Književna ekologija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Čovek pripada Zemlji na isti način kao što joj pripadaju životinje i biljke. Ljudska vrsta je najsavršenije biće na Zemlji nastalo kao proizvod dugog vremenskog procesa zvanog evolucija u kojem je ekološka ravnoteža igrala presudnu ulogu za njegov nastank i razvoj.

Književna ekologija (engl. literary ecology) i/ili ekokritika (engl. еcocriticism),[1] je naučna disciplina koja se bavi načinima na koje se u književnosti i književnim delima reflektuju odnosi čoveka i životne sredine u kojoj živi.[2] Danas se sve brojniki ekokritički spisi, nastali u ovoj relativno mladoj oblasti kljiževnosti, kreću od kulturne istorije ljudskih ekoloških sistema do kritičke analize značenja pojmova kao što su čovek i priroda.[3] Svojim poreklom i razvojem paralelnim sa rođenjem moderne ekološke politike, književna ekologija ili ekokritika je postala proizvod istorijskog i teorijskog modele koji uključuje i rastuću plimu ekološke svesti u 21. veku.[4]

Osnovne informacije[uredi | uredi izvor]

Čovek pripada Zemlji na isti način kao što joj pripadaju životinje i biljke. Takođe, čovek kao posebna vrsta zajedno sa životinjskim i biljnim koje ga okružuju pripada delu ekosistema Zemlje značajnog za njegov opstanak.[5] Ljudska vrsta je najsavršenije biće na Zemlji nastalo kao proizvod dugog vremenskog procesa zvanog evolucija u kojem je ekološka ravnoteža igrala presudnu ulogu za njegov nastank i razvoj. Tako je vremenom kroz evoluciju nastala čovekova superiornost u ekosistemu, pre svega i zbog činjenice da je on jedino biće na Zemlji koje se bavi književnošću.[6][7]

Kao što primećuje Džozef Meker, iako čovek poput biljke nema sposobnost fotosinteze i nije u stanju da leti poput ptica, on poseduje vrhunski mozak koji je u stanju da proizvede sjajne epske pesme, brojna knjižnjvna dela i osrednje kancelarijske zapise.[8] Ovaj jedinstveni književni talenat u tom smislu uzdiže čoveka iznad svih drugih ovozemaljskih bića u složenom ekosistemu Zemlje. Kako ćovek u tom ekosistemu može da učini dosta dobrog ali i dosta lošeg on kroz književna dela može da ujkaže na brojne probleme i predloži mere za unapređenje ekostistema na Zemlji[9].[10]

Sama reč ekokritika predstavlja neku vrstu poluneologizma. Prefiks eko— u reči ekokritika predstavlja skraćenicu za ekologija, koja je predmet interesovanja književne ekologije koja ima za cilj proučavanje međusobnih odnosa svih živih bića u njihovom prirodnom okruženju, kao i njihove odnose i veze sa tim istim okruženjem.[11]

Naučnici koji se bave ovom oblasti književnosti proučavaju odnose čoveka i životne sredine kroz literaturu na interdisciplinaran način. Analiziraju tekstove koji ilustruju brigu o životnoj sredini oni istovremeno istražuju različite načine na koje književnost tretira prirodu, ili kako se u književnim delima reflektuju odnosi čoveka i fizičke sredine u kojoj on živi.[12][13] [14]

Prema tome koristeći se interdisciplinarnim pristupom ekokritičari analiziraju objavljene radove brojnih autora, istraživača i pesnika u kontekstu pitanja zaštite životne sredine i prirode,[15] želeći da kroz ekokritiku ukažu na probleme i predlože moguća rešenja za ispravljanje trenutnog stanja u čovekovom okruženju.[16][17] [18]

Taj neverovatan spoj (ili interdisciplinarnost) fizičkog i duhovnog može se videti i u terminologiji dve nauke, ekologije i ekokritike, koje se udružuju u cilju očuvanja i opstanka čoveka.

Književna ekologija ili ekokritika u svojim aktivnostima ima širok pristup koji je poznat i po brojnim drugim nazivima ove oblasti književnosti, uključujući:[19]

  • „zelene (kulturne) studije“,
  • „ekopoetika“ i
  • „ekološka literarna kritika“,[20]

Ovu oblast često prati i davanje informacija i iz drugih područja kao što su ekologija, održivi razvoj, biopolitika, istorija životne sredine i društvena ekologija.

Iako se danas svi ekokritičari ne slažu sa svrhom, metodologijom ili obimom ekokritičnosti, ona se sve više razvija ali i uobličava koz nove aktivnosti.

Razvoj književne ekologije[uredi | uredi izvor]

Prva ekološka istraživanja iz oblasti humanističkih nauka, započeta su u Velikoj Britaniji i Sjedinjenim Američkim Državama 1960-tih, kada je u okviru antropologije počela da se razvija disciplina pod nazivom ekološka antropologija, koju je Bendžamin Orlov defininisao kao istraživanje odnosa između dinamike stanovništva, socijalne organizacije i kulture, s jedne strane, i životne sredine, s druge.[21]

Od tada antropolozi istražuju ulogu kulturne prakse i verovanja koji omogućavaju ljudskoj populaciji da optimizira svoju adaptaciju u životnu sredinu i da spreči degradaciju lokalnog i regionalnog ekosistema.[22] Ekološka antropologija je u svom periodu razvoja prošla kroz tri stadijuma:[23][24]

  • Prvi stadijum — od 1930. do 1960. godine, koji karakteriše orijentacija ka Boasovom istorijskom partikularizmu.
  • Drugi stadijum — od 1960. do početka 19170-tih godina, koju karakteriše neoevolucionizam i neofunkcionalizam u okviru kojih se izučava pojava poljoprivrede i države.[24]
  • Treći stadijum — od 1970-tih godina,[25] koji se razvija u oblasti ekološke antropologije i karakteriše se procesualnim pristupom, u okviru kojeg se obavljaju istraživanja promena u individualnim i grupnim aktivnostima sa fokusom na mehanizme u kojima ponašanje i spoljni faktori utiču jedni na druge.[26]

Krajem devedesetih godina 20. veka Konrad Kotak je ukazao na razvoj „nove ekološke antropologije“, ili antropologiju životne sredine, koja kombinuje teorije i analize sa političkom svešću i praktičnim staranjem, što je rezultovalo novim poddisciplinama, kao što su primenjena ekološka antropologija i politička ekologija[27]

Osim u anglosaksonskoj antropologiji, ekološka svest zauzima važno mesto i u analizi književnih dela. U toj oblasti kao poseban pokret ili škola književne kritike, javila se ekokritika i/ili književna ekologija, koja je počela da se razvija tek devedesetih godina dvadesetog veka, sa ciljem da se bavi načinima na koje se u književnosti i književnim delima reflektuju odnosi čoveka i životne sredine u kojoj živi. Tako je vremenom odnos ljudi i životinja postao tema brojnih zbornika radova koji ističu da oni imaju za cilj da se u proučavanje životinja još intenzivnije uključe i humanističke nauke.[28]

Naročito u početnoj fazi razvoja, književna ekologija je bila stecište isključivo američkih kritičara i bila je ograničena na bavljenje američkom književnošću. Kao ozbiljni zagovornici sopstvene teorije ekokritičari, su pretendujući na prikazivanje i verifikaciju sopstvenih rezultata osnovali svoju organizaciju, pa su tako u Sjedinjenim Američkim Državama ekokritika najčešće svoje aktivnosti vezaivali za rad u Udruženju za proučavanje književnosti i životne sredine (akronim ASLE — Association for the Study of Literature and Environment),[29] Cremenom ovo udruženje je postalo domaćin tradicionalne dvogodišnje konferencije za naučnike širom sveta koji se bave pitanjima zaštite životne sredine u literaturi i humanističkim sredinama uopšte. Udruženja za proučavanje književnosti i životne sredine pokrenulo je i časopis - Interdisciplinarne studije književnosti i životne sredine (akronim ISLE — Interdisciplinary Studies in Literature and Environment)., u kojem brojni autori iz oblasti knjičevcne ekologije objavljuju svoje istraživačke radove.[5]

Povećano interesovanje za ekološka pitanja u mnogim akademskim disciplinama dovelo je do sve većeg razvoja književna ekologije, kao uspešne akademske oblasti unutar studija književnosti, koje istražuje odnose između ljudskih bića i neljudskog okruženja.[24]

Tokom svog rada ekokritičari kolektivno donose alate i metode u humanističkihm naukama koji treba da odgovore na hitna pitanja, u današnjem doba globalne ekološke krize.[30][31]

Često kombinujući kreativne ili netradicionalne oblike sa utvrđenim istraživačkim metodama, ekokritičari izmišljaju načine uz čiju pomoć bi humanističke nauke mogle da se angažuju u našem okruženju koje se brzo menja.

Tako ovaj diskurs zapravo predstavlja pokušaj poklonika humanizma da se pomire sa svetom koji se brzo menja.[32]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „What is ecocriticism? – Environmental Humanities Center” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-02-05. 
  2. ^ Rueckert, William. 1996. "Literature and Ecology: An Experiment in Ecocriticism". U The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology. Cheryll Glotfelty i Harold Fromm, ur. Athens - London: The University of Georgia Press, 105--123
  3. ^ Garrard, Greg. [2004] 2012. Ecocriticism. Abingdon: Routledge. [Crossref], [Google Scholar]
  4. ^ Heise, Ursula K. 2013. “Globality, Difference, and the International Turn in Ecocriticism.” Publications of the Modern Language Association of America 128 (3): 636–643. . doi:10.1632/pmla.2013.128.3.636.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć) [Crossref], [Web of Science ®], [Google Scholar]
  5. ^ a b Rueckert, William. “Literature and Ecology: An Experiment in Ecocriticism.” In The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology. Edited by Cheryll Glotfelty and Harold Fromm, 105–123. Athens, GA: University of Georgia Press, 1996.
  6. ^ Adamson, Joni, and Salma Monani. 2017. “Introduction: Cosmovisions, Ecocriticism, and Indigenous Studies.” In Ecocriticism and Indigenous Studies: Conversations From Earth to Cosmos, edited by Salma Monani and Joni Adamson, 1–19. New York: Routledge.
  7. ^ Phillips, Dana. The Truth of Ecology: Nature, Culture, and Literature in America. Oxford: Oxford University Press, 2003. . doi:10.1093/acprof:oso/9780195137699.001.0001.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  8. ^ Meeker, Joseph. The Comedy of Survival: Studies in Literary Ecology. New York: Scribner’s, 1972.
  9. ^ Bladow, Kyle, and Jennifer Ladino. 2018. “Toward an Affective Ecocriticism: Placing Feeling in the Anthropocene.” In Affective Ecocriticism: Emotion, Embodiment, Environment, edited by Kyle Bladow and Jennifer Ladino, 1–22. Lincoln: University of Nebraska Press. [Crossref], [Google Scholar]
  10. ^ Love, Glen. “Revaluating Nature: Toward an Ecological Criticism.” In The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology. Edited by Cheryll Glotfelty and Harold Fromm, 225–240. Athens, GA: University of Georgia Press, 1996.
  11. ^ Tošić, J. [2006]. Ekokritika - interdisciplinarno proučavanje književnosti i životne sredine. Facta universitatis - series: Working and Living Environmental Protection, 3(1), 43-50.
  12. ^ Bennett, Jane. 2010. Vibrant Matter: A Political Ecology of Things. Durham, NC: Duke University Press. [Crossref], [Google Scholar]
  13. ^ Bergthaller, Hannes, Rob Emmett, Adeline Johns-Putra, Agnes Kneitz, Susanna Lidström, Shane McCorristine, Isabel Pérez Ramos, Dana Phillips, Kate Rigby, and Libby Robin. 2014. “Mapping Common Ground: Ecocriticism, Environmental History, and the Environmental Humanities.” Environmental Humanities 5: 261–276. . doi:10.1215/22011919-3615505.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć) [Crossref], [Google Scholar]
  14. ^ „Ecocriticism”. obo (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-02-05. 
  15. ^ „What is Ecocriticism?: Literary Movements”. A Research Guide for Students (na jeziku: engleski). 27. 8. 2018. Pristupljeno 5. 9. 2019. 
  16. ^ Blackstone, Bernard. 1959. The Consecrated Urn: An Interpretation of Keats in Terms of Growth and Form. London: Longmans, Green and Co. [Google Scholar]
  17. ^ Buell, Lawrence. 1995. The Environmental Imagination: Thoreau, Nature Writing, and the Formation of American Culture. Cambridge, MA: Belknap Press. [Google Scholar]
  18. ^ Bate, Jonathan. 2000. The Song of the Earth. Cambridge, MA: Harvard University Press. [Google Scholar]
  19. ^ Buell, Lawrence. The Environmental Imagination: Thoreau, Nature Writing, and the Formation of American Culture. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1995.
  20. ^ Buell, Lawrence. 2001. Writing for an Endangered World: Literature, Culture, and Environment in the U.S. and Beyond. Cambridge, MA: Belknap Press. [Crossref], [Google Scholar]
  21. ^ Benjamin S. Orlove, Ecological Anthropology, Annual Review of Anthopology 9, str.235.
  22. ^ Conrad P. Kottak, The New Ecological Anthropology, American Anthropologist New Series, 1999. str.23.
  23. ^ Ryan, John Charles (2019-10-02). „Foreword: Ecocriticism in the Age of Dislocation?”. Dix-Neuf. 23 (3-4): 163—170. doi:10.1080/14787318.2019.1683974. 
  24. ^ a b v DeMott, Nick (2018-08-25). „A Brief History of Ecocriticism:”. Medium (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-02-05. 
  25. ^ „Is ecocriticism new? – Environmental Humanities Center” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-02-05. 
  26. ^ Benjamin S. Orlove, Ecological Anthropology, Annual Review of Anthopology 9, str.245.
  27. ^ Conrad P. Kottak, The New Ecological Anthropology, American Anthropologist New Series, 1999. str.25.
  28. ^ Suzana Marjanić, Antonija Zaradija Kiš, Zoo-uvod ili zašto čitati životinju, Književna životinja. Kulturni bestijarij II. dio (Suzana Marjanić i Antonija Zaradija Kiš, ur.), Zagreb: Institut za etnologiju i folkloristiku, 2012, str.17.
  29. ^ Glotfelty & Fromm 1996, p. xviii
  30. ^ Ahern, Stephen. 2019. “Introduction: A Feel for the Text.” In Affect Theory and Literary Critical Practice: A Feel for the Text, edited by Stephen Ahern, 1–21. Cham: Palgrave Macmillan. [Crossref], [Google Scholar]
  31. ^ „What is the future of ecocriticism? – Environmental Humanities Center” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-02-05. 
  32. ^ Kevin MacDonnell, Steve Mentz Ecology in Literature Oxford bibliographies 28.4.2016 . doi:10.1093/OBO/9780199830060-0148.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)

Literatura[uredi | uredi izvor]

Abram, David. "The Spell of the Sensuous: Perception and Language in a More-than-Human World". New York: Pantheon, 1996.
Alex, Rayson K., S. Susan Deborah & Sachindev P.S. Culture and Media: Ecocritical Explorations. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing, 2014.
Barry, Peter. "Ecocriticism". Beginning Theory: An Introduction to Literary and Cultural Theory. 3rd ed. Manchester: Manchester UP, 2009.
Bate, Jonathan. Romantic Ecology: Wordsworth and the Environmental Tradition. London and New York: Routledge, 1991.
Lawrence Buell|Buell, Lawrence. The Environmental Imagination: Thoreau, Nature Writing, and the Formation of American Culture. Cambridge, Massachusetts and London, England: Harvard University Press, 1995.
Bilbro, Jeffrey. Loving God's Wildness: The Christian Roots of Ecological Ethics in American Literature. Tuscaloosa: University of Alabama Press, 2015.
Buell, Lawrence. "Toxic Discourse." Critical Inquiry 24.3 (1998): 639-665.
Buell, Lawrence. Writing for an Endangered World: Literature, Culture, and Environment in the U.S. and Beyond. Cambridge, Massachusetts and London, England: The Belknap Press of Harvard University Press, 2001.
Cohen, Michael P. "Blues in Green: Ecocriticism Under Critique." Environmental History 9. 1 (January 2004): 9-36.
Coupe, Laurence, ed. The Green Studies Reader: From Romanticism to Ecocriticism. London: Routledge, 2000.
Cranston, CA. & Robert Zeller, eds. "The Littoral Zone: Australian Contexts and their Writers". New York: Rodopi, 2007.
Estok, Simon C. (2001). "A Report Card on Ecocriticism." AUMLA 96 (November): 200-38.
Estok, Simon C. (2005). "Shakespeare and Ecocriticism: An Analysis of 'Home' and 'Power' in King Lear." AUMLA 103 (May 2005): 15-41.
Forns-Broggi, Roberto. "La aventura perdida del ecopoema Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. april 2016)" in Fórnix 5/6 (2007): 376-394. (jezik: španski)
Frederick, Suresh. Contemporary Contemplations on Ecoliterature. New Delhi:Authorpress, 2012.
Garrard, Greg, Ecocriticism. New York: Routledge, 2004.
Garrard, Greg (ed.), The Oxford Handbook of Ecocriticism. Oxford: Oxford University Press, 2014.
Glotfelty, Cheryll and Harold Fromm (Eds). The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology. Athens and London: University of Georgia, 1996.
Gomides, Camilo. 'Putting a New Definition of Ecocriticism to the Test: The Case of The Burning Season, a film (mal)Adaptation". ISLE 13.1 (2006): 13-23.
Heise, Ursula K. "Greening English: Recent Introductions to Ecocriticism." Contemporary Literature 47.2 (2006): 289–298.
Kroeber, Karl. Ecological Literary Criticism: Romantic Imagining and the Biology of Mind. New York: Columbia UP, 1994.
Lindholdt, Paul. Explorations in Ecocriticism: Advocacy, Bioregionalism, and Visual Design, Lanham, MD: Lexington Books, 2015.
Marx, Leo. The Machine in the Garden|The Machine in the Garden: Technology and the Pastoral Ideal in America. Oxford: Oxford University Press, 1964.
McKusick, James C. Green Writing: Romanticism and Ecology. New York: St. Martin's, 2000.
Meeker, Joseph W. "The Comedy of Survival: Studies in Literary Ecology." New York: Scribner's, 1972.
Moore, Bryan L. Ecology and Literature: Ecocentric Personification from Antiquity to the Twenty-first Century. New York: Palgrave Macmillan, 2008.
Morton, Timothy. The Ecological Thought. Cambridge, MAL Harvard University Press, 2012.
Nichols, Ashton. "Beyond Romantic Ecocriticism: Toward Urbanatural Roosting." New York: Palgrave Macmillan, 2011. Paperback, 2012.
Nicolson, Marjorie Hope. Mountain Gloom and Mountain Glory: The Development of the Aesthetics of the Infinite. Seattle: Univ. of Washington Press, 1959.
Phillips, Dana. The Truth of Ecology: Nature, Culture, and Literature in America. Oxford: Oxford University Press, 2003.
Rueckert, William. "Literature and Ecology: An Experiment in Ecocriticism." Iowa Review 9.1 (1978): 71-86.
Rojas Pérez, Walter. La ecocrítica hoy. San José, Costa Rica: Aire Moderno, 2004.
Selvamony, Nirmal, Nirmaldasan & Rayson K. Alex. Essays in Ecocriticism. Delhi: Sarup and Sons and OSLE-India, 2008.
Slovic, Scott. Seeking Awareness in American Nature Writing: Henry Thoreau, Annie Dillard, Edward Abbey, Wendell Berry, Barry Lopez. Salt Lake City, UT: University of Utah Press, 1992.
Vogel, Joseph Henry. "Ecocriticism as an Economic School of Thought: Woody Allen's Match Point as Exemplary." OMETECA: Science and Humanities 12 (2008): 105-119.
Williams, Raymond. The Country and the City. London: Chatto and Windus, 1973.
Zapf, Hubert. "Literary Ecology and the Ethics of Texts." New Literary History 39.4 (2008): 847-868.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Књижевна_екологија&oldid=27675921”