Crkva Svetog Krsta (Ahtamar)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Crkva Svetog Krsta
Սուրբ Խաչ
Osnovni podaci
JurisdikcijaCarigradska patrijaršija Jermenske crkve
Osnivanje921.
OsnivačGagik Arcruni
Lokacija
MestoAhtamar
Država Turska
Koordinate38° 20′ 25″ N 43° 2′ 13″ E / 38.34028° S; 43.03694° I / 38.34028; 43.03694
Crkva Svetog Krsta na karti Turske
Crkva Svetog Krsta
Crkva Svetog Krsta
Crkva Svetog Krsta na karti Turske

Crkva Svetoga Krsta na ostrvu Ahtamar (jerm. Ախթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցի, tur. Akdamar Kilisesi, Surp Haç Kilisesi ) je ranosrednjovjekovni jermenski manastir na ostrvu Ahtamar, sagrađen 915-921. godine.

Istorijski osvrt[uredi | uredi izvor]

Crkva Svetog Krsta je jedinstveni spomenik jermenske arhitekture i jedan od najljepših primjera umjetnosti IX i X vijeka u Jermeniji [1]. Podigao ga je 915-921. godine arhitekta Manuel. Od 1113. godine sjedište je Ahtamarskog katolikosata jermenske crkve[2]. Razlog za to bio je neslaganje pet episkopa sa postavljenjem mladog Grigorija III Pahlavunija za patrijarha[3]. Godine 1114. Sabor u mjestu Šugra u Kilikiji svrgnuo je ahtamarskog episkopa Davida, ali je ovaj, ne povinujući se odluci, proglasio Ahtamarski katolikosat[4]. Njegova jurisdikcija se prostirala samo na dio Vaspurakana [2][4]. Od XIII vijeka, u doba mongolske vladavine, Ahtamarski katolikosi su birani iz roda Arcruni-Hedenekida, od kada ovaj san (dostojanstvo) postaje nasljedno. Koristeći pokroviteljstvo Džahan Šaha Kara-Kojunlua, katolikos Zaharija III uspio je za kratko vrijeme da ujedini Ahtamarski katolikosat sa Ečmiadzinskim, no svega 14 eparhija. Krajem XVIII vijeka, poslije dugih sporova između dva katolikosata oko razgraničenja jurisdikcija, priznato je prvenstvo Ečmiadzina. Već krajem XIX vijeka Ahtamarski katolikosat je imao dvije eparhije sa 302 crkve i 58 manastira. Godine 1895. eparhije su prešle pod jurisdikciju Carigradske patrijaršije Jermenske crkve. Manastir je opustio nakon genocida nad Jermenima 1915. godine[4].

Arhitektura[uredi | uredi izvor]

Ahtamar je krstokupolna crkva, nešto izmijenjena u osnovi, dužine 17 m, širine 14 m, visine 24 m. Arhitektonski tip crkve - tetrakonha sa ugaonim nišama - ishodi od spomenika VII vijeka. Sjeveroistočno od hrama podignuta je kapela 1316., a visoki zvonik 1763. godine. U XVIII vijeku, na zapadnoj strani crkve, podignut je gavit sa četiri stuba. Jugoistočno od hrama nalazi se groblje sa hačkarima iz 13-17. vijeka.

Crkva pre restauracije

Više od hiljadu godina star hram je sačuvan bez značajnijih izmjena.

Skulptura i reljefi[uredi | uredi izvor]

Crkva Časnog Krsta je ukrašena freskama i najbogatijom kamenom rezbarijom, posebno poznata po originalnim i veoma raznovrsnim reljefima [5]. Zadržavajući izražajnost siluete i mase hrama, ovi reljefi imaju samostalan kulturni značaj [5]. Arhitekta Manuel, koji je bio i vajar, pokrio je cijelu fasadu crkve reljefima vjerske i svetovne prirode. Reljefi su bogati ornamentima životinjskih i biljnih motiva. Često korišćen od strane umjetnika kasnijeg vremena, motiv „životinjskog trka“ (XII-XIII vijek), prikazan ispod vijenaca donjeg dijela hrama, može se vidjeti na umjetničkim predmetima Irana i Kavkaza [6]. Tematskom raznovrsnošću, a posebno svetovnim sadržajem, posebno se ističe reljefni pojas koji okružuje cijelu crkvu i koji se proteže duž gornjeg dijela fasade – tzv. „friz grožđa“ [5] (ili „Berba grožđa“). Na reljefu vinove loze spleteni su prikazi berbe roda, scene lova, gozbe, životinje, ljudske figure itd. Na istočnom dijelu fasade reljefni pojas je prekinut skulpturom cara Vaspurakana, ktitora Gagika Arcrunija. Ovi reljefi, prema mišljenju A. Kakovkina, „ po tematskoj i ikonografskoj raznolikosti, dubokoj simvolici, nemaju premca... na cijelom hrišćanskom Istoku“[7]. U kompoziciji „Vaznesenje Krsta”, koja se nalazi ispod središnjeg prozora zapadne fasade, predstavljeno je posvećenje hrama: prikaz prinošenja modela hrama od strane cara Gagika Isusu Hristu[4]. Na gornjem frizu hrama isklesani su visoki reljefi koji prikazuju ljudska lica. Prema mišljenju G. Gojana, oni prikazuju pozorišne maske[8]. Uopšte, Manuel je težio ornamentalnosti i odstupio od nekadašnje plastične jasnoće [5].

Fasadne površine crkve su u potpunosti prekrivene reljefima iz tema Starog i Novog zavjeta, likovima proroka i apostola, ponekad portretima svetaca smeštenim u okrugloj strukturi. Stilske odlike ahtamarskih reljefa kasnije su uticale na minijature „vanske“ ili „vaspurakanske“ škole minijature. U reljefima hrama, u nizu ikonografskih motiva, postoji veza sa tradicijama sasanidske umjetnosti. Muslimanski uticaj je zabilježen u nekim slikama životinja, a uticaj vizantijske ikonografije zabilježen je u religioznim scenama.

Freske[uredi | uredi izvor]

Pretpostavlja se da su freske crkve rađene pod neposrednim nadzorom arhitekte i vajara Ahtamara Manuela [9]. Ahtamar je u suštini jedini sačuvani spomenik tog vremena, čije su freske očuvane u potpunosti i daju priliku da se formira predstava o slikarstvu tog doba i njegovim stilskim osobenostima[9]. Sačuvana su dva sloja fresaka[10]. Pretpostavlja se da se u kupoli nalazilo izobraženje Krsta ili kompozicija „Vaznesenje Krsta“. Ciklus počinje slikanjem priče o Adamu i Evi na tamburu, a ispod, u 4 oltara u 3 nivoa, izveden je opširan ciklus fresaka zemaljskog života Isusa Hrista. Takođe je vrijedno napomenuti da se redosljed fresaka razlikuje i od vizantijskog i od zapadnog slikarskog programa: vjeruje se da je kompozicija „Drugi dolazak Isusa Hrista“, koja se nalazi iznad ulaza u južnu eksedru, prototip vizantijske redakcije „Strašnog Suda”[4]. Tu su i freske jevanđelskih scena, figure apostola i svetaca, ornamentalne trake [11]. Kako je primjetio L. Durnovo, freske Ahtamarskog hrama „zadivljuju dinamikom ne samo cijele figure, već i nabora odjeće“[12].

Obnova[uredi | uredi izvor]

Godine 2007., odlukom turske vlade, crkva je obnovljena[13] [14]. 19. septembra 2010. godine, prvi put poslije 95 godina, u crkvi je održana liturgija [15], a u noći sa 30. septembra na 1. oktobar na crkvi je postavljen krst[16]. Prije toga, odbijanje turskih vlasti da postave krst na kupoli crkve dovelo je do masovnih protesta Jermena širom svijeta[16]. Sada Akhtamar funkcioniše kao muzej. Dana 8. septembra 2013. godine, u crkvi je obavljena tajna krštenja 6 ljudi, među kojima i jedne bebe. Tajnu je obavio episkop Aram Atesjan[17].

Zbog svoje geografske izolovanosti (na ostrvu) crkva je relativno dobro očuvana. Jedan od vodećih jermenskih stručnjaka za jermensku arhitekturu, Samvel Karapetjan, napominje da je rekonstrukcija obavljena na visokom nivou[18], iako niz drugih stručnjaka ukazuje na manje nedostatke[19].

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Robert Fossier. (1997). The Cambridge illustrated history of the Middle Ages. Cambridge University Press. str. 374. 
  2. ^ a b Austen Henry Layard, Layard Austen Henry. (2010). Discoveries in the Ruins of Nineveh and Babylon: With Travels in Armenia, Kurdistan and the Desert: Being the Result of a Second Expedition Undertaken for the Trustees of the British Museum. Cambridge University Press. str. 114—115. 
  3. ^ A. Ю. Kazarяn. (2002). „Ahtamar”: 216—217. 
  4. ^ a b v g d A. Ю. Kazarяn. (2002). „Ahtamar”. 4. M: 216—217. 
  5. ^ a b v g V. V. Šleev. (1960). Vseobщaя istoriя iskusstv. 2, kn. 1. M.: Iskusstvo. Pod obщeй redakcieй B. V. Veйmarna i Ю. D. Kolpinskogo. 
  6. ^ Tokarskiй N.M (1961). Arhitektura Armenii 4-14 v. Er.: Armgosizdat. str. 213. 
  7. ^ Kakovkin A. Я. Recenziя: Mnacakanяn S. H. Ahtamar // VV. 1987. T. 50. S. 201—203
  8. ^ G. Goяn. (1952). 2000 let armяnskogo teatra. 2. Teatr srednevekovoй Armenii. M.: Iskusstvo. str. 182—185. 
  9. ^ a b L. R. Azarяn. (1976). „Freskovaя živopisь”. 
  10. ^ A. Ю. Kazarяn. (2002). „Ahtamar”. M. 
  11. ^ Lazarev V. N. (1986). „VI. 10. Iskusstvo Armenii”. Istoriя vizantiйskoй živopisi. M.: Iskusstvo. 
  12. ^ G. Goяn. (1952). 2000 let armяnskogo teatra. M.: Iskusstvo. 
  13. ^ „Ankara restores Armenian church” (BBC:NEWS izd.). 29 March 2007.  Proverite vrednost paramet(a)ra za datum: |year= (pomoć)
  14. ^ The official opening of the «Van Akdamar Church Memorial Museum» on the 29th March 2007
  15. ^ IA REGNUM: Liturgiя v cerkvi Surb Hač na ostrove Ahtamar prošla po scenariю tureckih vlasteй: Artak Šakarяn
  16. ^ a b Turciя: na cerkvi Surb Hač nočью ustanovili krest
  17. ^ Tainstvo kreщeniя vpervыe posle 100-letnego pererыva soveršeno v armяnskoй cerkvi na o. Ahtamar (vostočnaя Turciя)
  18. ^ Э. Mandalяn. Turecko-armяnskie čudesa, Russkiй Bazar № 37(752) 16 — 22 sentяbrя, 2010
  19. ^ The restoration of the Holy Cross church on Aghtamar (Akdamar) island: photographs and observations

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • I. A. Orbeli. (1968). „Pamяtniki armяnskogo zodčestva na ostrove Ahtamar”. I (Izbrannыe trudы izd.). M. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Црква_Светог_Крста_(Ахтамар)&oldid=27047516”