Pređi na sadržaj

Kserksov kanal

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Karta polustrva Atos, sa obeleženim mestom na kojem se nalazio kanal
Satelitski snimak Atosa, sa severne strane, uz veštački dodatu simulaciju Kserksovog kanala

Kserksov kanal ( grč. Διώρυγα του Ξέρξη, Dioriga tu Kserksi) je bio plovni kanal kroz koren poluostrva Sveta Gora na Halkidikiju, u severnoj Grčkoj . Sagrađen je odlukom persijskog cara Kserksa Prvog Velikog (486—465. p. n. e.) u 5. veku pre nove ere. Radove su vodili inženjeri Bubarej i Artahej.

Iskopavanje kanala bilo je deo Kserksovih priprema za drugu persijsku invaziju na Grčku, u okviru Grčko-persijskih ratova. Kserksov kanal je jedan od malobrojnih tragova koje je za sobom Persijskog carstva ostavilo u Evropi. [1]

Geografski položaj[uredi | uredi izvor]

Severni kraj kanala nalazio se na istočnoj strani sela Nea Roda. Naselje je inače nastalo tek 1923. godine, kada se nakon Grčko-turske razmene stanovništva 40 porodica doselilo iz naselja Roda (danas Narli, tur. Narlı, okrug Erdek na polustrvu Kapidag), iz Propontide, sa maloazijskog priobalja Mramornog mora. Dotadašnji naziv za predeo gde se kanal nalazio bio je Prevlaka.

Putanja kanala je uglavnom išla pravolinijski na jugozapad. Južni kraj kanala nalazio se zapadno od sela Tripiti. Iako prekriven naslagama zemlje i kamena, trag kanala i dalje je vidljiv iz vazduha. Terenskim istraživanjima dodatno je utvrđeno da je kanal postojao.

Ukupna dužina prokopa bila je oko 2 kilometra, širina je bila 30 metara a dubina 3 metra. Zahvaljujući opisanim dimenzijama, kroz kanal su mogle da prođu trijere, onovremeni moćni ratni brodovi.

Koordinate severnog kraja kanala su 40° 22′ 52.8″ N 23° 55′ 43.2″ E / 40.381333° S; 23.928667° I / 40.381333; 23.928667 (Northern end), dok su koordinate južnog kraja 40° 21′ 54.2″ N 23° 54′ 53.9″ E / 40.365056° S; 23.914972° I / 40.365056; 23.914972 (Southern end) .

Istorija[uredi | uredi izvor]

Pravci kretanja trupa tokom prve i druge persijske invazije na Grčku. Kserksov kanal se nalazi na ljubičastoj crti koja pokazuje pravac kretanja tokom Kserksove invazije 480. godine p. n. e.

Opisujući Grčko-persijske ratove u svojoj ”Istoriji”, grčki istoričar Herodot piše da je Mardonije, zapovednik persijske vojske u prvoj persijskoj invaziji na Grčku, izgubio 300 brodova i 20000 ljudi zbog oluje koja ih je zadesila kod najistočnijeg rta Atosa. [2]

Planirajući drugu invaziju na Grčku, ne bi li izbegao iste nedaće, Kserks je naredio da se iskopa kanal na atoskoj prevlaci [3]. Herodot je pretpostavljao da je prilika da pokaže moć svog carstva bila jedan od činilaca koji je naveo Kserksa na ovaj poduhvat:

Kako se meni čini, Kserks je ovo odlučio iz gordosti, kako bi pokazao svoju silu i ostavio spomenik svojoj moći. Mogli su prosto prevući brodove preko prevlake, no on je ljudima zapovedio da iskopaju kanal od jedne do druge strane, širok koliko da kroz njega dve trijere uporedo ploviti mogu. [4]

Rukovodioci na izgradnji su bili Persijanci Bubarej, sin Megabazov, i Artahej, sin Arteja.[5] Radovi su trajali tri godine i završeni su 480. godine p. n. e. Harodot piše kako se na severnoj strani blizu kanala nalazio grad Akant (današi Jerisos), dok je na južnoj strani prevlake bio grada Sana (lokalitet blizu današnjeg Uranopolisa). Radnu snagu su činili nasilno prikupljeni domoroci, kao i egipatski i feničanski radnici. [6] Herodot piše da je kanal bio dug 12 stadija (oko 1900 metara), kao i da su na oba kraja podignuti nasipi kako bi se sprečilo da morski nanosi zapuše ulaze. [7] Kanal je bio upotrebi samo tokom prolaska persijske vojske na jug, koja se sa Grcima sukobila u bitkama kod Artemizije i Salamine. Posle toga nije bio u upotrebi i brzo je izgubio namenjenu mu funkciju. Kanal je postojao 80 godina kasnije, kada ga Tukidid pominje u ''Историји Пелопонеског рата'', oko 400. godine pre nove ere:

Nakon zauzeća Amfipolja, Brasida je sa saveznicima krenuo u oblast zvanu Akte. Ovo je poznato mesto (Akte) od kopna odvojeno kanalom koji je napravio kralj [Persije], a odvojena je i planina Atos koja u Egejsko more zadire. [8]

Arheologija[uredi | uredi izvor]

Severni kraj Kserksovog kanala, danas zasut.
Pogrebna humka na južnom kraju Kserksovog kanala
Lokacija severnog ulaza u kanal (uvala levo).

U istinitost Herodotovih tvrdnji sumnjalo se još u antičko doba. Ipak, prilikom geometarskih premera i i geofizičkih istraživanja na poluostrvu poluostrva potvrđeno je da je kanal postojao. [9]

U drugom veku pre nove ere, Demetrije iz Skepside je zabeležio da je lično video tragove kanala. Međutim, nije uspeo da ustanovi celokupni tok kanala.

Trima zasebnim premera zemljišta u skorijem dobu, koje su vodili Francuz Mari Šoazel-Gufje u 18. veku, Tomas Sprat iz Engleske 1838. i Nemac Adolf Štruk 1901. godine, pronađeni su dokazi o postojanju kanala u srednjem delu njegove navodne rute. Međutim, do zadnje decenije 20. veka još uvek nije bilo potvrđeno da je kanal bio iskopan do kraja, tj. do južne strane polustrva. Dok su jedni pretpostvaljali da je kanal dosezao more kod Tripitija, drugi su podupirali teoriju da je kanal iskopan delimično, a da su brodovi potom prenošeni kopnom do obale mora.[10]

Devedesetih godina 20. veka izvršeno je zajedničko britansko-grčko istraživanje terena. Tehnikama koje se koriste u seizmičkim istraživanjima, kao i analizom sedimenata, nepobitno je utvrđeno da je kanal išao celom širinom prevlake. Tako su potvrđene Herodotove tvrdnje o postojanju prokopa, ali i one po kojima je kanal sagrađen na brzinu, te da je korišćen u vrlo kratkom vremenskom razdoblju.[11]

Neki naučnici tvrde da su radnici na kopanju kanala bili kako persijski vojnici, tako i domoroci sa Balkana, pre svih Grci i Tračani. Njihov je položaj, po tim studijama, bio definisan statutom kurtaša, odnosno radnika čija su hrana i plata padale na teret persijske državne blagajne. [12]

Pročitajte i[uredi | uredi izvor]

  • Kserksovi pontonski mostovi

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ B. S. J. Isserlin, R. E. Jones, V. Karastathis, S. P. Papamarinopoulos, G. E. Syrides and J. Uren "The Canal of Xerxes: Summary of Investigations 1991-2001" The Annual of the British School at Athens Vol. 98 (2003), pp. 369-385 . JSTOR 30073214.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć).
  2. ^ Herodot, Istorija VI, 44
  3. ^ Herodot, Istorija, VII, 22
  4. ^ Herodot, Istorija, VII, 24
  5. ^ Herodot, Istorija, VII, 22
  6. ^ Herodot, Istorija VII, 23–25
  7. ^ Herodot, Istorija VII, 37
  8. ^ Tukidid IV, 109
  9. ^ B. S. J. Isserlin, R. E. Jones, V. Karastathis, S. P. Papamarinopoulos, G. E. Syrides and J. Uren "The Canal of Xerxes: Summary of Investigations 1991-2001" The Annual of the British School at Athens Vol. 98 (2003), pp. 369-385 . JSTOR 30073214.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć).
  10. ^ B. S. J. Isserlin, R. E. Jones, V. Karastathis, S. P. Papamarinopoulos, G. E. Syrides and J. Uren "The Canal of Xerxes: Summary of Investigations 1991-2001" The Annual of the British School at Athens Vol. 98 (2003), pp. 369-385 . JSTOR 30073214.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć).
  11. ^ B. S. J. Isserlin, R. E. Jones, V. Karastathis, S. P. Papamarinopoulos, G. E. Syrides and J. Uren "The Canal of Xerxes: Summary of Investigations 1991-2001" The Annual of the British School at Athens Vol. 98 (2003), pp. 369-385 . JSTOR 30073214.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć).
  12. ^ Izdimirski, Miroslav (2019). „Xerxes' Canal at Mount Athos and the Achaemenid Administrative and Economic System”. Thracia (na jeziku: engleski). XXIV: 222—235. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ксерксов_канал&oldid=27803051”