Veljuški manastir
Manastir Presvete Bogorodice Veljuse (Eleousa) ili Veljuški manastir je pravoslavni manastir iz 11. veka.[1]
Manastir je smešten u blizini sela Veljusa, kod Strumice u Severnoj Makedoniji.
Istorija
[uredi | uredi izvor]Crkvu Presvete Bogorodice Milosrdne (Eleousa) sagraditi je monah isposnik (kasniji strumički episkop) Manuel 1080. godine. Originalne kamene ploče sa grčkim natpisom o vremenu izgradnje, koje su stajale kao arhitravom iznad ulaznih vrata, za vreme Prvog svetskog rata su izvađene i odnete u Arheološki muzej u Sofiju, danas su na njihovom mestu kopije. Od 13. veka Manastir je podređen svetogorskom manastiru Iviron, sve do Balkanskih ratova 1913. godine. Sredinom 13. veka u manastiru je živelo 23 monaha, a u njegovoj biblioteci bila su četiri Jevanđelja i 64 manuskripta i 35 ikona.
Manastirska crkva je jedina sačuvana. To je crkva s četverolisna tlocrtom, u preseku brodova diže se osmougaoni kupola tu se nalazi naos sa oltarom, i po tome je Eleousa retko zdanje takve vrste u Severnoj Makedoniji. Crkva je imala narteks, i južnu kapelu (sv.Spas), koja je kasnije pretvorena u sakristiju. Iznad nateksa i južne kapele takođe su podignute kupole, samo manjeg prečnika i manje visine.
Preostale izvorne freske u crkvi su prilično oštećene. 1913. godine crkvu su zapalili poslednji grčki monasi, koji su napuštali manastir. Tako da je delimično izgorela, na taj način je veći broj fresaka uništen.
Na preostalim freskama jasno se uočavaju dva razdoblja njihovog nastanka. Prvi datira iz vremena gradnje crkve - 11. vek. Delovi očuvanih fresaka nalaze se u oltarni prostoru (Bogorodica sa dostojanstvenicima u oltarnoj apsidi), u brodu; Bogorodica između Jovana Krstitelja i dva arhanđela, Starozavetni proroci, Hrist Pantokrator u kupoli, i Silazak Hrista u pakao, te u južnoj kapeli sv. Nifon, sv. Pantelejmon, i Hrist Emanuel. Freske iz druge faze su iz 12. veka, nalaze se u egzonarteksu na zapadnom i severnom zidu južnih vrata (lik sv. Onofrij je jedini sačuvan). Poslednji sloj fresaka u crkvi je iz 19. veka Freska Hrista Pantokratora u kupoli.
U unutrašnjosti crkve nalaze se sačuvani originalni fragmenti starog mermernog ikonostasa i fragmenti starog podnog mozaika. Od originalne kamene plastike iz 11. veka ostali su stubovi, gornji arhitrav, nekoliko kapitela i deo donje kamene oltarne pregrade.
Manastir je izvorno imao nezavisan zvonik, koji je u međuvremenu porušen, ponovo je podignut u 20. veku.
Manastri Veljusa je restauriran i obnovljen u periodu od 1975—1985. godine.[2]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Petit, L. Le monastère de Notre Dame de Pitié. – Izvestiя Russkogo arheologičeskogo instituta v Konstantinopole. T. VI, 1900, 1-153.
- ^ Monastery of Veljusa
