Beogradska kapija u Niškoj tvrđavi
| Beogradska kapija u Niškoj tvrđavi | |
|---|---|
 Beogradska kapija u Niškoj tvrđavi | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Niš |
| Opština | Crveni Krst |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | 1719—1723. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
| www | |
Beogradska kapija u Niškoj tvrđavi jedan je od četiri ulaza (izlaza), koja danas nije u funkciji, na utvrđenom zemljanom bedemu koji su Osmanlija (tokom rekonstrukcije i dogradnje stare Antičke tvrđave) izgradile u periodu od 1719—1723. godine.[1] Ime je dobila po pravcu puta koji je vodio na zapad, ka Beogradu.
Status i kategorija zaštite[uredi | uredi izvor]
Zbog svog istorijskog i arheološkog značaja Beogradska kapija u Niškoj tvrđavi proglašena je, 23. decembra 1982. godine, za „Kulturno dobro od velikog značaja“ i pod brojem SK 289 uvedeno je u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji. Kao osnov za upis u registar poslužilo je rešenje Zavoda za zaštitutu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.671/48 od 6. maja 1948. godine.[2]
Nadležni zavod koji vodi mesni registar i brigu o ovom kulturnom dobru od velikog značaja je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Tvrđava Hisar u Nišu, građena je kao utvrđeni zemljani bedem, na kome se nalazilo sedam bastiona — tabija, udaljenih međusobno po 200 metara. Na južnoj strani Tvrđave nalazio se rov širok osam do deset stopa i ispunjen vodom iz reke Nišave.
U tvrđavu se moglo ući i iz nje izađin kroz četiri velike kapije, od kojih je ka zapadu vodio put ka Beogradu, severu put ka Vidinu, jugu put ka Stambolu i Solunu i jugoistoku, put ka gradskom naselju izvan zidina tvrđave — Jagodin mali.
Današnje utvrđenje artiljerijskog tipa podigle su Osmanlije u periodu od 1719. do 1723. godine na prostoru antičkog i ranog srednjovekovnog utvrđenja, kada je Sultanovom poveljom od 19. februara 1719. odlučeno „da se u Nišu izgradi jaka tvrđava”. U proleće 1719. godine otpočeli su radovi po projektu glavnog arhitekte Mehmed age i njegovog brata Mustafa age, glavnog organizatora radova. Prve godine gradnje, 1719. godine, angažovao je više desetina hiljada spahija iz deset sandžaka Rumelijskog beglerbegluka, a 1722. godine iz 14 sandžaka. Poslednje godine gradnje bedema, 1723, dovedeno je 40. majstora kamenorezaca iz Carigrada, a bedem je zidalo 400 zidara. Završetak radova obeležen je svečanostima i postavljanjem ploče sa zapisom na Stambol kapiji, juna 1723. godine.
Kao i svako artiljerijsko utvrđenje, današnja Niška tvrđava ima poligonalnu osnovu, sa sedam nejednakih strana i četiri velike kapije (Stambol vrata, Beogradska vrata, Vodena ili jagodinmalska vrata i Vidinska vrata), jednom malom kapijom (poterna vrata, „vratanca“ kojima se izlazi u gradske rovove) i osam bastionih terasa.
Sa bedemima dužine 2.100 m koji su široki 3 m, a visoki 8 m tvrđava zahvata površinu od 22 ha, 80 ari i 52 m².[3]
Konačni, današnji izgled, Niška tvrđava dobila je 1737. godine kada su Osmanlije u njoj naknadno dogradile još nekoliko objekata.
Položaj, prostranstvo i izgled objekta[uredi | uredi izvor]
Beogradska kapija ili Beogradmalska kapija u Niškoj tvrđavi, nalaze se na zapadnom delu bedema Niške tvrđave, i nastavak je ulice koja se iz pravca tvrđave, preko drvenog mosta iznad kanala ispunjenog vodom, nastavljala, putem prema niškom naselju Beograd-mala, koja i danas nosi taj naziv, i Beogradu.[4] Sa spoljne strane kapija je bila je okružena rovom ispunjenim vodom reke Nišave, tako da se do njenog ulaza moglo doći samo preko mosta.
Beogradske kapije koja je dobila ime, zato što „vodi“ prema Beogradu, nalazi se malo iznad Stamol kapije i Hamama, i u jako dobrom je stanju iako nije u funkciji ulaza/izlaza u tvrđavu.
Bila je jedna od važnih kapija Niške tvrđave, iz koje se nastavljao Carigradski drum prema Beogradu. Po njoj je naselje u centru Niša severaozapadno od kapije duž Carigradskog druma, danas u opštini Crveni Krst, dobilo naziv koji i danas nosi — Beogradmala. Sa spoljne strane bila je okružena rovom ispunjenim vodom, pa se kroz ovu kapiju moglo ući samao preko drvenog mosta. Danas je most srušen a kanal zatrpan zemljom.
Danas kapija nije u funkciji. Njen istočni ulaz je pretrvoren u svojevrsnu letnju pozornicu, dok se sa druge strane kapije nalazi Cvetna pijaca. U blizini Beogradske kapije nalazi se turski grob Zahide Badže, za koju stari niški Romi, veruju kao svog sveca i zaštitnika. Legende o ovoj svetici se prenose sa kolena na koleno. Svakog četvrtka i nedelje, na njenom grobu se pale sveće, a ponekad se deli i turska alva. Ipak, ovo je danas pre svega Romsko nacionalno svetilište i dokaz njihove vekovne tradicije u gradu Nišu.
Severno od kapije nalaze se Antičke terme, dve centralne prostorije imale su ulogu svlačionica, zapadno od njih su hladna i topla kupatila, i na južnoj strani je prostorija nepoznate namene.
Severno i južno od Beogradske kapije nakaze se najrazličitiji kulturni, trgovačko uslužni i ugostiteljsko turističke sadržaje, čime se uz uređenje parterne zone ulazne pjacete, stvoreni specifični ambijentalni uslovi za prihvatanje posetilaca i turista.
Preko puta Beogradske kapije nalazi se zgrada Arsenala koja je naknadno sagrađena 1857. godine, u vreme sultana Abdul Medžida. Ona je nekada služila, kao skladište topova, topovskih kugli, baruta i drugog ratnog materijala. Na sredini ove kamene građevine se nalaze masivna dvokrilna drvena vrata, sa leve i desne strane nalaze se po tri velika prozora. Iako je spolja ista građevina, danas ima sasvim drugačiju namenu, ona služi kao izložbena galerija. Unutar nje, mogu se videti najrazličitiji predmeti iz turskog doba, ali i ručno rađeni predmeti i suveniri.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Simonović D. et al. (1995). Enciklopedija Niša: istorija. Niš, Gradina: Prosveta
- ^ Mirčetić D.Ž. (2002). Istorijski arhiv Niš 1948-1998. Niš: Vuk Karadžić
- ^ Milićević M. Đ. Kraljevina Srbija — novi krajevi Beograd 1884.
- ^ Milić D. et al. (1983). Istorija Niša 1: Od najstarijih vremena do oslobođenja od Turaka 1878 godine. Niš, Gradina: Prosveta
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Andrejević B. (1996). Spomenici Niša: zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i velikog značaja. Niš: Prosveta
- Simonović D. et al. (1995). Enciklopedija Niša: istorija. Niš, Gradina: Prosveta
- Milić D. et al. (1983). Istorija Niša 1: Od najstarijih vremena do oslobođenja od Turaka 1978 godine. Niš, Gradina: Prosveta
- Grupa autora (2011). Leksikon grada Niša. Beograd
- Mirčetić D.Ž. (2002). Istorijski arhiv Niš 1948-1998. Niš: Vuk Karadžić
- Đurović Lj., & Vučković N. (2013). Vodič Istorijskog arhiva Niš. Niš: Punta.
