Hadžišabanovića vila
Hadžišabanovića vila je objekat sa spiska nepokretnih kulturnih dobara u Republike Srpskoj. Ovaj objekat se nalazi u blizini Pala, a podignut krajem XIX vijeka. Godine 2002. godine vila je takođe proglašena i nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Hadžišabanovića vila se nalazi 2 km jugoistočno od centra Pala u mjestu Gornje Pale, neposredno blizu izvora Paljanske Miljacke.
Hadžišabanovići[uredi | uredi izvor]
Braća Hadžišabanović (ranije hadži-Šabanović) su, 1898. godine pored dvije svoje pilane u Sarajevu, podigli još jednu sa dva gatera na Palama. Pilane su uglavnom zadovoljavale lokalno tržište, ali sa izgradnjom željezničke pruge prema Višegradu i njenim puštanjem u promet 1906. godine, pilana Hadžišabanovića na Palama je u značajnoj mjeri proširila svoje kapacitete.
Godine 1910. Pale su imale 179. kuća i 1082 stanovnika. U to vrijeme, vlasništvo Hadžišabanovića na Palama je obuhvatalo i farmu krava, pekaru, prodavnicu, pa čak i mekteb (mejtef), gdje su se muslimanska djeca podučavala vjerskim obredima i arapskom pismu. Ipak, bez obzira na obrazovni sistem, arapski i turski jezik su ostali nepoznati za većinu lokalnih muslimana.
Gradnja vile[uredi | uredi izvor]
Po narudžbi porodice Hadžišabanović, projekat za vilu završen je u martu 1912. godine u stolarskom ateljeu „Augusta Taborya” u Sarajevu. Koji mjesec kasnije, građevinski radnici su pristupili izgradnji i krajem godine, vila je završena. Kako je objekat građen u periodu austrougarske okupacije (1878—1918) on izgledom i podsjeća na druge austrijske građevine iz tog perioda.
Vila je masivne gradnje, dvospratnica ozidana opekom i omalterisanu produžno-cementnim malterom. Ukrovljena je višeslivnim krovom („lomljeni krov”), a prekrivena pečenim crijepom i limom. Vila je građena namjenski kao ishodišna kuća, u posebnom tada karakterističnom stilu. Predstavlja arhitektonski izraz iz perioda austrougarskog carstva — stil austrijske vile, što je vidljivo u izgledu i materijalizaciji objekta. U privatnom vlasništvu je bila do 1946. godine, kada su je komunističke vlasti bivše Federativne Narodne Jugoslavije nacionalizovale. Danas je vila vlasništvo Opštine Pale.
Godine 1936. na vili se izvode određene rekonstrukcije, čime objekat u nekoj mjeri mijenja svoj prvobitni izgled. Osnovne razlike u projektu „Augusta Taborya” u odnosu na tadašnje stanje objekata je u konstruktivnim i dekorativnim drvenim elemenatima, naročito kod fasade. Vjerovatno, ovom intervencijom iz 1936. godine, došlo je do promjene izgleda kompletnog objekta, tako da su postojeće fasade riješene puno jednostavnije, bez ikakvih detalja u drvetu, ali sa interpoliranim novim sadržajima i složenijim krovnim plohama. Na objektu su istaknuta dva tornja od kojih je istočni pokriven šatorastim četvorostrešnim krovom, dok je drugi (zapadni) pokriven osmostrešnim krovom sa salonit pločama.
Od profilacije na tornjevima su istaknuti krovni vijenci. Prozorski otvori su velikih dimenzija i uglavnom su lučno završeni. Okviri su izvedeni u malteru. Zapadni dio objekta je dograđen 1936. godine. Objekat je kasnije pokriven crijepom i limom.
Vila danas[uredi | uredi izvor]
Dugogodišnja nebriga društva, neadekvatno održavanje i nepovoljni vremenski i drugi uslovi, doveli su objekat u veoma loše stanje. Uslijed dugogodišnjeg vlaženja zidova, mraza i drugih faktora, kao i vrlo visokog snijega 2000/2001. godine, došlo je do kolapsa konstrukcije i rušenja zapadnog dijela objekta. Ostatak zapadnog zida takođe je vrlo nestabilan i postoji realna opasnost da se sruši, što bi dovelo do rušenja većeg dijela objekta.
Vila je danas u vlasništvu Opštine Pale i predstavlja kulturno dobro Republike Srpske i Bosne i Hercegovine. Međutim, niti jedna od nadležnih institucija ne preduzima bilo kakve aktivnosti na otklanjanju postojećih šteta na objektu ili izradi neke strategije čime bi se dugoročno zaštitilo ovo kulturno dobro.