Korisnik:Kristina Gocić/песак
 | Ovaj članak je deo projekta seminarskih radova na Geografskom fakultetu u Beogradu. Datum unosa: novembar 2019 — januar 2020. Ova grupa studenata uređivaće u prostoru članaka. Nemojte prebacivati članak u druge imenske prostore. Pozivamo vas da doprinesete njegovom kvalitetu i pomognete studentima pri uređivanju. |
| Šećerni javor | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Lišće šećernog javora | |
Naučna klasifikacija 
| |
| Carstvo: | Plantae |
| Kladus: | Tracheophytes |
| Kladus: | Angiospermae |
| Kladus: | Eudicotidae |
| Kladus: | Rosids |
| Red: | Sapindales |
| Porodica: | Sapindaceae |
| Rod: | Acer |
| Vrsta: | A. saccharum
|
| Binomno ime | |
| Acer saccharum | |
| |
| Rasprostranjenost šećernog javora | |
| Sinonimi[2] | |
| |
Šećerni javor[uredi | uredi izvor]
Šećerni javor (sladorovac, lat. Acer saccharum) je drvenasta vrsta iz porodice sapindovki, široko rasprostranjena po šumama istočne Kanade, od Nove Škotske zapadno preko južnog Kvebeka, centralnog i južnog Ontarija do jugoistočne Manitobe oko Šumskog jezera, kao i severnih delova Centralne i Istočne Amerike.[3] Šećerni javor je najpoznatiji po svom sjajnom lišću i po tome što je primarni izvor javorovog sirupa.[4]
Opis[uredi | uredi izvor]
Šećerni javor je listopadno drvo koje obično dostiže visine 25–35 metara.[5] [6], a maksimalno do 45 metara.[7] Stablo staro 10 godina obično je visoko oko 5 metara. Kao i kod većine drveća, i šećerni javorovi uzgajani u šumama formiraju mnogo viša stabla i uže krošnje od onih sa otvorenim rastom.
Listovi opadaju, dugi su i široki do 20 centimetara[8], s pet režnjeva i nose se u suprotnim parovima. Bazalni režnjevi su relativno mali, dok su gornji režnjevi veći i duboko urezani. Za razliku od ugaonog ureza srebrnog javora, režnjevi kod ove vrste su obično zaobljeni u svojoj unutrašnjosti. Boja lišća tokom jeseni je često spektakularna, u rasponu od jarko žute boje, preko narandžaste do fluorescentne crveno-narandžaste. Javorovi od šećera takođe imaju tendenciju da se u jesen boje neravnomerno. Na nekim stablima sve boje iznad mogu se videti istovremeno. Lisni pupoljci su šiljati i smeđe obojeni. Prošlogodišnje grančice rasta su zelene i postaju tamno smeđe.
Cvetovi su u cvastima 5-10 zajedno, žutozelene boje i bez latica. Cvetanje nastaje u rano proleće nakon 30–55 dana. Šećerni javor će uglavnom početi cvetati kada je star između 10 i 200 godina. Plod čine par krilatih semenki. Seme je okruglo, prečnika 7–10 milimetara. Seme u toku jeseni pada sa stabla. Klijavost ove vrste je spora, a odvija se tek sledećeg proleća kada se tlo zagreje i sva opasnost od mraza prođe.[9] Usko je povezan sa crnim javorom. Acer grandidentatum tretiraju kao podvrstu šećernog javora.
Šećerni javor se može mešati sa norveškim javorom, koji nije rodom iz Amerike, ali se obično sadi u gradovima i predgrađima, a oni nisu u srodstvu unutar roda. Šećerni javor se najlakše prepoznaje po bistrom soku u peteljkama listova (javor u Norveškoj ima beli sok), smeđim, oštrim vrhovima (javor norveški ima tupi, zeleni ili crvenkasto-ljubičaste pupoljke) i šljokicama na starijem drveću. Kora norveškog javora ima male brazde. Takođe, listovi šećernog javora imaju više trouglasti oblik, za razliku od norveškog javora.
-
Kora -
Boja lišća
_crop.jpg)
Ekologija[uredi | uredi izvor]
Šećerni javor je izuzetno važna vrsta za ekologiju mnogih šuma na severu Sjedinjenih Američkih Država i Kanade. Čiste sastojine su česte i glavna su vrsta listopadnih šuma severnog i srednjeg zapada SAD-a. Zbog potrebe za hladnim zimama, šećerni javor se uglavnom nalazi severno od 40. paralele. Vrsta je ređe zastupljena u južnom delu opsega gde su leta vruća i vlažna. Tamo je šećerni javor ograničen na vlažne ravnice. Na istoku, od Merilenda prema jugu, ograničen je na Apalačkim planinama. Na zapadu, Tenesi predstavlja južnu granicu rasprostranjenja.
Minimalna starost semena javora je oko 200 godina. Drvo je dugovečno, obično 200 godina, a povremeno i 300. Šećerni javor je poreklom sa područja gde vlada hladnija klima. U severnim delovima areala januarske temperature prosečno su oko -18°C, a julske temperature oko 16°C. U južnim delovima areala, januarske temperature prosečno su oko 10°C, a julske prosečne skoro 27 °C. [10] Za klijanje semena takođe su potrebne izuzetno niske temperature, a optimalne su malo iznad smrzavanja, i nijedna druga poznata vrsta drveća nema ovu osobinu. Klijanje semena ove vrste pri temperaturama iznad 10°C je retko.
Šećerni javor stvara veliku hladovinu. Kao i drugi javori, njegova tolerancija prema senci manifestuje se u sposobnosti da klija i opstaje pod zatvorenim krošnjama kao prizemna biljka i reaguje brzim rastom na povećanu svetlost. Šećerni javor može podneti gotovo bilo koju vrstu tla, osim čistog peska, ali ne podnosi močvarne uslove. Šećerni javorovi imaju korenov sistem koji je dublji od većine javora. Crpe vodu iz donjih slojeva tla i izlučuju tu vodu u gornje, sušne slojeve tla. Ovo ne samo da koristi drvetu, već i mnogim drugim biljkama koje rastu oko njega.[11]
Ljudski uticaji doprineli su smanjenju brojnosti šećernog javora u mnogim regionima. Klimatske promene takođe doprinose smanjenju brojnosti šećernog javora. To je rezultiralo postepenom migracijom vrste na sever.[12] Šećerni javor bolje podnosi zagađenost od ostalih vrsta javora. Kisele kiše i zakiseljavanje tla su neki od glavnih faktora koji doprinose smanjenju brojnosti javora. Takođe, povećana upotreba soli u poslednjih nekoliko decenija na ulicama i putevima smanjila je ulogu šećernog javora kao uličnog stabla. [13] [14]
Obrada i korišćenje[uredi | uredi izvor]
Javorov sirup[uredi | uredi izvor]
Šećerni javor je jedno od najvažnijih kanadskih stabala koje je, uz crni javor, glavni izvor soka za pravljenje javorovog sirupa. [15] Ostale vrste javora mogu se koristiti kao izvor soka za javorov sirup, ali neke imaju niži sadržaj šećera ili proizvode zamućeniji sirup od ove dve vrste.[16] Kod proizvodnje javorovog sirupa iz šećernog javora, sok se izvlači iz drveća pomoću slavine postavljene u rupu izbušenu kroz stablo. Sakupljeni sok se potom prokuva. Dok sok ključa, voda isparava i sirup ostaje. Četrdeset galona javorovog soka treba prokuvati da se proizvede samo 1 litar čistog sirupa. Proizvodnja sirupa zavisi od drveća koje raste u oblastima sa hladnijom klimom, i upravo ove jedinke će davati više soka, dok će jedinke šećernog javora iz južnog dela areala davati manje soka.[17]
Građa[uredi | uredi izvor]
Drvo šećernog javora se koristi za izradu parketa, koji najveću primenu ima pri izradi košarkaških terena. Šećerni javor se sve češće koristi za proizvodnju bejzbol palica. Takođe se široko koristi u izradi muzičkih instrumenata, kao što su članovi porodice violina, gitare (vrat) i školjke bubnja. Pored toga, može se često koristiti i u proizvodnji sportske robe. [18]
Sadnja[uredi | uredi izvor]
Šećerni javor bio je omiljeno drvo ulica i parkova tokom 19. veka, jer se lako razmnožavao i presađivao, prilično brzo raste i ima lepu boju lišća tokom jeseni. Loše drenirani prostori nisu pogodni, a vrsta je naročito kratkotrajna u glinovitim zemljištima sklonim poplavama. Njegova tolerancija na so je niska i veoma je osetljiv na bor.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Common Trees of Pennsylvania
- UI Plants: Woody Ornamentals (sugar maple)
- Acer saccharum at Ohio State Horticulture & Crop Sciences
- Acer saccharum images at bioimages.vanderbilt.edu
- Winter ID Pictures
- Historic Photos and Technical Reports Documenting Sugar Maple Research, from digital archives at the University of Vermont.
- Interactive Distribution Map for Acer saccharum
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Barstow, M.; Crowley, D. & Rivers, M.C. (2017). „Acer saccharum”. The IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. 208. e.T193863A2287314. doi:10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T193863A2287314.en.
- ^ „Acer saccharum Marshall — The Plant List”.
- ^ https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?1227
- ^ https://www.gardeningknowhow.com/ornamental/trees/maple/planting-sugar-maple-trees.htm
- ^ http://www.northernontarioflora.ca/description.cfm?speciesid=1000053
- ^ https://web.archive.org/web/20071109224350/http://www.biosurvey.ou.edu/shrub/acsa3.htm
- ^ http://www.nativetreesociety.org/fieldtrips/gsmnp/gsmnp_tall_trees.htm
- ^ http://www.northernontarioflora.ca/description.cfm?speciesid=1000053
- ^ https://books.google.rs/books?id=cS6rfHocXg4C&pg=PA194&redir_esc=y
- ^ https://srs.fs.usda.gov/pubs/misc/ag_654/volume_2/acer/saccharum.htm
- ^ http://www.springerlink.com/content/n1n685611216p3l0/
- ^ http://www.nrcresearchpress.com/doi/10.1139/A10-013#.XGoYkuhKjb0
- ^ https://www.nytimes.com/1986/12/07/us/sugar-maple-faces-extinction-threat.html
- ^ http://archive.boston.com/news/local/articles/2008/03/06/sugar_maples_fall_victim_to_road_salt/
- ^ http://webarchive.loc.gov/all/20020917225722/http://ohioline.osu.edu/for-fact/0036.html
- ^ http://webarchive.loc.gov/all/20020917225722/http://ohioline.osu.edu/for-fact/0036.html
- ^ https://nfs.unl.edu/CommunityForestry/Trees/SugarMaple.pdf
- ^ https://plants.usda.gov/plantguide/pdf/pg_acsa3.pdf