Spomenik oslobodiocima Pirota
Spomenik oslobodiocima Pirota je spomenik u Pirotu koji se nalazi u naselju Tijabara na Trgu Republike, nekadašnjem Trgu kralja Petra, i posvećen je oslobodiocima Pirota u srpsko-turskom ratu 1877. godine. Gradnja spomenika za trg u Tijabari započeta je 1904. godine a završena 1924. godine.[1]
Izgled spomenika[uredi | uredi izvor]
Spomenik se sastoji iz dva dela, postamenta u formi obeliska i skulpture na vrhu, veoma zastupljene forme kada su u pitanju spomenici podizani kao trajna memorija na pale heroje,[2] tokom 18. i 19. veka širom Evrope kao posledica egiptomanije.[3]
Napravljen je od klesanog kamena visine 10 metara. U osnovi je kvadratnog oblika 4h4 metra. Na visini od 3 metra sužavao se u valjkasti oblik prečnika 1,5 metar. Valjkasti deo ima od dekoracije u kamenu po jedan grčki krst sa četiri strane. Gornji deo valjka je krunisan kupastom dekoracijom koja stepenovanjem formira vrh na koji je danas smeštena skulptura od bronze, orla od bronze sa rasponom krila od tri metra usmeren prema Pazaru (jugu).
Na kvadratnom postamentu rustične obrade koji se od baze stepenovanjem sužava, od dekoracije postoje tri grčka krsta, sa tri strane po jedan, dok je na jugoistočnoj strani ploča sa natpisom:
Kapetanu Milutinu Karanoviću i ostalim borcima koji za vlade Nj.V. Knjaza Milana Obrenovića padoše 12. 13. i 15. decembra 1877. godine u borbi za oslobođenje Gornjeg Ponišavlja od Turaka. Zahvalni Pirot i sela Okruga Pirotskog
Osnova spomenika ograđena je sa 12 kamenih stubića visokih 50 cm, međusobno povezanih lancima, što omogućava prilaz spomeniku sa sve četiri središnje strane.[4]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prvobitna skulptura orla, koja je bila rad nepoznatog autora postavljena je na vrh 29. decembra 1924. godine. Prvobitni orao je bio u prirodnijem položaju, krila su mu bila spuštena sa glavom okrenutom udesno što je i tipično za pticu u letu. Originalni tekst na prvobitnom orlu je bio:
V pamet na izginalite Piročani prez 1876/77. ot Piročanite
Nakon što su spomenik 1941. godine, oskrnavili bugarski fašisti, sa njega su skinuli skulpturu orla i odneli ge sa sobom. Umesto skulpture kasnije je stavljeno zvono.
Fotografija koju poseduje Muzej Ponišavlja svedoči o tome da se na vrhu obeliska umesto skulpture nakon što je uklonjena 1941. godine jedno vreme nalazilo zvono, a neke razglednice i da je jedno vreme pre postavljanja nove skulpture stajao samo obelisk.
Sadašnja ploča je stavljena 1951. godine, replika orla, koja danas stoji na spomeniku, je nešto neprirodnija sa krilima koja su u krutom položaju. Na osnovu priča nekih Piroćanaca, orao je imao dve glave i četiri „S” ispod glave. Nova skulptura je izrađena od strane Paje Ristića 1977. godine.
Nov spomenik je ugledao svetlo dana 8. septembra 1987. godine, a rekonstruisan je 2000. i 2017. godine.
Značaj[uredi | uredi izvor]
Značaj Spomenika oslobodiocima Pirota u Tijabari ogleda se u tome što on pripada korpusu spomenika koji su podizani u cilju memorisanja događaja iz prošlosti Srbije, čija je izgradnja bila deo srpske nacionalne memorije uslovljene položajem nacije i države, koja je kroz ovaj istorijski događaj slavila heroje iz skorije prošlosti, koji je doveo do pripajanja Pirota Srbiji.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Vlatković, R. (2012). Zaštićeno spomeničko nasleđe Pirota, Pirot, Muzej Ponišavlja Pirot. str. 66
- ^ Marković A. (2014). U spomen na Veliki rat : spomen - obeležja Prvog svetskog rata na području grada Smedereva, Smederevo, Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture.
- ^ Dubrovina, V. (2013). Pyramid and obelisk in the architectural symbolic early XX century Russia. Prostori pamćenja, 1, 63-71
- ^ Borislava Lilić, Piroćanci u ratovima 1912-1918, Beograd 1989.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Radmila Vlatković, Zaštićeno spomeničko nasleđe Pirota, 2012.
- Obrenović, Violeta N. (2013). Srpska memorijalna arhitektura 1918—1955 (doktorska disertacija). Beograd: Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu.