Vodoprivredna služba u funkciji sistema civilne odbrane

Poplave i bujice predstavljaju jednu od najvećih opasnosti po ljude i životnu sredinu i imaju značajan uticaj na društveno-ekonomski i tehničko-tehnološki razvoj i održivost prirodnih resursa. O njihovoj učestalosti gotovo svakodnevno govore elektronski mediji. Pojedine velike poplave u svetu, ali i na našem državnom geoprostoru, praćene velikim materijalnim štetama i gubicima ljudskih života, uvrstile su te pojave u žižu interesovanja javnosti. Međutim, danas u svetu nema potpune zaštite od poplava i bujica.Rizik od velike vode i otkaza sistema zaštite ne može se izbeći, jer su to slučajne veličine. Pored toga, ne može se dimenzionisati sistem zaštite za svaku veliku vodu.

Stoga je u poslednje vreme u mnogim zemljama sveta napušten stav da se poplave i bujice mogu suzbiti i kontrolisati, tj. da se protiv njih može „boriti“ i njima u potpunosti upravljati. S tim u vezi je sve više zastupljen pristup adaptativnog upravljanja zaštitom i spasavanjem od poplava i bujica, tj. prilagođavanje poplavnom riziku ili princip „živeti sa poplavama“. Novi koncept adaptativnog upravljanja ostvaruje se odmerenim odnosom u neinvesticionim i investicionim radovima, kao i smanjenjem izloženosti stanovništva i elemenata životne sredine poplavnom riziku.

Istorijat

Voda je najpotrebnija i najvažnija prirodna materija neophodna za opstanak živih bića na zemlji. Zbog izuzetnih osobina voda je bila a i sada je predmet proučavanja raznih struka: meteorologije, hidrologije, hidrogeologije, hidrotehnike, biologije, ekologije, medicine, prava, zakonskih propisa i dr.

Voda kao prirodni resurs je ograničen po količini a po prirodnom kvalitetu sve je lošiji, tako da će za nastupajuće generacije predstavljati sve veće nedaće.

Potrebe odvajkada stalno rastu: za piće, navodnjavanje, industriju, rekreaciju... Vode za piće mora da bude dovoljno za sve, da je piju i da je troše, ali pod različitim uslovima, u različitim prostorima.

Odvajkada je postojao i poseban organ Uprave – Uprava voda, koji se brinuo o izgradnji, održavanju i korišćenju vodotoka i vodoprivrednih objekata.

Prvi Zakon o vodama donet je u Srbiji 26. decembra 1878. godine.

Svaki potencijalni korisnik mora tražiti i dobiti dozvolu da bi koristio vode pod određenim pravima i uslovima.

Voda kao najdragoceniji dar prirode, mora se koristiti na optimalan način.

Zakon o regulisanju i upotrebi voda (18. decembar 1905. godine)

Međutim Zakon o vodama iz 1965, uvodi novinu da je voda društvena svojina i kao dobro od opšteg interesa služi za zadovoljenje opštih i zajedničkih potreba, uz obavezu pribavljanja vodoprivredne saglasnosti i dozvole nadležnog organa, kojom se određuje namena i uslovi korišćenja vodom i rok trajanja dozvole.

U skladu sa Zakonom o vodama iz 1905. i 1920.godine pri Ministarstvu Poljoprivrede i Vode, formirana je Generalna Direkcija Voda u Beogradu sa hidrotehničkim odeljcima na terenu.

Definisanje sistema civilne odbrane

Sistem civilne odbrane kao deo odbrambeno-zaštitnog sistema zemlje predstavlja oblik civilnog organizovanja države i društva, koji pretpostavlja maksimalno angažovanje svih potencijala civilnog sektora društva u cilju zaštite, odbrane i spasavanja stanovništva, materijalnih i kulturnih dobara, privrede, organa vlasti i ekosistema od svih katastrofičnih ugrožavanja u miru i ratu, i stvaranje što povoljnijih uslova za zaštitu i odbranu i za ne-oružano suprotstavljanje napadaču (agresoru u ratu).

Subjekti od značaja za sistem civilne odbrane

Sistem civilne odbrane je izuzetno složen sistem i da bi on funkcionisao što efikasnije neophodno je učešće brojnih subjekata. Neki od tih subjekata su:

• organi unutrašnjih poslova
• vojska
• preduzeća
• inspekcijski organi
• zdravstvena služba
• javne veterinarske službe
• hidrometerološka služba
• poljoprivredna služba
• vodoprivredna služba
• nevladine organizacije i udruženja građana

Podela voda

Površinske vode na teritoriji Republike Srbije, prema značaju koji imaju za upravljanje vodama, dele se na vode I reda i vode II reda na osnovu utvrđenih kriterijuma, i to: položaja vodotoka u odnosu na državnu granicu, veličine i karakteristike sliva, režima i karakteristika vodotoka sa aspekta korišćenja voda, zaštite voda i zaštite od štetnog dejstva voda.

Vlada utvrđuje popis voda I reda.

Međudržavne vode obavezno se svrstavaju u vode I reda.

Sve površinske vode koje nisu utvrđene kao vode I reda smatraju se vodama II reda.

Vodna područja na teritoriji Republike Srbije su

1. vodno područje Sava;

1. vodno područje Dunav;

1. vodno područje Morava;

1. vodno područje Ibar i Lepenac;

1. vodno područje Beli Drim.

Vodno područje Sava obuhvata deo podsliva Bosut, fruškogorskih vodotoka, deo podsliva Save, podsliv Kolubare i podsliv Drine.

Vodno područje Dunav obuhvata deo rečnog sliva reke Dunav, delove podslivova Tise, Tamiša i drugih banatskih vodotoka, podslivove Mlave, Peka i Porečke reke i deo podsliva reke Timok.

Vodno područje Morava obuhvata podsliv reke Velike Morave i delove podslivova Zapadne Morave i Južne Morave.

Vodnom području Morava priključuju se i podslivovi Pčinje i Dragovištice.

Vodno područje Ibar i Lepenac obuhvata podslivove Ibra i Lepenca.

Vodnom području Ibar i Lepenac priključuje se reka Lepenac (deo međunarodnog vodnog područja reke Vardar).

Vodno područje Beli Drim obuhvata podsliv Belog Drima.

Vodnom području Beli Drim se priključuje i podsliv Plavske reke.

Vodna područja iz stava 1. tač. 1) do 4) ovog člana deo su međunarodnog vodnog područja Dunav, izuzev Pčinje i Lepenca, koji su deo međunarodnog vodnog područja reke Vardar i Dragovištica, koja je deo međunarodnog vodnog područja reke Strume.

Vlada, na predlog Ministarstva, određuje granice vodnih područja iz stava 1. ovog člana.

Načela upravljanja vodama

Upravljanje vodama zasniva se na:

• načelu održivog razvoja - upravljanje vodama mora se odvijati tako da se potrebe sadašnjih generacija zadovoljavaju na način kojim se ne ugrožava mogućnost budućih generacija da zadovolje svoje potrebe, odnosno mora se obezbediti korišćenje voda zasnovano na dugoročnoj zaštiti raspoloživih vodnih resursa, po količini i kvalitetu;

• načelu celovitosti - procesi u prirodi, čija je značajna komponenta voda, kao i povezanost i međuzavisnost akvatičnih i priobalnih ekosistema, moraju se poštovati;

• načelu jedinstva vodnog sistema - upravljanje vodama u okviru jedinstvenog vodnog prostora mora se odvijati u skladu sa razvojem Republike Srbije, u cilju postizanja maksimalnih ekonomskih i socijalnih efekata na pravičan način i uz uvažavanje međunarodnih sporazuma;

• načelu obezbeđivanja zaštite od štetnog dejstva voda - stanovništvo i njegova imovina moraju se štititi od voda, uz uvažavanje zakonitosti prirodnih procesa i zaštite prirodnih vrednosti, kao i ekonomske opravdanosti ove zaštite;

• načelu "korisnik plaća" - svako ko koristi vodno dobro i vodni objekat, odnosno vodni sistem, kao dobro od opšteg interesa, dužan je da za njegovo korišćenje plati realnu cenu;

• načelu "zagađivač plaća" - svako ko svojim aktivnostima prouzrokuje zagađenje vode dužan je da snosi troškove mera za otklanjanje zagađenja;

• načelu učešća javnosti - javnost ima pravo na informacije o stanju voda i radu nadležnih organa u oblasti voda, kao i na uključenje u procese pripreme i donošenja planova upravljanja vodama i kontrole njihovog izvršenja;

• načelu uvažavanja najboljih dostupnih tehnika - pri upravljanju vodama moraju se primenjivati najbolje poznate i dostupne tehnike, koje predstavljaju najnaprednija dostignuća u određenim oblastima.

Zadatak javnih vodoprivrednih preduzeća

Zadatak javnih vodoprivrednih preduzeća je da upravljaju vodoprivrednim objektima:

1. objektima za zaštitu od štetnog dejstva voda sa vodoprivrednim uređajima i opremom (nasipi, regulacione građevine, retencije, brane, akumulacije, odvodni kanali, drenažni bunari, ustave, crpne stanice i objekti za zaštitu od erozija i bujica);
2. objektima za korišćenje voda (akumulacija, vodozahvati, crpne stanice, rezervoari za vodosnabdevanje, magistralni cevovodi ili kanali sa objektima, postrojenja za pitke vode i brodske prevodnice);
3. hidromeliracionim objektima sa vodoprivrednim uređajima i opremom (objekti za navodnjavanje i objekti za odvodnjavanje).

U okviru svoje delatnosti vodoprivredno preduzeće obavlja:

• gazdovanje vodnim resursima,
• obezbeđenje vode za korišćenje, organizovanje i sprovođenje odbrane od poplava,
• zaštitu voda od zagađivanja,
• zaštitu od erozija i bujica,
• praćenje, održavanje i unapređivanje vodnog režima,
• održavanje i rekonstrukciju vodoprivrednih objekata,
• održavanje kanalske mreže za navodnjavanje i odvodnjavanje,
• pripremanje planova i programa, istraživanja u vodoprivredi, vođenje vodoprivrednog informacionog sistema i dokumentacije o vodama,
• izvršavanje međudržavnih sporazuma.

Razvoj vodoprivrede Srbije

Dosašnji razvoj vodoprivrede u Srbiji bio je uslovljen potrebama i mogućnostima prethodnih generacija. Najznačajniji radovi u prošlosti izvođeni su u oblasti zaštite od poplava na ravničarskim terenima i rečnim dolinama, sa ciljem da se onemoguće česta plavljenja i da se ove površine prevedu u visokoproduktivna poljoprivredna zemljišta.

Korišćenje većih reka za plovidbu bilo je posebno značajno, zbog skromnog obima putne mreže i malih brzina na njoj. Vode koje su se koristile za snabdevanje stanovništva bile su relativno dobrog kvaliteta i locirane u neposrednoj blizini ne tako velikih naselja i pojedinačnih korisnika (prva faza razvoja). Zagađenje koje se produkovalo i ispuštalo u vodotoke imalo je lokalni karakter, tako da su vodotoci mogli da ga prihvate i oporave se na relativno malom rastojanju od mesta upuštanja.

Razvoj urbanizacije, kao i porast industrijske i poljoprivredne proizvodnje, zahtevali su sve veće količine voda određenog kvaliteta, koje se nisu mogle naći neposredno uz korisnike. U oblasti vodosnabdevanja stanovništva ovo se manifestovalo izgradnjom centralnih vodovodnih sistema naselja, a slično je i kod drugih vidova korišćenja voda. Pri tome se zahvaćena voda, naravno, ne vraća u vodotok u kvalitetnom stanju u kakvom se zahvata na izvorištu. Naprotiv, vode u vodotocima sve više služe kao transportno sredstvo i medijum u koji se odlažu otpadne materije. Na ovaj način se sve veći broj vodotoka na sve većem prostoru pretvara u objekte u kojima je stanje vode nezadovoljavajuće, pri čemu te vode postaju opasne po zdravlje ljudi i živog sveta u njima i oko njih. Razvoj ove komunalne faze vodosnabdevanja i dispozicije otpadnih voda (druga faza razvoja), koja je i danas u velikoj meri prisutna, sve oštrije se sukobljava sa daljom ekspanzijom potreba u kvalitetnim vodama, pri čemu pitanje kvaliteta i korišćenja rečnih voda poprima nacionalni i globalni karakter.

Ovome treba pridodati i veliku zavisnost od karakteristika voda koje dotiču na našu teritoriju, odnosno zavisnost od razvoja uzvodnih korisnika i zagađivača voda i mera koje oni preduzimaju u domenu zaštite voda, racionalnog korišćenja voda i zaštite od voda. Ovo je od posebnog značaja za prostore severno od Save i Dunava, pošto su tranzitne vode deset puta veće od domaćih, a eksploatabilne (male) tranzitne vode dvadeset pet puta veće od domaćih, pa se kao imperativ nameće saradnja sa susednim zemljama. Stanje je u određenoj meri drugačije na prostoru južno od Save i Dunava, gde je dominantan uticaj domaćih voda. Naravno, ova podela je uslovna pošto će u budućnosti verovatno biti racionalna intenzivna razmena voda između ovih prostora.

Planska dokumenta

Zakon o vodama (član 29) definiše obavezu pripreme, donošenja i noveliranja planskih dokumenata kojima se ostvaruju dugoročni pravci upravljanja vodama na području Republike Srbije (Strategija upravljanja vodama), planska dokumenta za vodna područja (planovi upravljanja vodama) kao i planovi kojima se uređuje zaštita od štetnog dejstva voda (plan zaštite voda). Zakon o vodama definiše rokove za donošenje pojedinih strateških dokumenata i shodno tim rokovima Vodoprivredna osnova Srbije je i dalje na snazi. Ona predstvalja dugoročni plan za održavanje i razvoj vodnog režima na teritoriji Republike Srbije i kao takva sadrži kompleksno rešenje korišćenja vodnih resursa i bavi se pitanjima koja su od presudnog značaja za sve interesne grupe na slivnom području. Vodoprivredna osnova Srbije doneta je na osnovu člana 10. Zakona o vodama ("Službeni glasnik RS", br. 46/91, 53/93, 67/93, 48/94 i 54/96) uredbom o utvrđivanju Vodoprivredne osnove Republike Srbije objavljenom u „Službenom glasniku RS", br. 11/2002 7.3.2002. godine.

Vodoprivredna osnova Republike Srbije

Brojne organizacije, institucije i pojedinci stavljajući na uvid obrađivačima svoju dokumentaciju i neposrednim učestvovanjem omogućili su prezentovanje Vodoprivredne osnove Srbije u datom obliku. Vodoprivredna osnova Republike Srbije (VOS) je bazni dokument kojim se utvrđuje osnovna strategija korišćenja voda, zaštite voda i zaštite od voda na teritoriji Republike Srbije. Osnovni strateški cilj Vodoprivredne osnove je definisan Zakonom o vodama: Održavanje i razvoj vodnog režima kojim se obezbeđuju najpovoljnija i najcelishodnija tehnička, finansijska i ekološka rešenja za jedinstveno upravljanje vodama, zaštitu od štetnog dejstva voda, zaštitu voda i korišenje voda. Vodoprivredna osnova Srbije ima zadatak da obezbedi ostvarivanje navedenog osnovnog strateškog cilja, vodeći računa o često oprečnim interesima pojedinih vodoprivrednih oblasti i grana i u velikoj meri suprotstavljenim zahtevima ostalih korisnika prostora. Imajući u vidu prirodne karakteristike područja Srbije, prostorni i vremenski razmeštaj resursa voda i njihovih korisnika, kao i međusobnu interakciju korišćenja voda, zaštite voda i zaštite od voda, vodama na čitavoj teritoriji Srbije mora se gazdovati integralno, jedinstveno, kompleksno i racionalno, sa gledišta svih navedenih aspekata, a u sklopu integralnog uređenja, korišćenja i zaštite svih resursa i potencijala na prostoru Srbije i šire. Zato se ne mogu postavljati strateški ciljevi za pojedine vodoprivredne oblasti ili grane, već svi ostali ciljevi moraju biti podređeni navedenom osnovnom strateškom cilju i predstavljati njegov integralni deo, kako do izražaja ne bi mogli doći parcijalni interesi, kako unutar vodoprivrede, tako i van nje.

Nadležnost za vodoprivrednu osnovu Republike Srbije

• Vodoprivrednu osnovu Republike Srbije i vodoprivrednu osnovu vodnih područja iz člana 6. Zakona o vodama donosi Vlada.
• Vodoprivrednu osnovu dela vodnog područja donosi ministarstvo nadležno za poslove vodoprivrede.
• Vodoprivrednu osnovu Republike Srbije priprema ministarstvo nadležno za poslove vodoprivrede.
• Vodoprivrednu osnovu vodnog područja i dela vodnog područja priprema javno vodoprivredno preduzeće.

Vidi još

• Seizmološka služba u funkciji sistema civilne odbrane
• Hidrometeorološka služba u funkciji sistema civilne odbrane
• Geološka služba u funkciji sistema civilne odbrane
• Javne službe u sistemu civilne odbrane
• Zdravstvena služba u funkciji sistema civilne odbrane
• Inspekcijski organi u funkciji sistema civilne odbrane

Literatura

• Jakovljević, Vladimir (2006). Sistem civilne odbrane. Beograd: Fakultet civilne odbrane. ISBN 978-86-84069-19-3.
• Jakovljević, Vladimir (2006). Sistem civilne odbrane. Fakultet civilne odbrane. ISBN 978-86-84069-19-3

Spoljašnje veze

• Srbijavode
• Ministarstvo zdravlja