Arheološki muzej u Delfima

Arheološki muzej u Delfima
Arheološki muzej u Delfima
Osnivanje	1903.
Lokacija	Delfi Grčka
Vrsta	arheološki muzej
Kolekcija	grčki antikviteti
Posetioci	137.550 (2009)
Vlasnik	Ministarstvo kulture Grčke
Veb-sajt	www.odysseus.culture.gr

Arheološki muzej u Delfima jedan je od najvažnijih u Grčkoj, jer prikazuje istoriju delfijskog svetilišta, najpoznatijeg grčkog proročišta. Njegove bogate kolekcije koje se sastoji od arhitektonskih skulptura, statua i manjih predmeta, doniranih svetilištu od strane država i pojedinaca, odražavaju verske, političke i umetničke aktivnosti koje su se u svetilištu odvijale od prvih godina 8. veka p. n. e. do njegovog zamiranja i prestanka postojanja u kasnoj antici.

Položaj i razmeštaj

Muzej se nalazi u Delfima (grč. Δελφοι) neposredno uz arheološko nalazište i savremeni grad u Grčkoj na jugozapadnom podnožju planine Parnas u dolini Fokida.

Muzej, koji je smešten u dvospratnoj zgradi ukupne površine od 2.270 m², svoje arheološke zbirke prezentuje u četrnaest izložbenih galerija.

Pored navedenog izložbenih galerija muzej poseduje i 558 m² pratećeg prostora (depoe za čuvanje artefakata i laboratorije za konzervaciju keramike, metalnih predmeta i mozaika. Nakon poslednjeg renoviranja uz muzej je dograđeno predvorje (lobi), kafeterija i prodavnica suvenira.

Istorija muzeja

Prva zgrada muzeja

Prvi, prilično mali muzej otvoren je 2. maja 1903. godine kako bi se njegovim otvaranjem obeležio završetak prve sjajne arheološke faze iskopavanja francuskih arheologa i u njemu prikazali otkriveni nalaze. Zgradu je dizajnirao francuski arhitekt Albert Turnari, kome je izabrao grčki bankar i filantrop Andreas Singros. Centralni deo muzeja činila su dva centralno postavljen krila. Raspored kolekcije, dizajniran je od strane direktora arheološke ekspedicije, Teofil Homole, koji je pošao od stava da arhitektonske delove i skulpture treba staviti u isti kontekst. Tako su delovi glavnih spomenika i njihove lokacije rekonstruisane gipsom. Ipak, eksponata je bilo i previše tako da su oni zauzimali svaki santimetar raspoloživog prostora, čineći da izložbena postavka izgleda prilično prenatrpano. Nadalje, muzeografski pristup nije imao nikakav hronološki ili tematski prikaz, tako da je prva izložbena posavka bila više namenjena turističkim razgledanja a malo edukativnim sadržajima.

Dogradnja stare i izgradnja nove zgrade muzeja

Uprkos divljenju koje je u Grčkoj i međunarodne zajednice izazvao prvi muzej, već tokom 1930-tih javio se čitav niz problema,

• muzejska postavka postala je suviše mala da bi se prilagodila za prikaz. sve brojnijih novootkrivenih artefakta,
• neodgovarajući uslovi za sve veći broj turista koji su dolazili u obilazak Delfa.
• učestale kritike da su muzejske postavke i gipsane replike pojedinih artefakata neprimerene jednom takvom muzeju i da je čitav muzej ne samo jako mali već i previše "francuski" i da treba da ima više grčko obeležja.

Izgradnja nove zgrade muzeja započeta je 1935. godine okončana je 1939. godine. Novi muzej u kome su bili zastupljeni međunarodni arhitektonske trendovi iz perioda pred Drugi svetski rat, uključujući i novo uređenje starog objekata realizovan je pod rukkovodstvom profesora arheologije u Solunu Konstantina Romaiosa.

Reorganizacija stare arhaične zbirke poverena je francuskom arheologu Pjeru de La Coste-Messeliere, koji je uklonio gipsane restauracije značajnih predmeta, uključujući i Šifnski trezor, koji je postao jedna od glavnih atrakcija. Antikviteti su predstavljeni hronološkim redom, i označeni.

Međutim, ova postavka je bila jko kratko u upotrebi, jer su nakon izbijanje Drugog svetskog rata (koji jee predstavljao veliku pretnju muzeju, antikviteti sklonjeni u skladište. Deo je čuvan u Delfima u drevnim rimskim grobnicama ili u specijalno iskopanim jama ispred muzeja. Najcenjeniji predmeti (predmeti krizefonte, srebro Statua bika otkrivena samo tri meseca pre izbijanja rata, prebačeni su u Atinu da bi se čuvali u trezorima Grčke banke, gde su i po završetku rata ostali pola decenije.

Kako je region Delfa bio u srcu borbene zone u grčkom građanskom ratu, vođenom nakon Drugog svetskog rata, muzej nije bio u funkciji sve do1952. godine.

Od 1952. do 1958. godine muzejska postavka bila je identična onoj iz1939. godine.

Kako se i ova muzejska zgrda pokazala nedovoljnom bilo je i neophodno pristupiti novoj fazi izgradnje, koja je završena 1958.

Obnova muzeja bila je povjerena arhitekti Patroklosu Karantinosu, kome sa pridružio arheolog ristos Karuzos iz Nacionalnog arheološkog muzeja u Atine sa zadatkom da preuredi kolekciju. Karatinos je projektovao dve nove izložbene dvorane i modifikovao prosto kako bi omogućio pristup prirodnoj svetlosti u muzejski enterijer.

Raspored kolekcije ostao je hronološki, ali je veći fokus stavljen na skulpturu, a statue su sve više odvojeni od arhitektonskih konteksta. Muzej je ponovo otvorio svoja vrata 1961.godine i ubrzo postala jedna od najposećenijih turističkih atrakcija u Grčkoj, na šta ukazuje podatak da je 1998. godine muzej posetilo više od 300.200 posetilaca, gotovo toliko koliko je bilo u Nacionalnom arheološkom muzeju u Atini u istom periodu (325.000 posetilaca).

Stalna postavka

Predmeti su izloženi po strogom hronološkom redu, u 14 dvorana.

Galerija 1 i 2. Nastanak i rani period razvoja svetilišta

Pupak sveta

U prve dve galerije prikazani su artefakti iz ranog perioda nastanka i razvoja svetilišta (pre uspostavljanja kulta Apolona), i prelazak na novo područje i novi kult.

U postavci se posebno ističe jedan od simbola Delfa, Omfalos ili sveti kamen (nazvivan i „pupak zemlje“) koji je navodno označavao središte sveta. Izloženi eksponat je verna kopija originala nastalog u helenističkoj ili ranoj rimskoj epohi. Izloženi primerak pronađen je istočno od hrama, dok je originalni Omfalos, bio izrađen od belog mermera, i navodno se nalazio u aditonu Apolonovog hrama, Površina mu je reljefno prekrivena jajolikim oblicima, koji podsećaju na ispletenu mrežu vunenih niti. Originalni kamen nosio je dva zlatna orla, koji su simbolično prikazivali Delfe kao središte Zemlje.

U ovim galerijama u nekoliko vitrina izložene su i vaze pronađene u Apolonovu svetilištu nastale u različitim istorijskim periodima:

• protokorintskom, kraj 8. i sredina 7. veka p. n. e,
• geometrijskom, 900—700. godine p. n. e,
• antropomorfnom i zoomorfnom (naročito prikaz ptica),

Od ostalih artefakata mogu se videti i ove statue:

• Apolona u bronzi iz 5. veka p. n. e,
• Dionisa ili Apolona, iz 300—250. godina p. n. e,
• mlađeg čoveka, iz 430—420. godina p. n. e, i
• druga sitna plastike sa prikazom grifona, sirena sa krilima iz različitih epoha, od arhajske do helenističke.

U jednoj od ove dve galerije izloženi su i razni oblici štitova iz perioda 10—7. veka p. n. e, predmeti sitne plastike (skulpture), kurosi grifoni, mala figura Apolona i drugo.

Galerija 3. Rani arhajski period

Mermerna sfinga, zavetni dar stanovnika ostrva Naksosa bogu Apolonu

U ovoj galeriji prikazani su dvostruki kourosi, izbor bronzanih predmeta iz istog perioda i friz iz riznice Sifnijanca.

U centralnom delu nalazi se velika mermerna sfinga, zavetni dar stanovnika ostrva Naksosa bogu Apolonu, iz oko 560. godine p. n. e, koja je bila postavljena na jonski stub visoko 12,10 m. Visina sfinge bila je 2, 32 m. Sfinga ima glavu sličnu korama, sa arhajskim osmehom, dok su joj kosa, grudi i krila potpuno stilizovani. Pojedini delovi bili su naglašeni bojom. Telo sa šapama bilo je lavljeg oblika. Ovo prekrasno delo kao da prikazuje neka daleka obeležja. orijentalnog izraza.

Sa obe strane sfinge izloženi su pronađeni ostaci dve karijatide, koje su bile ugrađene umesto stubova na čelnoj fasadi riznice Sifnijaca, dok je glavni deo treće galerije zauzela skulptura koja je ukrašavala tu riznicu. Na istočnoj strani kraćeg friza predstavljeni su prizori iz Trojanskog rata: borba Grka i Trojanaca. U borbi, kao pratioci, asistiraju olimpski bogovi, od kojih su jedni naklonjeni Grcima, a drugi Trojancima. Ukrasna skulptura zabata relativno je dobro sačuvana, dok sa drugog, zapadnog dela nije ništa pronađeno. Sadržaj zabata je svađa Herakla i Apolona o prisvajanju delfijskog tronošca. To su i poznati prizori koje su prikazivali mnogobrojni slikari vaza. U celini gledano, skulpture iz riznice Sifnijaca, sa friza i zabata, izražene su u plitkom reljefu ili delimično u punoj skulpturi, i odišu arhajskom jonskom ljupkošću sa elementima statičnosti, frontalnosti i stilizovanosti.

Galerija 4. Sveti put

Kurosi Kleobis i Biton

U ovoj galeriji izložena su monumentalne arhajske skulpture koje predstavljaju dva kurosa (mladića) Kleobisa i Bitona. Obe statue su od mermera, visine su 2,18 m i 2,16 m, postavljene su jedna pored druge. To su nagi muški likovi u frontalnom stojećem stavu sa iskorakom leve noge prema napred, ispruženih ruku uz telo, sa stisnutim šakama. Naglašenost mišića i zbijenost snage izbija iz oba lika. Vitka elegancija koja karakteriše antičke kurose, izraz je bliži dorskom idealu predstavljanja. Prema urezanom natpisu na bazi, autor skulptura je Polimed iz Argosa, a nastala je oko 600. godine p. n. e. Otkrivene su iza riznice Atinjana na početku arheoloških otkopavanja 1893. godine. U desnom delu galerije u posebnoj vitrini izložen je mali kuros iz 550—540. godine p. n. e. koji možda prikazuje Apolona.

Na suprotnoj, levoj strani dvorane izložene su na zidu metope sa starije kružne riznice Sikionjana, datirane oko 580. godine p. n. e. One su pravougaonog oblika dimenzije 88 h 58 cm. Sačuvano ih je pet od ukupno 14, u dosta oštećenom stanju.

Galerija 5. Riznica Sifnijanaca

U nekoliko vitrina izložena je uglavnom sitna plastika od bronze, slonove kosti i terakote. Te statuete, muške i ženske, sfinge, pantere i razni drugi fragmenti, datiraju od 7—5. veka p. n. e.

U velikoj vitrini izložena je skulptura bika u prirodnoj veličini, (delimično sačuvan) izrađena od pločica srebra iz 6. veka p. n. e.

Deo skulptura iz riznice Sifnijanaca

Galerija 6. Apolonov hram

Ova galerija sadrži delove skulptura, sa zapadnog zabata arhajskog Apolonovog hrama, Alkmeonida, izrađena je od porosa, na kojoj je prikazana gigantomahija. Jedan fragment skulpture prikazuje boginju Atinu koja se suprostavila nekom divu (gigantu), bačenom na kolena pred konjima. Ove skulpture izradio je Atinjanin Antenor, čiji su izloženi fragmenti dostojni njegovoj reputaciji.

Skulpture sa zabata Apolonovog hrama

Galerija 7 i 8. Riznica Atinjana

U ovim galerijama nazvanim i riznice Atinjana, izložene su metope i skulptura zabata iz riznice istoimene riznice. Od ukupno 30 metopa, koliko ih je bilo, po devet na dužim stranama i po šest po kraćim, sačuvane su i izložene 24. Na metope pročelja riznice prikazane su scene amazonomahije, a na severnoj i zapadnoj strani sadržaj metope su Heraklova junačka dela. Kako se južna strana friza (metopski reljef) mogla videti sa Svetog puta, te su metope bile rezerivirane za junačke poduhvate Tezeja, izuzetnog atinskog heroja i legendarnog osnivača grada Atine.

I ukrasi zabatne skulpture sa te riznice posvećeni su dvojici najvećih grčkih heroja, Heraklu i Tezeju, Na istočnom zabatu, u miroljubivom držanju, prikazan je Tezej i kralj Lapite Piritoj, uz prisustvo jedne boginje. Na zapadnom zabatu su prizori rata, sa središnjom figurom Herakla, uz kojega asistira Telamon u borbi protiv Laomedonta, kralja Troje i Prijamovog oca.

Skulpture iz ove riznice su s kraja 6. ili početka 5. veka p. n. e, sa još uvek mnogo arhajskih elemenata od kojih se postepeno oslobađala skulptura, utirući put klasičnoj skulpturi u kojoj će biti ostvaren§ideal grčke umetnosti. U ovoj dvorani izloženi i fragmenti himne o Apolonu, koji su bili urezani 128. godine p. n. e. u južnom delu riznice.

Galerija 9. Pokloni iz 5. veka p. n. e.

U prvom delu galerije nalaze se nadgrobni spomenici, urne, maske i drugo. Među njima se ističe nadgrobna stela koja se razlikuje od ostalih kvalitetom i posebnošću. Pronađena je na nekropoli u istočnom delu Delfa, a rekonstruisana je od četiri odlomka. U niskom reljefu, sa anatomskim tačnim detaljima, na njoj je prikazan mladi atleta, kome, nedostaje glava i donji deo nogu sa stopalima, kako struže sa tela prašinu i znoj, verovatno posle rvanja. Ispred njega je lik roba manjih dimenzija. Stela je datirana na sredinu 5. veka p. n. e.

U drugom delu galerije izložen je mermerni oltar, nešto viši od jednog metra, pronađen u svetilištu Atine Pronije. Žrtvenik ukrašava niski reljefni friz sa 12 mladih devojaka, u grupi po dve, koje pridržavajau venac. Posebno je naglašena baza žrtvenika. To delo je iz 2. veka p, n. e, a bilo je namenjeno unutrašnjosti Tolosa.

Galerija 10. Tolos

U ovoj galeriji zloženi su fragmenti arhitekture i skulpturalni ukrasi iz Tolos.

Glavni deo ukrasa čine dva dorska friza izvedena u Parski mramour. Veći, spoljni friz, razvio se iznad kolonade stubova i arhitrava.

Metope friza veličine 65 h 42,5 cm i debqine 7 cm predstavljale su prizore iz perioda amazonomahije (borbe Grka s Amazonkama). Uz fragmente metope većeg friza izložene su i metope manjeg, unutrašnjeg, koji je krasio spoljnu stranu zida sa prikazima kentauromahije.

Manje metope su veličine 62 h 40,5 sm i debljine 4 cm. Na podnožju sa obe strane metope vide se delovi akroterije Tolos. Ti ukrasni reljefi Tolosa potiču iz 385. godine p. n e. Odlikuju se velikom slobodom pokreta, jačinom, ali i otmenošću u izrazu forme.

Francuski arheolog J. Mamadel koji je proučavao je sličnost između skulptura Tolosa u Delfima i onih sa hrama Asklepijona u Epidauru ustanovio je da je Teodor Fokejski, arhitekta Tolos iz Delfa (verovatno isti onaj umetnik koji je gradio hram boga Asklepija u Epidauru).

Galerija 11. Klasični i helenistički period

U ovoj galeriji iložene su skulpture zavetnog dara Daoha ll Farsala, tetrarha iz Tesalije od 397. do 392. godine p. n. e. i člana delfijske amfiktionije. Skulpture su bile postavljene u Apolonovom svetilištu, u kome su danas vidljivi ostaci njihovih baza sa urezanim natpisima tesalske dinastije. U svetilištu je bilo postavljeno 9 mermernih statua od kojih 6 prikazuju Daohove pretke, a tri druge jednake statue Daoha ll, njegovog sina Sizifa ll i boga Apolona.

U ovoj galeriji izložene su i statue:

• starca (možda filozofa) iz prve polovine 3. veka p. n. e.
• Dionisa, koja je deo kompozicije zapadnog zabata Apolonova hrama iz 4. veka p. n. e.

Galerija 12. Helenistički i rimski period

Ova dvorana poznata je po tome što se u njoj može razgledati najpoznatija skulptura Muzeja u Delfima, veličanstveni Auriga. Statua je bila deo bronzane grupe koja je predstavljala pobedničkog Kvadriga Polizalosa, brata sirakuškog tiranina Gelona iz Gele, na Pitijskim igrama 478. ili 474. godine p. n. e. Podignuta je u Apolonovu svetilištu u čast te pobede, kao delo je vajara Sotadesa iz Beotija nastalo oko 470. godine p. n. e. Figura predstavlja mladog čoveka, vozača Heniosa, koji stoji mirno i čvrsto na nogama posle završene trke, držeći još vidljive uzde u rukama. Obučen je u dugu ceremonijalnu tuniku, visoko podvezanu ispod ruku da bi što manje lepršala na vetru. Na glavi mu je privezana pobednička vrpca. Figura pripada strogom stilu, što se oseća u njenoj arhaičnoj strogosti, posebno u donjem delu, gde nabori tunike asociraju na kanelure grčkoga stuba. Iskopana je u Apolonovu svetilištu 1896. godine, na području između hrama i pozorišta, iza potpornog zida gornje terase.

Figura mladog čoveka, vozara Heniosa, koji stoji mirno i čvrsto na nogama posle završene trke, držeći još vidljive uzde u rukama

Galerija 13. Karioter

U ovoj galeriji izloženi su predmeti koji pripadaju različitim periodima grčke umetnosti:

• keramičke vaze iz 1400—1100. godine p. n. e, pronađene u nekropoli Delfa,
• portreti (glava) čoveka, možda rimskog konzula Tita Kvincija Flaminina, pobednika nad Filipom v Makedonskim u odlučnoj bici kod Kinoskefale u Tesaliji 197. godine p. n. e. Spada u vredno umetničko delo s početka 2. veka p. n. e.
• poprsje Plutarha (46—120. godine ) biografa, filozofa i Apolonovog sveštenika duži niz godina (105—120. godina). Natpis na poprsju pokazuje da je to zajednički dar sugrađana Heroneje i Delfa.
• mermerna statua ljupke devojčice obučene u pomalo tešku i nezgrapnu tuniku, s početka 3. veka p. n. e.
• posebno vredan eksponat, mermerna skulptura Antinoja, mladića poreklom iz Bitinije u Maloj Aziji. U Delfima je predstavljen kao božanstvo. Vidljive su rupe za učvršćenje. Od većeg broja kultnih statua Antinoja, ova izložena u Delfima je najlepša. Ovo kvalitetno umetničko delo datirano je u period između 130. i 140. godine.

Galerija 14. Kraj svetilišta

Ova jgalerijska jedinica ilustruje poslednje vekove postojanja svetilišta preko natpisa i portreta rimskih imperatora, i arhitektonskih elemenata i amblema sa hrišćanskim simbolima, karakterističnim za prelazak na novu religiju (hrišćanstvo).

Spoljašnje veze

• Arheološki lokaliteti i muzeji leti otvoreni do 20 časova