Jadera

Jadera (Iadera, Jadra, Jadar, Jadasa) je liburnijsko naselje iz kojeg se razvio današnji Zadar. Kasnije je Jadera postala kolonija rimskih građana.

Pre doseljavanja ilirskih plemena, ovo područje je nastanjivao drevni mediteranski narod, iz čijeg praindoevropskog jezika verovatno potiče i naziv samog naselja – Jader, Jadra ili Jadera, koje su kasnije preuzele druge civilizacije. Ime naselja vezuje se za neki antički hidrografski pojam.

Ilirsko naselje potiče iz 9. veka pre nove ere, koja je već u 7. i 6. veku p. n.e. važno središte ilirskog plemena Liburni, kojima je zadarska luka bila polazište za brojna trgovačka putovanja i sigurno sidrište. Jadasini kao stanovnici Jadase ili Jadera prvi put se pominju 384. p. n. e. na grčkom natpisu sa Farosa (današnji Stari Grad na Hvaru) kao saveznici Hvarana u borbi protiv novopridošlih grčkih kolonista. Grčki geograf Skilaks Skarijanderis pominje Idasu / Jadar, a stanovnike naziva Jadasinima.

Kolonija rimskih građana - Kolonia Julia Jader osnovao je 48. p. n. e. najverovatnije sam Julije Cezar. Jader je uređen po svim principima rimskog urbanizma: pet uzdužnih i više poprečnih ulica stvarale su pravilnu mrežu gradskih komunikacija, koja je grad u strogom geometrijskom redu delila na pravougaone četvrti - insule.

Na zapadnom kraju grada izgrađen je glavni trg - Rimski forum, a pored njega blago uzdignuta prestonica sa hramom. Kapitol je bio omeđen jednospratnim tremom, a forum dvospratnim. U prostoru okrenutom moru podignut je privredni trg - emporijum. Rimsko jedro je bilo zaštićeno čvrstim zidinama, na više mesta utvrđeno monumentalnim kulama, i imalo je javni vodovod vodom iz 40 km udaljene Vrane, kanalizaciju, terme i druge odlike visokorazvijenog gradskog života. Takođe na području rimskog Zadra pretpostavlja se postojanje zgrade amfiteatra za održavanje krvavih gladijatorskih borbi, kao i pozorišne zgrade za organizovanje scenskih igara .