Violončelo
Violončelo je gudački instrument približno dvaput većih dimenzija od violine,[1] a obod mu je srazmerno i širi. Usled toga se, nužno, drugačije i drži pri sviranju: violončelo se drži među nogama, oslonjeno na kolena, a posebnom nožicom na pod. Samim tim je različit i položaj svirača prema instrumentu, što se odražava naročito u tehnici leve ruke: ona može cela, uključujući i palac, da se popne na hvatnik, pri čemu pritisak na žice palcem čini veštačko sedlo i oslonac ostalim prstima. Tako su mogućni i veliki intervalski zahvati, olakšano je zalaženje u visoke pozicije i omogućeno izvođenje veštačkih flažoleta. Inače je menzura ovde, naravno još veća nego kod viole.
Četiri žice violončela štimuju se za oktavu niže od žica viole: na tonovima a-d-G-C; tako da je ovo već instrument dubokog, basovskog registra, pa mu je i osnovni ključ - basov. Međutim, zahvaljujući spomenutim mogućnostima leve ruke, koja može ići do kraja hvatnika, pa i dalje, tonski opseg je čak i u orkestarskom sviranju srazmerno velik, tako da se u notaciji moraju primeniti i drugi ključevi: prvenstveno tenorski S-ključ, ali za najviši registar i violinski.
Dugačke i deblje žice, kao i ovaj veliki rezonator, čine zvuk violončela punim i bogatim, a na najvišoj, A-žici on može biti i veoma prodoran i raskošno raspevan. Ovo naročito dolazi do izražaja u muzici romantičnog stila, pa i samom instrumentu daje naglašeno takvo obeležje, uz osnovni, muževan karakter; ipak, njemu je dostupan i znatan virtuozitet, koji ne zaostaje za violinskim.
Violončelo je nastalo primenom oblika violine na staru viola da gamba. Najstariji sačuvani primerci potiču s kraja 16. veka, izrađeni u porodici Amati.
Istaknuti srpski violončelisti su: Ksenija Janković, Dejan Božić, Sandra Belić, Nemanja Stanković, Maja Bogdanović, Dragan Đorđević, Tijana Dapčević...
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Naziv čelo je izveden od završetka italijanske reči violoncello,[2] što znači „mala violina“. Violon („velika viola“) je bio član porodice veće veličine od viole (viola da gamba) ili porodice violina (viola da bračo). Termin „violon“ danas se obično odnosi na najniži ton viola, porodicu žičanih instrumenata koji su izašli iz mode krajem 17. veka u većini zemalja osim Engleske i, posebno, Francuske, gde su preživeli još jedno pola veka pre nego što je glasnija violinska porodica i u toj zemlji stekla veću naklonost. U savremenim simfonijskim orkestrima ovo je drugi po veličini žičani instrument (kontrabas je najveći). Tako je naziv „violončelo” sadržavao i augmentativ „-on” („veliki”) i deminutiv „-čelo” („mali”). Na prelazu iz 20. veka postalo je uobičajeno da se naziv skraćuje u „'cello“, sa apostrofom koji ukazuje na nedostajuću osnovu.[3] Sada je uobičajeno da se kao puna oznaka koristi „čelo“ bez apostrofa.[3] Viol je izvedeno od korena viola, koje je izvedeno iz srednjovekovnog latinskog vitula: što znači gudački instrument.
Opšti opis[uredi | uredi izvor]
Podešavanje[uredi | uredi izvor]
Sviraj (pomoć·info)
Violončela se štimuju u kvintama, počevši od C2 (dve oktave ispod srednjeg C), zatim G2, D3, a zatim A3. Violočelo se štimuje je u potpuno istim intervalima i žicama kao i viola, ali za oktavu niže. Slično kontrabasu, violončelo ima završnu osovinu koja se oslanja na pod kako bi se podržala težina instrumenta. Violončelo je najtešnje povezano sa evropskom klasičnom muzikom. Instrument je deo standardnog orkestra, kao deo gudačke sekcije, i bas zvuk gudačkog kvarteta (iako mu mnogi kompozitori daju i melodijsku ulogu), kao i deo mnogih drugih kamernih grupa.
Radovi[uredi | uredi izvor]
Među najpoznatijim baroknim delima za violončelo su šest svita bez pratnje Johana Sebastijana Baha. Druga značajna dela uključuju Sonate i Koncerte Antonija Vivaldija i solo sonate Frančeska Džeminijanija i Đovanija Bononćinija. Domeniko Gabrijeli je bio jedan od prvih kompozitora koji je violončelo tretirao kao solo instrument. Kao instrument kontinuiranog basa, violončelo je verovatno korišćen u delima Frančeske Kačini (1587–1641), Barbare Stroci (1619–1677) sa komadima kao što su Il primo libro di madrigali, per 2–5 voci e basso continuo, op. 1, i Elizabet Žaket de La Ger (1665–1729) koja je napisala šest sonata za violinu i basso continuo. Najraniji poznati priručnik za učenje violončela, Principij da imparare a suonare il violoncello e con 12 Toccate a solo (pre 1753), Frančeska Suprijanija, datira iz ovog doba.[4] Kao što naziv dela sugeriše, on sadrži 12 tokata za solo violončelo, koje su uz Svite za violončelo Johana Sebastijana Baha jedna od prvih dela te vrste.
Poznata dela romantičarske ere uključuju koncert Roberta Šumana, koncert Antonjina Dvoržaka, prvi koncert Kamija Sen Sansa, kao i dve sonate i Dvostruki koncert Johanesa Bramsa. Pregled kompozicija za violončelo u eri romantizma mora uključiti nemačku kompozitorku Fani Mendelson (1805–1847) koja je napisala Fantaziju u ge-molu za violončelo i klavir[5] i Kapričo u A-lestvici za violončelo.[6]
Tokom 2010-ih, instrument je bio prisutan u popularnoj muzici, ali se češće koristio u pop i disko muzici 1970-ih. Danas se ponekad pojavljuje u pop i rok snimcima, čiji primeri su navedeni kasnije u ovom članku. Violončelo se takođe pojavljivao u velikim hip-hop i R&B nastupima, kao što je nastup pevačice Rijane i Ni-Joa 2007. na Američkim muzičkim nagradama.[7] Instrument je takođe modifikovan za indijsku klasičnu muziku od strane Nensi Leš i Saskije Rao-de Has.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Porodica violina, uključujući instrumente veličine violončela, nastala je oko 1500 kao porodica instrumenata koja se razlikuje od porodice viola da gamba. Najraniji prikazi violinske porodice, iz severne Italije oko 1530, prikazuju tri veličine instrumenata, koje otprilike odgovaraju onome što danas zove violina, viola i violončelo. Suprotno popularnoj zabludi, violončelo nije nastalo od viole da gamba, već je postojao pored nje oko dva i po veka. Porodica violina je takođe poznata kao porodica viola da bračo (što znači viola ruke), referenca na primarni način na koji se drže članovi porodice. Ovo je da se razlikuje od porodice viola da gamba (što znači viola noge), u kojoj se svi članovi drže nogama. Verovatni prethodnici porodice violina uključuju liru da bračio i rebek. Najranija sačuvana violončela je napravio Andrea Amati, prvi poznati član proslavljene porodice Amati lutijera.[8]
Oko 1700. godine, italijanski svirači su popularizovali violončelo u severnoj Evropi, iako je bas violina (basse de violon) nastavila da se koristi još dve decenije u Francuskoj.[9] Mnoge postojeće bas violine su doslovno smanjene po veličini da bi se pretvorile u violončela prema manjem uzorku koji je razvio Stradivarijus, koji je takođe napravio veliki broj velikih violončela starog uzorka („Servais“).[10] Veličine, nazivi i štimovi violončela uveliko su varirali u zavisnosti od geografije i vremena.[10] Veličina nije standardizovana sve do 1750. godine.
Violončela iz baroknog doba su se razlikovala od modernog instrumenta na nekoliko načina. Vrat ima drugačiji oblik i ugao, koji odgovara baroknom bas-baru i žicama.[11][12] Pored toga, vrat je obično kraći od onog kod modernog violončela, pošto se u baroknoj muzici ne zahtevaju najviši tonovi. Moderna violončela imaju završnu osovinu na dnu koja podržava instrument (i prenosi deo zvuka kroz pod),[13] dok barokna violončela drže samo listovi svirača. Moderni lukovi se savijaju i drže za lučnu žabu; Barokni lukovi se izvijaju i drže se bliže tački ravnoteže luka. Moderne žice obično imaju metalno jezgro, iako neke koriste sintetičko jezgro; Barokne žice su napravljene od creva, a G i C žice su namotane žicom. Moderna violončela često imaju fine štimere koji povezuju žice sa repnim delom, što znatno olakšava podešavanje instrumenta, ali takve igle su neefikasne zbog fleksibilnosti žica koje se koriste na baroknim violončelima. Sve u svemu, savremeni instrument ima mnogo veću napetost žica od baroknog violončela,[14] što rezultira glasnijim, više projekcijskim tonom, sa manje prizvuka.
Nekoliko obrazovnih dela posebno posvećenih violončelu postojalo je pre 18. veka, a ona koja postoje ne sadrže malo vrednosti za izvođača osim jednostavnih prikaza instrumentalne tehnike. Jedan od najranijih priručnika za violončelo je Méthode, thèorique et pratique pour apprendre en peu de temps le violoncelle dans sa perfection (Pariz, 1741) Mišela Koreta.[15]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „violoncello noun – Pronunciation”. Oxfordlearnersdictionaries.com. Pristupljeno 4. 10. 2016.
- ^ „Violoncello”. Merriam-Webster. Pristupljeno 4. 10. 2016.
- ^ a b Delbanco, Nicholas (1. 1. 2001). „The Countess of Stanlein Restored”. Harper's Magazine. Arhivirano iz originala 8. 1. 2009. g. Pristupljeno 4. 10. 2016.
- ^ Valerie Walden (2004). One Hundred Years of Violoncello. Cambridge University Press.
- ^ Congress, The Library of. „Hensel, Fanny Mendelssohn, 1805-1847. Fantasia, cello, piano, G minor”. id.loc.gov. Pristupljeno 2019-11-27.
- ^ Jeal, Erica (2019-08-22). „Felix & Fanny Mendelssohn: Works for Cello and Piano review | Erica Jeal's classical album of the week”. The Guardian (na jeziku: engleski). ISSN 0261-3077. Pristupljeno 2019-11-27.
- ^ „Rihanna feat. Ne Yo - Umbrella & hate that i love you live american music awards 2007”. YouTube. 25. 12. 2015. Arhivirano iz originala 2021-11-24. g.
- ^ „Violoncello by Andrea Amati, Cremona, Mid-16th Century”. collections.nmmusd.org. Arhivirano iz originala 11. 06. 2022. g. Pristupljeno 2019-11-27.
- ^ „Cello Playing in 18th Century Italy”. www.cello.org. Arhivirano iz originala 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 2019-11-27.
- ^ a b Cyr, Mary (1982). „Basses and basse continue in the Orchestra of the Paris Opéra 1700–1764”. Early Music. X (Apr., 1982): 155—170. doi:10.1093/earlyj/10.2.155.
- ^ „Violin (Baroque) – Early Music Instrument Database” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-07-29.
- ^ „Baroque Instruments”. History Of Music. Pristupljeno 2020-07-29.
- ^ Marsh, Gregory and Elizabeth (7. 3. 2016). „The Endpin – The Classy Musician”. Theclassymusician.com. Pristupljeno 4. 10. 2016.
- ^ „Cello (Baroque) – Early Music Instrument Database” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-07-29.
- ^ „Cello Playing in 18th Century Italy”. Cello.org. Arhivirano iz originala 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 4. 10. 2016.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Stephen Bonta. "Violoncello", Grove Music Online, ed. L. Macy (accessed January 28, 2006), grovemusic.com (subscription access).
- Cyr, Mary (april 1982). „Basses and basse continue in the Orchestra of the Paris Opéra 1700–1764”. Early Music. X (2): 155—170. doi:10.1093/earlyj/10.2.155.
- Grassineau, James (1740). A Musical Dictionary. London: J. Wilcox. „VIOLONCELLO of the Italians, is properly what we call the Bass Violin with four strings, sometimes even five or six; but those are not common, the first being most used among us.”
- Holman, Peter (1982). „The English Royal Violin Consort in the Sixteenth Century”. Proceedings of the Royal Musical Association. 109: 39—59. doi:10.1093/jrma/109.1.39.
- Jesselson, Robert. „The Etymology of Violoncello: Implications on Literature in the Early History of the Cello”. Strings Magazine. No. 22 (JAN/FEB 1991).
- „The King Violoncello by Andrea Amati, Cremona, after 1538”. National Music Museum. Pristupljeno 2008-11-02.
- Woodfield, Ian (1984) [1984]. Howard Mayer Brown; Peter le Huray; John Stevens, ur. The Early History of the Viol. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24292-4.
- Ghigi, Marcella (1999). Il violoncello. Conoscere la tecnica per esprimere la musica. Milano: Casa Musicale Sonzogno. ISBN 88-87318-08-5. With a preface by Mario Brunello.
- Pleeth, William (1982). Cello. Kahn & Averill. ISBN 978-1-871082-38-8.
- Machover, Tod (2007). "My Cello". In Evocative Objects: Things We Think With, Turkle, Sherry (editor), Cambridge, Mass.: MIT Press. ISBN 978-0-262-20168-1.
- Adeney, Marcus (1984). Tomorrow's 'Cellist: Exploring the Basis of Artistry. Oakville, Ont.: F. Harris. ISBN 0-88797-169-5.
- Potter, Louis, Jr., (1980). The art of cello playing : a complete textbook-method for private or class instruction (2nd izd.). Princeton, N.J.: Summy-Birchard Music. ISBN 0-87487-071-2. OCLC 6447789.
