Heratska škola persijskog slikarstva

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Slikarska škola iz Herata iz 15. veka označava slikarski stil (uglavnom iluminacije rukopisa) koje je procvetao u Heratu, zapadni Avganistan, pod pokroviteljstvom Timurida.

Nastanak[uredi | uredi izvor]

Početni period heratske škole slikarstva povezan je sa osnivanjem dvorske rukopisne radionice (ketabhane) 1410. godine, a kraj sa osvajanjem Herata 1507. od strane Šajbani-kana. Školu je osnovao Šahruk Mirza, sin mongolskog osvajača Tamerlana, ali ju je u važan centar slikarstva razvio njegov sin Bajsonkor Mirza, dovođenjem na svoj dvor umetnika iz čitave Persije i Avganistana.

Škola iz Herata osnovana je 1420. godine kada su u tom gradu okupljeni najbolji majstori iz Tabriza, Bagdada i Širaza. Od početka petnaestog veka, Herat, koji je dugo bio grad značajne veličine, počeo je da stiče status prestonice Timurida. Arhitektura, književnost, muzika i zanati koji su se tamo razvijali dali su izvanredne rezultate. Međutim, grad je u tom periodu bio najpoznatiji po svojim rukopisima koji su proizvedeni u radionici Bajsonkora i Sultana Huseina Bajkare, gde je postojala briljantna grupa majstora umetnosti rukopisa. Savremeni istoričar, Doulatšah Samarkandi, navodi da je u tom periodu u gradu bilo aktivno čak 40 kaligrafa[1].

Sačuvani rukopisi škole iz Herata nastali u periodu 1420-30 (ilustracije za Saadijev Đulistan, Hadžu Kermanijev Humaj i Humajun (1427) i Šahname (1430) ukazuju i na njihovu povezanost sa slikarstvom prethodnog perioda i dostignuća same škole iz Herata.

Minijature škole iz Herata[uredi | uredi izvor]

Minijatura Nojeva lađa iz Hafiz Abruovog dela "Madžma al-tavarih" (Zbirka istorije). Timurov sin Šah Roh (1405–1447) naredio je istoričaru Hafizu Abru da napiše nastavak Rašidudinove čuvene istorije sveta, "Džami al-tavarih". Poput Ilhanida, i Timuridi su bili zaokupljeni legitimizacijom prava na vlast, a Hafiz Abruova "Zbirka istorije" pokriva period koji je uključivao vreme samog Šah Ruha. Stil minijature u ovom rukopisu je pomalo staromodan u poređenju sa inače profinjenim timuridskim slikarstvom, ali scena na olujnom moru je prilično dramatična, sa lepršavim jedrom i lađom koja izlazi iz okvira slike i nateklim telima. Životinje koje će naseljavati zemlju prikazane su i duhovito i prilično realno.
Timur i egipatski kraljna bojnom poprištu, Behzad, Palata Golestan, Teheran, Iran.
Susret Ardešira i Golnar, Bajsongorova Šahnama sačinjena 1430. za princa Bajsongora
Humaj i Humajun, iz Hamse Hadžu Kermanija, Herat, 1430.
Narod Kankurata, Hafiz Abruova kopija Rašidudinovog rukopisa za biblioteku Šah Ruha u Bajsonkurovoj radionici, Nacionalna biblioteka Francuske.
Kasim Ali, Jusuf i Zulejha, Panđ Ganđ, 1521-22, Palata Golestan, Teheran, Iran.
Kasim Ali, Poslednja propoved proroka Muhameda, 1525.

Ključna inovacija heratske škole slikarstva bio je uspostavljanje neophodnog odnosa između svih elemenata kompozicije, unutar koje je čovek postao središte slike. Umetnici iz Herata, koji su već bili u mogućnosti da u dobroj meri primene ekspresivne tehnike, dostigli su nivo na kome su počeli da se bave izazovnim problemima slikovnog izražavanja emocija kroz poetski uzvišene predstave prirode, kao i različita raspoloženja povezana sa scenama pompe i ceremonije ili nežnim susretom ljubavnika, s jedne, ili sa napetošću bitke, s druge strane. Ritam i boja postali su zavisni od predmetne teme. Nikad ranije, paleta nije bila tako čista i živa. Glavna pozadina, zauzimajući veći deo površine rada i time određujući ukupan tonalitet heratske škole, sastojala se od svetlih, mekih tonova na kojima su crvene i plave nijanse na odeći figura blistale kao dragoceno kamenje.

Minijature škole iz Herata izvedene su iz prirode, sveže i prepune svetlih boja i tekućih linija. Prolećna bašta sa procvetalim drvećem, livadama i potocima uokvirena bujnom travom i zgradama ukrašenim biljkama i geometrijskim dizajnom formiraju tradicionalnu dekorativnu pozadinu na kojoj se razvija akcija[2].

Karakteristike i stil[uredi | uredi izvor]

Heratski stil se oslanjao na brojne slikarske tradicije, uključujući i škole slikarstva iz Tabriza i Širaza. Najznačajnija inovacija bio je koncept perspektive koji su uveli Mongoli i koji se razvio unutar škole Džalajirida od sredine 14. veka do oko 1400. godine. Prvu fazu heratske škole, koja je prvenstveno bila povezana sa širaskom školom minijaturnog slikarstva 14. i 15. veka, a verovatno i sa školama u Bagdadu i Tabrizu, karakterišu ilustracije koje su prilično verne tekstu. Pejzaž, prikazan na nekoliko ravni, relativno je jednostavan i igra podređenu ulogu. Broj aktera je mali, a figure su velike i pomalo statične, dok kompozicija ima tendenciju da bude simetrična. Brojne figure, u grupama ili pojedinačno, prikazane su na različitim ravnima, jedna iznad druge, na celoj površini slike. Figure i elementi pejzaža su postavljeni tako da proizvode efekat da se pojavljuju jedni iza drugih[3].

Inovativni karakter škole iz Herata proističe iz oštre moći zapažanja, autentičnosti u detaljima, a posebno snažnog interesovanja za ljude i želju da se kroz okolni pejzaž i izražajnost gestova i pokreta prikažu njihove emocije. Figure rane škole iz Herata su stilizovane - visoke i tanke sa duguljastim glavama i šiljastim bradama, ali su iznad svega živahne i uvek učestvuju u akciji u bilo kojoj predstavljenoj sceni. Slikari ove škole pokazuju veoma razvijen osećaj za kompoziciju u kombinaciji sa detaljima. Boje, živahne, ali ne vrišteće, izvedene su u suptilnim gradacijama. Ilustracija iz Hadžu Kermanijeve Mesnevije (1430-40; Britanski muzej) pokazuje izuzetnu raznolikost plavih i zelenih tonova i ukazuje na delikatno rafiniranu četkicu po kojoj je škola iz Herata čuvena.

Minijaturisti poslednje četvrtine 15. veka favorizovali su oštre dramske teme; komplikovane prostorne kompozicije, dizajnirane na mnogim ravnima, često se protežući do margina ili naglo odsečene okvirom. Kompozicija heratske škole držala se tradicionalnih obrazaca: upotrebi dijagonalnih ili kružnih oblika sa usredsređivanjem na detalje na levoj strani. Kineski uticaj je očigledan, ali je veoma stilizovan u tretiranju oblaka, plamena, stena i drveća, sa popularnim mističkim simbolima kao što su životinje, ptice i drugi elementi iz prirode[4].

Crtanje je, takođe, postalo veštije, sa većim naglaskom na detaljnom, grafičkom prikazu kontura. Oštra, tvrda, fino podešena linija zaokružuje svaki detalj kompozicije, dajući joj završni, nezavisni izgled. Svaki obris ovde dobija punu vrednost: nema polutonova ili ublaženih efekata. Geometrijski precizan, odmeren prikaz arhitekture i arhitektonskog ornamenta, karakterističan po usitnjavanju oblika, izolaciji detalja i preciznošću izvođenja, daje celokupnoj strukturi grafički kvalitet[2].

Do kraja 16. veka naglasak je na dekorativnim motivima u razrađenim kompozicijama kao što je kamenje, povijeno rascvetalo drveće, mnogougaoni paviljoni ukrašeni keramičkim pločicama sa ogradom u pozadini i patkama u jezercima koje se često vide u pročelju minijatura. U poznoj fazi dominirala je figura minijaturiste Kamaludin Behzada, koji je radio pod pokroviteljstvom vladara Huseina Bajkara (vladao 1469-1506). U skladnom, maštovitom i dramatičnom stilu, Behzad je slikao pojedince, a ne karakterizacije. Kopija Saadijevog Bustana (Nacionalna biblioteka, Kairo) iz 1489. godine sadrži ilustracije koje se smatraju izvanrednim među Behzadovim delima.

Teme heratske škole[uredi | uredi izvor]

Teme ove škole u velikoj meri određivala je literatura popularna u to vreme. Prisutne su mnoge scene iz persijskog epa Šahnama pesnika Firdusija (umro 1020), kao i ilustracije iz kasnijih radova Nezami Gandžavija, Sadija i Džamija.

Značaj[uredi | uredi izvor]

Škola iz Herata označava vrhunac prefinjenosti u persijskom slikarstvu, prvenstveno zahvaljujući naporima vladara kao što su Sultan Bajsonkor i njegov naslednik Sultan Husein koji su na svom dvoru okupili najeminentnije umetnike toga doba, slikare i minijaturiste koji su razvili i usavršili stil poznat kao heratski.

Najznačajnija dela i slikari heratske škole[uredi | uredi izvor]

Najznačajnije delo stvoreno u ovom periodu je svakako Bajsonkorova Šahnama (1430), koju je naručio timuridski princ Bajsonkor Mirza, sin Šah Ruha i unuk Tamerlana, zatim Nezamijeva Hamsa¸ Kalila i Dimna i Saadijev Đulistan. Najznačajniji slikari heratske škole slikarstva su Kamaludin Behzad, Mirak Nakaš, Kasim Ali, Hadže Muhamed Nakaš, Šah Muzafer.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ ARTS OF THE BOOK AND PAINTINGM. M. Ashrafi and P. Soucek. ISBN 978-92-3-103654-5.
  2. ^ a b ARTS OF THE BOOK AND PAINTING M. M. Ashrafi and P. Soucek. ISBN 978-92-3-103654-5.
  3. ^ (jezik: engleski) Colouring the Words: Reproduction of Persian Literature Though the Art of Iranian Miniature, Leyli Jamali
  4. ^ (jezik: engleski) Chapter IV, Main Schools of Iranian Painting

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хератска_школа_персијског_сликарства&oldid=27041691”