Parni mlin I. Bajlona i sinova u Malom Crniću

Zgrada mlina iz 1923. godine.

Parni mlin I. Bajlona i sinova u Malom Crniću počeo je sa radom, prema sačuvanom dokumentu, pre 1869. godine, dolaskom porodice Bajloni i zakupom državne vodenice 1862. godine. Kasnije je vodenica otkupljena i prema ugovoru koji je postojao između Ignjata Bajlonija i opštine Malo Crniće, navodi se da će Bajloni tu zidati mlin, da će raditi, razvijati svoju industriju i da će istovremeno pomoći razvoj osnovne, odnosno tadašnje Narodne škole u Malom Crniću.

Mlin je danas u procesu restitucije i predstavlja vredan sačuvan primer industrijalizacije Srbije u drugoj polovini 19. i početka 20. veka.

Danas postoji sačuvana zgrada mlina koji je podigao Bajloni. Prostor je dobrim delom ruiniran u kojem se nalaze autentične mašine koje su bile za to vreme, najsavremenije mašine koje je Ignjat uvozio iz Nemačke. I dan danas se vidi natpis firme na tim mašinama.

Istorijat mlinarstva u Malom Crniću

Pre kupovine vodenice, Bajlonijevi su se bavili zanatstvom i gostioničarstvom. Zanatstvo je kasnije preraslo u mlinarstvo, koje je, pak, preraslo u ozbiljnu industriju, a gostioničarstvo u pivarstvo. Pivara Ignjata Bajlonija je kasnije postala BIP pivara u Beogradu.

Bajloni podiže 1871. godine prvi srpski mlin na „valjke”, što znači da je bio moderniji i savremeniji mlin u odnosu na okolne koji su postojali u to vreme u tadašnjem požarevačkom, a danas Braničevskom okrugu. Brašnom su snabdevali ne samo stanovnike ovog okruga, već su ga i izvozili. Imali su stovarište brašna u Petrovcu na Mlavi, odakle su ga transportovali i izvan okruga.

Za vreme ratova, najpre Prvog srpsko-turskog rata 1876-1877. godine, mlin je aktivno radio u prilog snabdevanja srpske vojske. Za vreme Srpsko-bugarskog rata 1885. godine zabeleženo je da je pekara pri mlinu isporučivala dnevno 3.000 komada hleba timočkoj diviziji. Tokom Prvog svetskog rata hleb je isporučivan i Vojnom garnizonu u Požarevcu, ali to je trajalo do bugarske okupacije. Kada su 1916. godine Bugari ušli u Požarevac, njihove okupacione vlasti su preuzele mlin, do okončanja Prvog svetskog rata.

Razvoj mlina i mlinarstva

Jedna od sačuvanih mašina

Kapacitet mlina je bio 6 vagona žita za 24 časa, što je u to vreme, dakle, krajem 19. veka, bio veliki kapacitet i dobar kvalitet. Pored toga, Bajlonijev mlin je vršio mlevenje kukuruznog brašna za okolne seljake. Godine 1903. bila je izvršena generalna popravka mlina, a 1921. doživeo je katastrofu kada je izgoreo do temelja. Na ruševinama starog mlina, dve godine nakon požara, 1923. godine, Bajlonijevi su podigli novi i dozidali su još jedan deo. To je mlin koji sada postoji u Malom Crniću. Mlin je tih godina okarakterisan kao eksportni mlin, koje po veličini i tehničkoj opremljenosti u to vreme spadao u red najboljih mlinova na Balkanu.

Bajlonijev mlin u međuratnom periodu

U periodu između dva svetska rata, Bajlonijev mlin je doživeo ekspanziju. Pored glavnog, velikog mlina nalazio se i manji mlin, manji silos, koji je bio namenjen meljavi žita i kukuruza za potrebe poljoprivrednika, kapaciteta 3 vagona u 24 časa. Teško je danas proceniti gde su se tačno nalazili ovi mlinovi. U to vreme, mlinovi su radili na ugalj i pomoćnu turbinu.

Mlin je u jednom periodu 1926. godine, obustavio proizvodnju, jer se smanjilo tržište, ali je manji mlin sve vreme radio punim kapacitetom.

U međuratnom periodu, mlinsko preduzeće doživelo izvesne statusne transformacije u skladu sa tadašnjim zakonskim propisima, pa je postao akcionarsko društvo i 1936. godine dobija naziv „Prvi veštački parni turbinski mlin Ignjat Bajloni i sinovi” A.D. Akcionarski kapital je iznosio 4 miliona tadašnjih dinara, podeljen u 4.000 akcija, nominalno, od po 1.000 dinara svaka akcija.

Sudbina mlina i porodice Bajloni

Mlin je neprekidno radio i tokom Drugog svetskog rata, o čemu svedoče i sačuvana dokumenta. Nakon rata, prešao je u državno vlasništvo, najpre je dobio naziv Sresko mlinsko preduzeće „Stig”, potom „Mlava”, onda ulazi u šire preduzeće „Srbokop”.

Kako za vreme rata nije postojala zvanično država, nemački okupator je nametnuo propise, kako vojne, tako i u pogledu obavljanja radne obaveze. Mimo ideološke obojenosti, realno gledajući, kako bi opstali i preživeli, industrijalci su morali da se bave određenom proizvodnjom. Među njima je bio i Ignjat Bajloni. Tadašnji industrijalci su okarakterisani kao narodni neprijatelji, kojima je bila i oduzimana imovina.

U Istorijskom arhivu u Požarevcu nalazi se predmet potpune konfiskacije imovine mlina, jer je Bajloni proglašen za narodnog neprijatelja, za saradnika okupatora. Po tom osnovu mlin je prešao u državnu svojinu, postao opštenarodna imovina i tada njegova proizvodnja i njegov rad dobijaju sasvim drugačije obrise.

Prema podacima koje poseduje Istorijski arhiv Požarevac, ime Bajloni se gubi posle Drugog svetskog rata. Godina 1945. i 1946. još uvek su postojali neki Upravni odbor mlina koji je tada nosio naziv „Mlin Ignjata Bajlonija i sinova”, ali već 1947. godine, nova država donela je i nove propise i pojavljuje se Sresko mlinsko preduzeće „Mlin Mlava”. Stari mlin je i dalje radio, a do njega je sagrađen novi.

Galerija

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Vidi još

• Ignjat Bajloni

Literatura

• dr Jasmina Živković: Publikacija Okrug Požarevački u privredi srpske buržoaske države, Požarevac, 2006.