Josif Kurcbek
Josif Kurcbek (Beč, 21. novembar 1736 — 18. decembar 1792) pored univerzitetskog knjižarstva bavio se književnošću, prevodilaštvom i štampartsvom. Imao je zvanje viteza i po njemu u Beču se naziva Kurzbockgasse (Kurcbekov sokak) u osamnaestoj bečkoj opštini.[1]
Ćirilična štamparija[uredi | uredi izvor]
Austrija je i sama znala da je Srbima potrebna štamparija i bila je namerna da pošto-poto prekine krijumčarenje knjiga iz Rusije. Osim toga školske reforme, koje je preduzimala Marija Terezija nisu se mogle zamisliti bez srpske štamparije. Kada su uz to austrijske vlasti još i izračunale da je utrošeno, za šest godina, iz budžeta Monarhije, 200.000 forinti samo za pravoslavne knjige (većinom iz Rusije), doneta je odluka: dati privilegiju bečkom trgovcu Josifu Kurcbeku da osnuje štampariju i u njoj štampa knjige za potrebe Srba. Godine 1770. bečkom štamparu odobreno je monopolsko pravo na štampanje srpskih knjiga . Dajući takvu privilegiju bečkom preduzetniku, koji uz to nije bio Srbin, austrijska vlast je osigurala čvrstu kontrolu nad srpskom književnom produkcijom. Za svog naslednika Kurcbek je izabrao Stefana Novakovića, dvorskog agenta i inspektora mitropolijskog spahiluka u Dalju. Sa njim je sklopio, 12. februara 1792, preliminarni ugovor kojim mu ustupa štampariju sa svom opremom i zalihama neprodatih knjiga za sumu od 25.000 forinata. Oprema se sastojala od pedeset kvintala novoizlivenih ćirilskih slova, četiri prese, dvadeset slovoslagačkih sanduka, četiri sanduka regala, četiri vinklera i dvanaest šifa. Osim toga, Novaković je preuzeo i izvestan broj matrica, pečata i bakroreza. Na skladištu se takođe nalazilo 27 raznih vrsta slavenosrpskih i rumunskih knjiga.[2]
Prema ovom ugovoru, štamparija je mogla da ostane u Kurcbekovoj zgradi u Florštatu najkasnije do Miholjdana 1792, za koje vreme Novaković nije u obavezi da plaća nikakvu kiriju, izuzev nadoknade za osvetljenje, ogrev i druge potrepštine. Što se tiče novčanih obaveza prema Kurcbeku, Novaković se obavezao da će mu 25.000 forinata, koje mu za sve to duguje, isplatiti. Sa svoje strane, Kurcbek se obavezao Novakoviću da će mu pomagati u poslu svojim stručnim savetima. Sve knjige u Kurcbekovoj i Novakovićevoj „Slaveno-serbskoj, valahijskoj i vostočnih jazikov tipografiji“ izdavale su se sve do 1786. godine štampane isključivo crkvenom ćirilicom i to starim iz „srednjeg veka nasleđenim tipom ćirilskih slova“ a posle modernom „ćirilicom, građanskom azbukom, oblikovanoj prema stilu štampanih slova uvedenih u u Rusiji početkom 18. veka po naređenju Petra Velikog.[2]
U periodu od 1770. do 1792. godine u Kurcebokovo štampariji u bečkom Forštatu objavljena je sto pedeset i jedna knjiga na polzu srpskog naroda. Već prve, dakle 1770. godine, u štampariji Josifa Kurcebeka objavljene su tri knjige: Bukvar, Zbornik molitava i Psaltir.[1]
Objavljena dela[uredi | uredi izvor]
Naredne godine (1771) objavljeno je pet novih knjiga: Zbornik molitava, Mjesacoslov, Psaltir i Jutarnje i večernje molitve, kao i Utrenije i večernija molbi, zbornik molitava sačinjen prema prethodnom Zborniku autora mitropolita Georgijevića.[1]
Sledeće godine (1772) Kurcbek je štampao Priručnu knjigu iz ratarstva od Johana Viganda, u prevodu Ignjatija Jablancija, beležnika požešške županije, kao i knjigu Nemackaja gramatika, koju je „prema Gotšedu sastavio Stefan Vujanovski“, kao i crkvenu knjigu Pashalija službi, „koju je o svom trošku izdao mitroppolit Georgijević“.[1]
Naredne godine (1773) u Kurcbekovoj štampariji štampana je na srpskom jeziku Pohvala caru Josifu Drugom koju je sa nemačkog preveo Filipides de Gaja i koji je štampao o svom trošku, zatim knjiga O sedam tajni Kratkoje da prostoje o sedmih tajinstvah učitelksoje nastavlenije koja je namenjena školskoj omladini, Kratkij katihizis, Skazanije prenesenija moščej Jovana Zlatoustoga, Predika ot jedinstva u Kerstjanstvu.[1]
Naredne godine (1774) u Kurcbekovoj štampariji u Beču štampane su sledeće knjige: Itika jeropolitika,Načalo učenija hotjaščim učitisja knig pismeni njemeckimi,Načalnoje učenije čelovjekom učituisja slavenskom čteniju,Casloslov. Nikola Gavrilović u svojoj knjizi nam otkriva šta je sve štampano u Kurcbekovoj štampariji 1775. godine: Dialogon, Citanka, Bukvar, Mali katihizis, Ručna knjiga i Mjesacoslov, a 1776. godine Kurcebek je štampao sledeće ćirilske knjige i to: Mali katihizis, Bukvar, Školski ustav, Ručnaja kniga, Azbučna daščica, Mjesacoslov, Velizarij gospodina Marmontela, Računica, Tabele.[1]
Kako ističe Nikola Gavrilović u svojoj studiji 1777. godina bila je veoma plodna u Kurcbekovoj izdavačkoj delatnosti. Te godine je štampano devet knjiga i dva normativna akta i to: Pravila monašeskaja, koja je, po nalogu Deputacije, izradio Atanasije Demetrović Sekereš; Rukovodstvo ka aritmetiki, Rukovodstvo v čestnosti i pravosti, Casoslov, kao i nekoliko knjiga na rumunskom jeziku: Aritmetica (na rumunskom i nemačkom jeziku), Bukvar za rumunske škole, Citanka za rumunske škole, a od normativnih akata te godine objavljen je Ilirski regulament na srpskom i rumunskom jeziku.[1]
U toku naredne dve godine, dakle 1778. i 1779. u Kurcebekovoj štampariji objavljene su svega dve knjige: Mjesacoslov za 1778. godinu i naredne godine Psaltir.Iduće, dakle 1780. godine objavljene su dve knjige: Bukvar i Irmologij, a naredne godine objavljeno je pet publikacija na srpskom i rumunskom jeziku: dva Bukvara, Zbornik molitava, Besede.[1]
Naredne, odnosno 1782. godine objavljeno je novo izdanje Bukvara, Rukovodstva v čestnosti i pravosti i Uvjedomljenije. 1783. godine objavljen je Epitom Dionisija Novakovića, Večni kalendar i Iskusni podrumar Zaharija Orfelina.
Naredne godine (1784) štampano je drugo izdanje Malog katihizisa Jovana Rajića, Pravoslavno učenije Platoja Levšina i polemički spis Što jest papa? Ajbela Jozeffa Valentina u prevodu Mihajla Maksimovića.[1]
Godine 1785. štampane su sledeće knjige: Bukvar (sedmo izdanje) Rajićev Mali katihiz (treće izdanje) Vezilićevo Kratkoje sočinjenije ot privatnih i publičnih djelah i Dijalogizam Teofana Prokopoviča.[1]
Naredne (1786) godine u Kurcekovoj štampariji objavljene su knjige: Bukvar (osmo izdanje), Muškatirovićevo Kratkoje razmišljenije o prazdnici, Uradba o zlatnom novcu, Bračnoje uzakonjenije nastavljenje spajiam, Naredba o služiteljima, Blagonaravije.[1]
Godine 1787. štampane su sledeće knjige: Bukvar, Muškatirovićeve Priče, Mrazovićev prevod Poučitelnog magazina za decu francuske spisateljice Marie Leprince de Beamont, Sekerešov prevod Felbigerovog Rukovodstva k čestnosti i pravosti, Kratka nauka protoprezviterom u 29 tačaka, Kratkoje poučenije o ispovjedi Pravilo omodnosu spahija i njihovih podanika i Uzakonenije o ishoždenij iz carstva.[1]
Naredne godine (1788) objavljene u Kurcbekovoj štampariji sledeće knjige: Bukvar (deveto izdanje), Kratkoje napisanije o spokojnoj žizni Aleksija Vezilića, Proglas bačkog episkopa Jovana Jovanovića upućen Srbiji i Bosini, Proklamacija grofa Franca Morisa fon Lasi hrišćanima pravoslavne vere u Turskoj, Zakon o skitnicama, Opšti zakon o prestupima i načinu kažnjavanja, Vatrogasna uredba, Ugovor osiguravajućeg zavoda u Trstu, Biografija feldmaršala barona Laudona u prevodu Emanuela Jankovića, četvrto izdanje Psaltira.[1]
Godine 1789. štampane su sledeće knjige: Bukvar (deseto izdanje), Pjesna o izbavleniju Serbije Dositeja Obradovića,, drugo izdanje Orfelinovog Večitog kalendara i Zao otac i nevaljao sin Franca Ksavera Štarka u prevodu Emanuela Jankovića.[1]
Naredne godine (1790) u Kurcebekovoj štamparij objavljene su knjige: Nemačko-srpski rečnik (1790) Teodora Avramovića, Pjesni različnija na gospodskija prazdniki, Beseda Dionisija Popovića na Blagodarenju povodom oslobođenja Beograda od Turaka i Casoslov.[1]
Pretposlednje godine rada Kurcbekove štamparije (1791) štampane su sledeće knjige: drugo izdanje Nemačko-srpskog rečnika Teodora Avramovića, Jevanđelje na veliki četvrtak, drugo izdanje Irmologija, Beseda Avrama Petrovića, novosadskog prote povodom izbora Stefana Stratimirovića za mitropolita na Temišvarskom saboru, održana oktobra 1790. godine, Rajićev Boj zmaja sa orlovi, četvrto izdanje Rukovodstvav čestnosti i Pravosti Ignaca Felbigera, dve publkacije Markidesa Pulja Izvestije za novine i Serbskaja novina posvednevnih priključenijah bivaemih v mirje i Slaveno-serbski Mjesjacoslov za ljeto 1792. godine. Pored knjiga na srpskom u Kurcbekovoj štampariji štampane su knjige i na rumunskom jeziku.[1]
U periodu od 1770. do 1792. godine, u toku 22 godine rada ove štamparije, objavljena je 151 knjiga.