Arkosolijum

Arkosolijum je lučno zasvedena niša nad grobom, ugrađena u njegov zid ili konstruisana na površini.

Ovakav oblik nadgrobnog obeležja javlja se u doba ranog hrišćanstva (III—IV vek), a zatim i u ranovizantijskom periodu. Najviše se sreću u sačuvanim objektima se iz doba Paleologa, o č emu svedoče brojni reprezentativni spomenici sačuvani u hramovima Carigrada.

U praksi gradnje u srednjovekovnoj Srbiji pojava arkosolijuma se vezuje za širenje vizantijskog uticaja u doba kralja Milutina. Pouzdano datovani sačuvani primerci potiču iz vremena nakon 1300. godine. Ovaj tip grobnog obeležja podizan je u naosu i priprati crkava. Naročito popularan bio je među predstavnicima visokog klira: crkvenih poglavara (arkosolijumi arhiepiskopa Save II i patrijarha Joanikija u Pećkoj patrijaršiji) i episkopa (arkosolijumi u Bogorodici Ljeviškoj, Gračanici, Banji Pribojskoj).

Tokom druge polovine XIV i prvoj polovini XV veka arkosolijumi se javljaju i nad grobovima monaha (Radoslavljeva priprata u Studenici) kao i laika (Hilandar, Bogorodica Perivlepta u Ohridu). Srednjovekovni srpski arkosolijumi po pravilu su niše probijene u zidu, ponekad i naknadno. Samo u jednom slučaju (grob arhiepiskopa Save II) sastoji se od zidanog luka i arhitektonske konstrukcije, koju čini pseudociborijum prislonjen uza zid. Javljaju se i u vidu slikanog luka. Arkosolijumi su uvek sadržavali i slikanu dekoraciju. Njene glavne teme su kompozicije sahrana, molitveno obraćanje za spas duše Bogorodici i odabranim svetiteljima, kao i slike procvetalih krstova, simbola vere u budući vaskrs.

LITERATURA

D. Popović, Nadgrobni spomeSave Crugog iz crkve sv. Apostola u Pećkoj patrijaršiji, Zbornik MS LU 21 (1985) 71-88; S. Ćurčić, Gračanica. Istorija i arhitektura, Be-ograd Priština 1988, 142-144.