Istorija estetike
U zapadnoj filozofiji, sistematsko filozofiranje o umjetnosti počinje sa Platonom. Ali njegovim velikim dostignućima prethodi određeni razvoj u prethodnih dvjesto godina o kojima se vrlo malo zna. Stoga, poznati estetski sud, ako se tako može uopšte reći, o slici na Ahilovom štitu, „bješe to predivno izrađeno djelo“ (Ilijada XVIII 548), nagovještava početak brige o imitaciji, odnosno veze između predstavljanja i objekta ili, pojave i stvarnosti. Platon pokazuje estetske posljedice razmišljanja o ovom problemu na način koji su to radili Demokrit i Parmenid. Zatim, uzdizanje Homera i Hesioda u status mudrih ljudi, praktično vidovnjaka, kao i vrhovnih učitelja vjere i morala, dovelo je do rasprave o istinitosti poezije, kada su obojicu napali Ksenofan i Heraklit zbog, po njihovim riječima, filozofske nepismenosti i pogrešnog tumačenja bogova. Homer i Hesiod sa svoje strane, poveli su raspravu o porijeklu umjetničke inspiracije, koja je po njima, božiji dar (Odiseja VIII; Teogonija 22 ff..) Pindar je takođe smatrao da taj dar dolazi od bogova, ali je ipak ostavio mogućnost da ga pjesnik može napornim radom sam razviti.
Platon[uredi | uredi izvor]
Platon je otvorio skoro svaki od suštinskih problema estetike a neke od njih i duboko analizirao. Pitanja koja je postavio i argumenti koje je oko njih stvorio su zapanjujuće raznovrsni i duboki. Nalazi ih se razbacane u njegovim dijalozima, ali su glavni u raspravama: (a) Jon, Simpozij i Republika, koji pripadaju Platonovm ranom, pred-Akademskom periodu (399–387. p. n. e.); (b) Sofisti i Zakoni, koje je pisao pred kraj svog života (367–348/347. p. n. e.); i (v) Fedra, pisan u međuperiodu.
Umjetnost kao vještina[uredi | uredi izvor]
Kada se danas govori o Platonovj estetici, misli se na njegove filozofske poglede o umjetnostima o kojima je on govorio u svojim raspravama. To su vizuelne umjetnosti (slikarstvo, vajarstvo i arhitektura), književnost (epika, lirika i dramska poezija) i muzika (ples i pjesma). Sam Platon im ne daje posebna imena, jer za njega sve one pripadaju opštijoj klasi vještina (tehne), što uključuje svako umijeća izrade i izvođenja, počev od stolarije pa do umijeća vladanja državom. U Sofistima, vještine se dijele na one koje je moguće steći i one koje su produktivne. Produktivne se dijele na (1) proizvodnju stvarnih objekata ljudskog ili božanskog porijekla (biljke i elemente stvaraju bogovi, a kuće i noževe ljudi, i (2) proizvodnju slika (idola), koje takođe mogu biti ljudskog ili božanskog porijekla (iza misli i snova stoje božanstva, a iza slika ili idola, ljudi). Slike koje imitiraju njihove uzore, ali ne mogu da ispune njihovu funkciju, dalje se dijele na one koje imitator može proizvesti (1) što vjernije izvornom liku (eikon) i skoro sa istim svojstvima kao uzor, ili (2) sa prividnom sličnošću (fantasma), odnosno sa prividnim izgledom kao izvorni uzor (kao kada arhitekta stvori stubove širim na vrhu tako da se ne stekne utisak da se njihov obim smanjuje kad ih se gleda odozdo). Tako ispada da postoji lažna imitacija, odnosno izrada lažne sličnosti. Ipak, Platon smatra da je problematično održati ovu razliku, pošto je svakoj imitaciji suštinsko da na neki način ne sadrži sva svojstva svoga uzora; ako bi bila savršena onda ne bi bila slika (eidolon), nego još jedan primjer iste stvari, još jedan krevet ili nož. (Kratilus 432). Tako da su sve imitacije, u izvijesnom smislu, istinite i neistinite, biće i nebiće (Sofisti 240).