Blagotin

Blagotin je neolitsko nalazište u selu Poljna, opština Trstenik. Ovo nalazište se nalazi pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika.

Glineni model zrna pšenice iz Blagotina

Blagotin je značajan arheološki lokalitet na kome je otkriveno ranoneolitsko naselje površine od preko 2 hektara. Osnovali su ga pripadnici starčevačke kulture, odnosno njene najstarije faze-protostarčevo, krajem VII i početkom VI milenijuma p. n. e.

Iako je na Blagotinu istražen samo deo naselja, pokretni arheološki nalazi koji svedoče o načinu života i društvenoj i ekonomskoj organizaciji naselja, svojom brojnošću i raznovrsnošću svrstavaju ga u red najbogatijih i najznačajnijih neolitskih nalazišta na teritoriji Srbije. Stanovnici Blagotina su se bavili stočarstvom i zemljoradnjom, o čemu, između ostalog svedoče i keramička zrna pšenice pronađena na lokalitetu. O planskoj organizaciji naselja svedoči simbolična predstava naselja otkrivena na poleđini zrna. Kao dokaz postojanja duhovne kulture pronađene su figure venere – stilizovane ženske figure koje predstavljaju simbol plodnosti i rađanja.

Nalazište Blagotin

U bližoj okolini Trstenika, do sada, nisu pronađeni tragovi ljudskih naseobina iz starijeg kamenog doba, ali je otkriveno nekoliko nalazišta neolitske kulture. Najznačajnija neolitska nalazišta su u selu Poljni, na padinama Blagotina (6. milenijum pre n.e.) i u polju kraj Riljačke reke, u selu Stragari (5. milenijum pre n.e.).

Arheološko nalazište Blagotin se nalazi ispod istoimenog brda u trsteničkom selu Poljna. Iskopavanja su pokazala da je ovo mesto bilo naseljeno još u ranom neolitu (7. milenijum pre n.e.), a da se kontinuitet naselja održao tokom neolita, ranog bronzanog i gvozdenog doba. Stanovnici Blagotina iz ranoneolitskog perioda naselje su gradili planski o čemu svedoče izvršena istraživanja. Otkrivenih sedam poluzemunica je grupisano oko centralnog trga. U samoj sredini trga se nalazio objekat označen kao svetilište jer je u njemu pronađen veliki broj kultnih predmeta. Između ostalog, tu su pronađene i dve velike figure za koje se pretpostavlja da predstavljaju boginju plodnosti i boginju zemlje. Figure su velikih dimenzija (oko 30 cm) i predstavljaju izuzetan nalaz s obzirom na to da je prava retkost da se na jednom mestu pronađu čak dve boginje tako velikih dimenzija.

• 
  Boginja plodnosti, in city, pronađena prilikom iskopavanja praistorijskog lokaliteta Blagotin od strane grupe arheologa-istraživača koju je predvodio dr Svetozar Stanković Nani
• 
  Boginja plodnosti, in city, pronađena prilikom iskopavanja praistorijskog lokaliteta Blagotin od strane grupe arheologa-istraživača koju je predvodio dr Svetozar Stanković Nani
• 
  Sonda, neolitsko nalazište Blagotin, u kojoj su proneđene blagotinske venere (boginje plodnosti)
• 
  Boginja plodnosti, in city, pronađena prilikom iskopavanja praistorijskog lokaliteta Blagotin od strane grupe arheologa-istraživača koju je predvodio dr Svetozar Stanković Nani
• 
  Boginja plodnosti, in city, pronađena prilikom iskopavanja praistorijskog lokaliteta Blagotin od strane grupe arheologa-istraživača koju je predvodio dr Svetozar Stanković Nani
• 
  Blagotinska boginja plodnosti pronađena prilikom iskopavanja arheološkog nalazišta Blagotin
• 
  Neolitska keramička posuda pronađena prilikom iskopavanja arheološkog nalazišta Blagotin
• 
  Neolitska keramička posuda pronađena prilikom iskopavanja arheološkog nalazišta Blagotin
• 
  Boginja plodnosti pronađena prilikom iskopavanja arheološkog nalazišta Blagotin
• 
  Neolitske antropomorfne figurine iz Blagotina pronađena prilikom iskopavanja arheološkog nalazišta Blagotin
• 
  Neolitski nakit sa Blagotina pronađen prilikom iskopavanja arheološkog nalazišta Blagotin
• 
  Svetozar Nani Stanković, vođa arheoloških iskopavanja na neolitskom nalazištu u Blagotinu
• 
  Neolitski amuleti iz Blagotina pronađeni prilikom iskopavanja arheološkog nalazišta Blagotin
• 
  Koštana šila pronađena prilikom iskopavanja arheološkog nalazišta Blagotin

Neolitski stanovnici Blagotina su se bavili zemljoradnjom i stočarstvom o čemu svedoče pronađene kosti domaćih životinja, posude za čuvanje žitarica i keramički modeli, zrna pšenice koja su takođe pronađena u objektu označenom kao svetilište. Među modelima zrna pšenice se posebno izdvaja zrno na čijoj je poleđini urezana simbolička predstava. Mišljenja o značenju ove simboličke predstave se razilaze. Svetozar Stanković smatra da navedena simbolička predstava predstavlja – plan naselja Blagotin, dok Emilia Masson ističe da predstavlja scenu kosmičkog tipa – Sunce, Mesec i planetu Zemlju.

Mada je Blagotin bio naseljen i u kasnijim periodima (o čemu svedoče sporadični nalazi kasno antičkog novca i srednjovekovne keramike), ova nova naselja nisu uspela da povrate pređašnji značaj neolitske metropole.

Eksperimentalna arheologija

Tokom 2014. godine u trsteničkom Muzeju izveden je projekat eksperimentalne arhelogije "Izrada replika figurina sa arheološkog lokaliteta Blagotin". Projekat su realizovali: Ana Đuričić (doktorand na katedri za arheologiju), Jelena Vukčević (kustos Muzeja u Trsteniku), Stevan Đuričić(Arheološka zbirka, Filozofski fakultet, Beograd), Nada Marinković (Stručni saradnik na projektu), Saša Živanović (Stručni saradnik na projektu) pod nadzorom dr Dubravke Nikolić (Arheološka zbirka, Filozofski fakultet, Beograd).

Opis projekta

Blagotin je u stručnoj arheološkoj javnosti poznat kao jedan od najznačajnijih i hronološki najranijih neolitskih lokaliteta koji svedoče o životu prvih zemljoradnika koji su se naselili na području današnje Srbije. Stukture i predmeti pronađeni tokom iskopavanja pomažu nam u rekonstrukciji raznih aspekata svakodnevnog života neoliskih stanovnika ovog naselja. Pored predmeta za svakodnevnu upotrebu, nađeni su i kultni predmeti među kojima se ističu dve belike figurine pronađene u jami u okviru jednog od objekata. Upravo ove figurine su i simbol lokaliteta Blagotin i njihov zaštitni znak, kako u našoj zemlji, tako i u inostranstvu. Pored njihovog kultnog i simboličkog značaja, one nam mogu pomoći da bolje shvatimo tehnologiju izrade figurina u ranom neolitu centralnog Balkana. Jedan od aspekata istraživanja koji se praktikuju u okviru savremene arheologije je eksperimentalna arheologija gde rekonstrukcijom procesa izrade predmeta i struktura proveravamo pretpostavke do kojih smo došli različitim naučnim metodima. Pomenute figurine se čuvaju u Arhološkoj zbirci Filozofskog fakulteta u Beogradu, koja je učestvala u iskopavanju lokaliteta Blagotin. Budući da u Muzejskoj zbirci Narodnog univerziteta u Trsteniku trenutno ne postoje odgovarajući uslovi za njihovo dugotrajno čuvanje, a s obzirom na njihovu neprocenjivu kulturnu verednost, postoji potreba za kopijama koje bi bile izložene u Muzejskoj zbirci u Trsteniku, kako bi se lokalno stanovništvo moglo upoznati sa kulturnim nasleđem svoga kraja, što bi i predstavljalo glavni cilj projekta. Na taj način se, pored popularizacije arhologije i kulturne baštine trsteničkog kraja, ukazuje prilika za sprovođenje važnog naučnog eksperimenta, kojim bi se doprinelo proučavanju starčevačke kulture, gde među najznačajnija naselja spada i lokalitet Blagotin. Ovakvi projekti pored ostalog imaju za cilj obogaćivanje turističke ponude i edukacije lokalne zajednice.

Metode i način realizacije

Eksperimentalna arheologija se kao prisup u proučavanju ljudske prošlosti, u svetu koristi već više od 60 godina, dok se kod nas ona ubrzano razvija poslednjih godina. Eksperimentalna arhologija, pored toga što nam može reći kako su predmeti ili strukture napravljeni i korišćeni, služi i kako bi se šira javnost, na jednostavan, plastičan i zabavan način upoznala sa arheološkim materijalom. U Evropi i svetu postoje mnogobrojni arhološki parkovi i muzeji na otvorenom u kojima se eksperimentalna arhologija prvenstveno koristi u službi edukacije mladih i popularizacije različitih arheoloških lokaliteta i kultura. U slučaju ovog projekta, eksperimentalno bi se pravile replike figurina, na osnovu fotografija, približno originalnih dimenzija, koristeći originalne materijale (glinu i plevu) i bile bi pečene na autentični neolitski način (na otvorenoj vatri). Iskustvo stručnog tima na polju eksperimentalne arheologije će biti od presudnog značaja za brzu i uspešnu realizaciju projekta.

Projekat se može podeliti u pet glavnih faza koje su bile realizovane tokom 2014. godine. Faza I – U prvoj fazi bi bili prikupnjani i analizrani podaci iz stručne publikovane litarature o eksperimentima, figurinama i tehnologiji izrade predmeta od gline. Faza II – U drugoj fazi projekta, originali figurina bi bili premereni i detaljno fotografisani, kako bi kopije bile što preciznije napravljene. U ovoj fazi bi takođe bili izrađeni virtuelni trodimenzionalni modeli figurina, koji će bi bili predstavljeni i na izložbi. Faza III – U trećoj fazi bi se pristupilo nabavci materijala, izradi i pečenju replika. Foto i video dokumentacija koja bi pratila ovaj projekat, bi bila korišćena na izložbi u svrhu ilustrovanja eksperimenta. Faza IV – Ova faza bi se odnosila na sistamtizaciju dokumentacije i pripremu izložbe, panoa, legendi i kataloga. Faza V – Poslednja faza predstavlja samu izložbu, koja bi trajala minimum dve nedelje, a postavka bi se nalazila u izložbenoj galeriji Muzejske zbirke Trstenik. Ceo događaj bi bio medijski propraćen, što bi doprinelo popularizaciji kulturne baštine.

Cilj projekta

Cilj projekta je bio izrada replika dve figurine sa ranoneolitskog lokaliteta Blagotin, njihova prezentacija i izlaganje u izložbenoj galeriji Muzejske zbirke Narodnog univerziteta u Trsteniku. Zbog rizika od oštećenja nije bilo poželjno uzimanje otisaka, te su figurine bile izrađene modelovanjem kao deo eksperimenta, kako bi se dobio maksimalan broj podataka o tehnologiji njihove konstrukcije. Pored izrade replika i njihovog izlaganja u okviru Muzejske zbirke, cilj je napraviti izložbu zasnovanu na sadržaju i rezultatima eksperimenta, praćenu katalogom i virtualnom trodimenzionalnom rekonstrukcijom predmeta. Samim tim se posetiocima izložbe predstavljaju metode koje arheolozi koriste kako bi rekonstruisali procese modelovanja i izrade predmete, popularizujući samu nauku, ali i kulturno nasleđe opštine Trstenik.

Ciljna grupa kojoj je projekat namenjen

Ciljna grupa projekta su svi posetioci izložbene galerije Muzejske zbirke u Trsteniku, dakle, pojedinci, organizovane grupe, kako iz Srbije, ali i iz inostranstva. Pored posetilaca, ovaj projekat bi bio veoma zanimljiv i koristan svim arheolozima, ili osobama koje se posebno interesuju za ovu nauku. Pre svega, ovaj projekat je namenjen lokalnom stanovništvu, kako bi se upoznali sa praistorijom svoga kraja i kulturim nasleđem na koje mogu biti veoma ponosni.

Održivost projekta

Održivost projekta se ogleda u činjenici jer su rezultati ovih istraživanja po završetku eksperimenta biti sastavni deo aktuelne postavke Muzejske zbirke. Takođe, tok eksperimenta zajedno sa rezultatima su bili kataloški obrađeni i prezentovani na izložbi koja će obraditi neolitsko nalazište Blagotin izlaganjem eksponata, fotografija i odgvarajućih legendi sa pratećim tekstovima. Održivost projekta se ogleda i u činjenici da Muzejska zbirka Trstenik postoji tri decenije u okviru Narodnog univerziteta Trstenik (instistucije koja postoji preko pola veka) i da su i podnosilac projekta (Narodni univerzitet Trstenik) zajedno sa Turističkom organizacijom opštine Trstenik i Opština Trstenik zainteresovani za obnavljanje arheoloških iskopavanja i istraživanja lokaliteta Blagotin.

Značaj projekta za ustanovu, lokalnu zajednicu ili šire

Izlaganjem replika blagotinskih figurina Muzej Trstenik će dobiti brend prepoznatljiv ne samo u lokalnoj zajednici, već i u Republici i regionu. Eksperiment neolitske figurine je na jedan atraktivan način privukao brojnu publiku i stručnu zainteresovanu javnost, i ponovo probudio interesovanje za nastavak istraživanja na lokalitetu Blagotin. Publikacijom eksperimenta i celokupnog projekta, kao i izlaganjem replika figurina u okviru izložbe, koja je bila realizovana nakon eksperimenta u izložbenoj galeriji Muzejske zbirke Trstenik, učinjen je još jedan korak ka prezentaciji arheološkog kulturnog nasleđa.

Vidi još

• Blagotin, grad dobrih ljudi
• Svetozar Nani Stanković
• Glineni model zrna pšenice iz Blagotina

Literatura

• Vukčević, Jelena (2018). Tragom Jefimije / On Yefimiya's Legacy. Trstenik: Narodni univerzitet. ISBN 978-86-918433-5-9. 
• Vukčević, Jelena. Tragom Jefimije / Po sledam Efimii. Trstenik: Narodni univerzitet. ISBN 978-86-918433-4-2. 
• Deroko, Aleksandar (1950). Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji. Beograd: Prosveta. 

Spoljašnje veze

• Blagotin na sajtu opštine Trstenik
• Hleb pekli pre 6.000 godina („Politika“, 1. avgust 2014)