Plavi Nil

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Plavi Nil
Vodopadi na Plavom Nilu u Etiopiji.
Opšte informacije
Dužina1.450 km
Basen325.000 km2
Pr. protok1.513 ​m3⁄s
Plovnost580 km od ušća
Vodotok
IzvorTana
V. izvora1.830 m
Ušćesa Belim Nilom stvara Nil kod Kartuma
Geografske karakteristike
Država/eEtiopija, Sudan
PritokeDinder
Reka na Vikimedijinoj ostavi

Plavi Nil (am.: ዓባይ abay; ar.: النيل الأزرق an-Nīl al-Āzraq) je afrička reka duga 1.606 km. Njen basen pokriva 325.000 km² u Etiopiji i Sudanu.

Plavi Nil ističe iz jezera Tana na Etiopskoj visoravni. Teče na jug kroz Etiopiju, pa skreće na severozapad i teče ka Sudanu. Kod Kartuma se spaja sa Belim Nilom i stvara reku Nil. Količina vode koju nosi Plavi Nil se mnogo menja u zavisnosti od sezone za razliku od Belog. U aprilu iznosi svega 100m³/s (10% ukupnih voda reke Nil), dok u avgustu i septembru nosi do 9000m³/s (što čini 80% ukupnog godišnjeg protoka).

Kurs[uredi | uredi izvor]

Tok plavog Nila.

Udaljenost reke od njenog izvora do njenog ušća je različito izveštena na rastojanje između 1.460 km (910 mi) i 1.600 km (990 mi). Ova neizvesnost može biti rezultat činjenice da reka teče kroz niz praktično neprobojnih klisura usečenih u Etiopskoj visoravni do dubine od oko 1.500 m (4.900 ft). Prema materijalima koje je objavila Centralna statistička agencija, Plavi Nil ima ukupnu dužinu od 1.450 km (900 mi), od čega je 800 km (500 mi) unutar Etiopije.[1]

U Etiopiji[uredi | uredi izvor]

Plavi Nil nastaje na jezeru Tana u Etiopiji (gde se zove reka Abaj). Reka teče uglavnom na jug pre nego što uđe u kanjon dug oko 400 km (250 mi), oko 30 km (19 mi) od jezera Tana, što je ogromna prepreka za putovanje i komunikaciju između severne i južne Etiopije. Kanjon je prvi put nazvan „Veliki kanjon“ 1968. godine od strane britanskog tima koji je izvršio prvi spust reke od jezera Tana do kraja kanjona; kasnije grupe rečnog raftinga nazvale su ga „Veliki kanjon Nila“.[2] Vodopad Plavog Nila (amharski: Tis Abaj, doslovno „veliki dim“), jedna od najvećih turističkih atrakcija Etiopije, nalazi se na početku kanjona.

Reka teče preko severozapadne Etiopije pre nego što se napaja brojnim pritokama između jezera Tana i granice između Etiopije i Sudana. One na njenoj levoj obali, nizvodno, uključuju reku Vanku, reku Bašilo, reku Valaka, reku Vančet, reku Jama, reku Muger, reku Guder, reku Agvel, reku Nedi, reku Dajdesa i reka Dabus. One na desnoj strani, takođe nizvodno, uključuju Handasu, Tul, Abaju, Šade, Tami, Ča, Šitu, Suhu, Mugu, Gulu, Temču, Bačat, Katlan, Džibu, Čamogu, Veter i Beles.[3]

U Sudanu[uredi | uredi izvor]

Satelitska slika mesta gde se spajaju Beli i Plavi Nil

Plavi Nil zatim ide na severozapad u Sudan. Putuje oko 650 km (400 mi), teče pored Er Roseresa i prima reku Dinder na svojoj desnoj obali kod Dindera. U Kartumu, Plavi Nil se spaja sa Belim Nilom i, kao Nil, teče kroz Egipat do Sredozemnog mora u Aleksandriji.

Vodeni protok[uredi | uredi izvor]

Ušće reke Plavi i Beli Nil u blizini Kartuma, glavnog grada Sudana.

Protok Plavog Nila dostiže maksimalnu zapreminu u kišnoj sezoni od juna do septembra, kada snabdeva 80–86% vode samog Nila. Ova reka je bila glavni izvor poplava Nila u Egiptu što je doprinelo plodnosti doline Nila i posledičnom usponu starog Egipta i egipatske mitologije. Sa završetkom Asuanske brane 1970. godine, ove poplave su prestale da se dešavaju u donjem Egiptu. Tokom letnje monsunske sezone, poplave Plavog Nila erodiraju ogromnu količinu plodnog zemljišta sa Etiopske visoravni i nose ga nizvodno kao mulj, pretvarajući vodu u tamnosmeđu ili skoro crnu.[4]

Plavi Nil je od vitalnog značaja za egzistenciju Egipta: kao najznačajnija pritoka Nila, doprinosi preko 85% toka Nila.[5] Iako kraći od Belog Nila, 59% vode koja stiže do Egipta potiče iz etiopskih visoravni preko Plavog Nila. Reka je takođe važan resurs za Sudan, gde brana Roseres i brana Senar doprinose 80% proizvodnje električne energije u zemlji iz hidroenergije. Ove brane takođe pomažu u navodnjavanju Gezirskog projekta, koji je najpoznatiji po visokokvalitetnom pamuku, kao i proizvodnji pšenice i stočne hrane u ovoj oblasti.

U novembru 2012, Etiopija je započela izgradnju Velike etiopske renesansne brane, hidroelektrane snage 6000 megavata na reci. Očekuje se da će brana biti podsticaj za etiopsku ekonomiju. Sudan i Egipat su, međutim, izrazili zabrinutost zbog potencijalnog smanjenja količine raspoložive vode.[6] Proizvodnja električne energije počela je u februaru 2022.[7]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Ljudi vuku jedni druge preko Plavog Nila konopcem pre izgradnje novog mosta
Viseći most preko reke Plavi Nil. To je jedini pešački kablovski most preko Plavog Nila u Etiopiji.
Klisura Plavog Nila u Etiopiji.

Rano evropsko istraživanje[uredi | uredi izvor]

Prvi Evropljanin za koga se zna da je video Plavi Nil u Etiopiji i izvor reke bio je Pedro Paez, španski jezuita koji je stigao do izvora reke 21. aprila 1618. godine.[8] Međutim, Portugalac Žoao Bermudes, samoproglašeni „patrijarh Etiopije“, dao je prvi opis vodopada reke Tis Abaj u svojim memoarima objavljenim 1565. godine, kao i znatan broj Evropljana koji su živeli u Etiopiji krajem 15. veka, kao npr. Pero da Kovilja je mogao da vidi reku dugo pre Paeza, ali nije stigao do njenog izvora. Do izvora samog Nila su takođe 1629. došli portugalski jezuitski misionar Jeronimo Lobo i 1770. škotski istraživač Džejms Brus.

Iako su evropski istraživači razmišljali o praćenju toka Nila od ušća Plavog Nila u Beli Nil do jezera Tana, kanjon Plavog Nila je obeshrabrio sva nastojanja od pokušaja Frederika Kajlijuda 1821. Prvi ozbiljan nelokalni pokušaj da se istraži domet reke preduzeo je Amerikanac V.V. Makmilan 1902. godine, uz asistenciju norveškog istraživača B.H. Jensena; Jensen je išao uzvodno od Kartuma, dok je Makmilan plovio nizvodno od jezera Tana. Međutim, Jensenove čamce blokirali su brzaci kod Famake blizu granice između Sudana i Etiopije, a Makmilanovi čamci su uništeni ubrzo nakon što su porinuti. Makmilan je ohrabrio Jensena da ponovo pokuša da plovi uzvodno od Kartuma 1905. godine, ali je bio primoran da se zaustavi 500 km (300 mi) od jezera Tana.[9] Robert Čisman, koji beleži svoje iznenađenje po dolasku u Etiopiju kada je otkrio da su gornje vode „jedne od najpoznatijih reka na svetu i one čije je ime bilo dobro poznato drevnim ljudima“ za njegovog života „obeležene na mapi isprekidanim linijama“, uspeo je da mapira gornji tok Plavog Nila između 1925. i 1933. godine. To nije učinio tako što je pratio reku duž njenih obala i kroz njen neprohodni kanjon, već je pratio sa visoravni iznad, putujući oko 8.000 km (5.000 mi) mazgom po okolnoj zemlji.[10]

Sadašnjost[uredi | uredi izvor]

Tokom 1950-ih i 1960-ih, nekoliko kajakaša veslalo je delovima kanjona. Godine 1968, na zahtev Hajla Selasija, tim od 60 britanskih i etiopskih vojnika i naučnika napravio je prvi potpuni spust rekom od jezera Tana do tačke blizu sudanske granice, koji je predvodio istraživač Džon Blešford-Snel.[11] Tim je koristio specijalno napravljene Avon gumenjake na naduvavanje i modifikovane jurišne čamce Kraljevskih inženjera za navigaciju zastrašujućim brzacima. Naredne rafting ekspedicije 1970-ih i 1980-ih uglavnom su pokrivale samo delove kanjona reke.

Godine 1999, spisateljica Virdžinija Morel[12] i fotograf Nevada Vir su putovali splavom od jezera Tana do Sudana, objavivši nakon toga dokumentarni film o svom putovanju.[13] Godine 2000, čitalaca žurnala American i National Geographic, Kenet Franc, video je fotografiju koju je Nevada Vir napravio za potonji časopis. To ga je navelo da osnuje dobrotvornu organizaciju Mostovi do prosperiteta. Ova fotografija prikazuje most razoren tokom Drugog svetskog rata, sa desetoro ljudi sa obe strane razrušenog raspona koji su vukli jedni druge preko opasnog jaza konopcem. Ovaj istorijski most sagradio je car Fasilides otprilike 1660. godine pomoću tehnologije rimskih mostova koju su portugalski vojnici doneli u Etiopiju tokom bitke sa muslimanskim osvajačima 1507. godine.[14] Godine 2001. i 2009, volonteri Mostova do prosperiteta putovali su iz Sjedinjenih Država da poprave razoreni most preko Plavog Nila i kasnije izgradili novi viseći most koji nije podložan poplavama.[15]

Dana 28. aprila 2004, geolog Paskal Skaturo i njegov partner, kajakaš i reditelj dokumentarnih filmova Gordon Braun, postali su prvi poznati ljudi koji su plovili Plavim Nilom u celosti. Iako je njihova ekspedicija uključivala nekoliko drugih učesnika, Braun i Skaturo su jedini ostali u ekspediciji tokom celog putovanja. Oni su svoju avanturu zabeležili sa IMAX kamerom i dve ručne video kamere, podelivši svoju priču u filmu Misterija Nila i u knjizi istog naslova.[16]

Kanađanin Les Džikling i njegov saradnik iz tima Novozelanđanin Mark Taner su 29. januara 2005. godine završili prvi prelaz celog Plavog Nila i Nila u Sudanu i Egiptu na potpuno ljudski pogon. Njihovo putovanje od preko 5.000 km (3.100 mi) trajalo je pet meseci i vodilo ih je kroz Etiopiju, Sudan i Egipat. Oni pričaju da su veslali kroz zone građanskog rata, regione poznate po banditima, i naišli na više opasnosti i brzaka.[17]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ "Climate, 2008 National Statistics (Abstract)" Arhivirano 13 novembar 2010 na sajtu Wayback Machine, Table A.1. Central Statistical Agency website (accessed 26 December 2009)
  2. ^ Engelking, Marina; McPherson-Ramirez, Gloria (15. 4. 2008). Breakthroughs: An Integrated Advanced English Program. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-542738-7 — preko Google Books. 
  3. ^ These lists are based on the compilation in G.W.B. Huntingford, Historical Geography of Ethiopia from the first century AD to 1704 (London: British Academy, 1989), p. 34
  4. ^ „Its Origin, Falls, and Gorge”. Dinknesh Ethiopia Tour. Arhivirano iz originala 20. 8. 2015. g. Pristupljeno 11. 10. 2015. 
  5. ^ Mohamed Helmy Mahmoud Moustafa ElsanabaryElsanabary, Mohamed Helmy Mahmoud Moustafa (2012), Teleconnection, Modeling, Climate Anomalies Impact and Forecasting of Rainfall and Streamflow of the Upper Blue Nile River Basin, Canada: University of Alberta, doi:10.7939/R3377641M, hdl:10402/era.28151 
  6. ^ Ethiopia: Nile Dam Project a Hydropower Hope, but Regional Sore Point, Africa: Thomson Reuters Foundation, 2012, Arhivirano iz originala 14. 7. 2015. g., Pristupljeno 9. 7. 2015 
  7. ^ „Ethiopia starts generating power from River Nile dam”. BBC News. 20. 2. 2022. 
  8. ^ R. E. Cheesman, Geographical Journal, 71 (1928), p. 361
  9. ^ Alan Moorehead, The Blue Nile, revised edition (New York: Harper and Row, 1972), pp. 319f
  10. ^ Cheesman, pp. 358–374.
  11. ^ Snailham, Richard. 1970. The Blue Nile Revealed. London: Chatto and Windus.
  12. ^ „Blue Nile: Ethiopia's River of Magic and Mystery - Bookreporter.com”. bookreporter.com. Arhivirano iz originala 8. 6. 2011. g. Pristupljeno 3. 5. 2018. 
  13. ^ „Blue Nile @ nationalgeographic.com”. Ngm.nationalgeographic.com. Arhivirano iz originala 6. 10. 2012. g. Pristupljeno 27. 1. 2013. 
  14. ^ Baynes, Thomas Spencer (1838). „Abyssinia”. The Encyclopædia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences, and General Literature, Volume 1 (Ninth izd.). Henry G. Allen and Company. str. 65. 
  15. ^ „Envisioning a world where poverty caused by rural isolation no longer exists”. Bridges to Prosperity. Arhivirano iz originala 12. 1. 2013. g. Pristupljeno 27. 1. 2013. 
  16. ^ Richard Bangs and Pasquale Scaturro, Mystery of the Nile. New York: New American Library, 2005
  17. ^ „Department - Alumni Association”. web.uvic.ca. Arhivirano iz originala 2. 2. 2018. g. Pristupljeno 1. 8. 2018. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Grogan, Ewart S. (1905). „The Nile as I saw it”. The Empire and the century. London: John Murray. str. 809—16. 
  • Jeal, Tim (2011). Explorers of the Nile: The Triumph and Tragedy of a Great Victorian Adventure. ISBN 978-0-300-14935-7
  • Moorehead, Alan, "The White Nile" (Hamish Hamilton, 1960; revised and illustrated edition, 1971). Abridged illustrated edition, as The Story of the White Nile (Harper & Row, 1967)
  • Moorehead, Alan, "The Blue Nile" (Hamish Hamilton, 1962; revised and illustrated edition, 1972). Abridged illustrated edition, as The Story of the Blue Nile (Harper & Row, 1966)
  • Tvedt, Terje, ed. The River Nile in the Post-Colonial Age: Conflict and Cooperation Among the Nile Basin Countries (I.B. Tauris, 2010) 293 pages; studies of the river's finite resources as shared by multiple nations in the post-colonial era; includes research by scholars from Burundi, Congo, Egypt, Ethiopia, Kenya, Rwanda, Sudan, Tanzania, and Uganda.
  • Tvedt, Terje, (2004) "The Nile: An Annotated Bibliography", London/New York, ISBN 978-1860648793

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Plavi Nil na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Плави_Нил&oldid=27556780”