostatak apetita
- zatamnjenje kože
- progresivna demencija
- slabost mišića
- nizak nivo glukoze u krvi (šećera u krvi)
- jutarnje glavobolje.
Asimpatski slučajevi[uredi | uredi izvor]
Postoje dokumentovani asimptomatski muškarci koji nemaju simptome ALD u svojim 60-im i 70-im godinama. Nije utvrđeno kako mogu da imaju varijantu gena ABCD1 a da poseduju povišene VLCFA, i da ne ispoljavaju ni simptome cerebralne ALD, adrenalne insuficijencije ili adrenomijeloneuropatije.[7][8]
Ćerke asimptomatskih muškaraca postaju obavezni nosioci, koje mogu i same biti asimptomatske i koje mogu preneti varijantu na svoju decu, što se onda asimptomatski održava na ALD.[7]
Sinovi asimptomatskih muškaraca dobijaju samo očev Y hromozom i stoga ne mogu da naslede ALD.[7]
Dijagnoza[uredi | uredi izvor]
Nakon detaljne procene pacijentove medicinske istorije, ako lekari misle da pacijent možda boluje od ALD, oni će zahtevati dodatno testiranje:[3]
Testiranje krvi
Ovi testovi proveravaju visoke nivoe veoma dugolančanih masnih kiselina (VLCFA) u bolesnikovoj krvi, koje su ključni indikator adrenoleukodistrofije.
Uzorci krvi se koriste i za genetsko testiranje kojim identifikuju defekte ili mutacije koje uzrokuju ALD .
Krvnim testovima se takođe procenjuje koliko dobro rade pacijentove nadbubrežne žlezde.
Magnetna rezonantna tomografija
Snažni magneti i radio talasi stvaraju detaljne slike pacijentovog mozga tokom magnetne rezonantne tomografije. Ovo omogućava da se otkriju abnormalnosti u mozgu koje bi mogle ukazivati na adrenoleukodistrofiju, uključujući oštećenje nervnog tkiva (bele materije) mozga.
U dijagnostici se koristi nekoliko tipova magnetne rezonantne tomografije da bi se videle detaljnije slike mozga i otkrili rani znaci leukodistrofije.
Skrining vida
Merenje vizuelnih odgovora može pratiti progresiju bolesti kod muškaraca koji nemaju druge simptome.
Biopsija kože i kultura ćelija fibroblasta
U nekim slučajevima može se uzeti mali uzorak kože da bi se proverio povećan nivo VLCFA .
Terapija[uredi | uredi izvor]
Lekovi i fizikalna terapija mogu se koristiti za lečenje simptoma ALD.[3]
Ako se pacijentu dijagnostikuje bolest još dok je dete ili u ranoj fazi, transplantacija matičnih ćelija može biti obećavajući tretman za zaustavljanje progresije ALD.
Opcije lečenja mogu uključivati:[3]
Transplantacija matičnih ćelija
Ovo može biti opcija za usporavanje ili zaustavljanje progresije adrenoleukodistrofije kod dece ako se ALD dijagnostikuje i leči rano. Matične ćelije se mogu uzeti iz koštane srži preko transplantacije koštane srži.[3]
Lečenje adrenalne insuficijencije
Mnogi pacijenti koji imaju ALD razvijaju insuficijenciju nadbubrežne žlezde i moraju redovno da se testiraju nadbubrežne žlezde. Insuficijencija nadbubrežne žlezde može se efikasno lečiti steroidima (zamena kortikosteroida).[3]
Medikamentna terapija
Lekove koji se korsite u terapiju pomažu i/ili ublažavanju simptome ukočenost i napade.[3]
Fizikalna terapija
Fizikalna terapija može pomoći u ublažavanju mišićnih grčeva i smanjenju rigidnosti mišića.
Lekar fizikalne medicine može pacijentu preporučiti invalidska kolica i druge uređaje za kretanje ako je to potrebno.[3]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Moser, Hugo W.; Smith, Kirby D.; Watkins, Paul A.; Powers, James; Moser, Ann (2001). „131. X-Linked Adrenoleukodystrophyeditor=Scriver, C.W.; Beaudet, A.L.; Sly, W.S.; Valle, D.; Childs, B.; Kinzler, K.W.; Vogelstein, B.”. The Metabolic & Molecular Bases of Inherited Disease. 2 (8th izd.). New York: McGraw Hill. ISBN 978-0-07-136320-4..
- ^ „X-linked adrenoleukodystrophy: MedlinePlus Genetics”. medlineplus.gov (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-03-05.
- ^ a b v g d đ e ž „Adrenoleukodystrophy - Diagnosis and treatment - Mayo Clinic”. www.mayoclinic.org. Pristupljeno 2022-03-05.
- ^ a b v „Inheritance - X-linked adrenoleukodystrophy: MedlinePlus Genetics”. medlineplus.gov (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-03-05.
- ^ Berger J, Gärtner J. X-linked adrenoleukodystrophy: clinical, biochemical and pathogenetic aspects. Biochim Biophys Acta. 2006 Dec;1763(12):1721-32. Epub 2006 Jul 26. Review. Citation on PubMed
- ^ „Adrenoleukodystrophy (ALD)”. www.hopkinsmedicine.org (na jeziku: engleski). 8. 8. 2021. Pristupljeno 2022-03-05.
- ^ a b v Benzoni, Chiara; Fenu, Silvia; Pensato, Viviana; Mauro, Elena; Gellera, Cinzia; Pareyson, Davide; Salsano, Ettore (2020). „Asymptomatic adrenoleukodystrophy in elderly males”. Journal of Neurology. 267 (6): 1849—1851. PMID 32307584. S2CID 215820003. doi:10.1007/s00415-020-09834-z.
- ^ Moser HW, Raymond GV, Lu SE, Muenz LR, Moser AB, Xu J, Jones RO, Loes DJ, Melhem ER, Dubey P, Bezman L, Brereton NH, Odone A. Follow-up of 89 asymptomatic patients with adrenoleukodystrophy treated with Lorenzo's oil. Arch Neurol. 2005 Jul;62(7):1073-80. Citation on PubMed
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Giesser BS. Rare Variants of Multiple Sclerosis. In: NORD Guide to Rare Disorders. Lippincott Williams & Wilkins. Philadelphia, PA. 2003:560.
- Adams RD, Victor M, Ropper AA. Eds. Principles of Neurology. 6th ed. McGraw-Hill Companies. New York, NY; 1997:915.
- Menkes JH, Pine Jr JW, et al. Eds. Textbook of Child Neurology. 5th ed. Williams & Wilkins. Baltimore, MD; 1995:535.
Spoljšnje veze[uredi | uredi izvor]
| Klasifikacija | |
|---|---|
| Spoljašnji resursi |
 | Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja). |
