Mato Gracić
| Mato Gracić | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Nadimak | gospar |
| Datum rođenja | 18. decembar 1865. |
| Mesto rođenja | Prožura,  Austrougarska |
| Datum smrti | 12. april 1944. (78 god.) |
| Mesto smrti | Dubrovnik,  NDH |
| Narodnost | Srbin |
| Religija | Katolik |
| Profesija | Advokat Veleposednik |
| Porodica | |
| Supružnik | Luis Baumer |
Mato Gracić (Prožura, 18. decembar 1865 — 12. april 1944, Dubrovnik) po nacionalnom opredeljenju Srbin a, a po veroispovesti katolik, bio je doktor pravnik nauka, advokat, brodovlasnik, vlasnik hotela i devet stambenih zgrada u Dubrovniku, vlasnik dve trećine zemljišta na Lapadu, bankarski revizor, vlasnik Srpske dubrovačke štamparije, glavni finansijer Matice srpske u Dubrovniku, Zadruge Srba privrednika u Dubrovniku, Dubrovačkog srpskog pevačkog društva, izdavač časopisa „Dubrovnik“ i „Srđ“, osnivač i starešina Sokolskog udruženja „Dušan Silni“ u Dubrovniku, osnivač dubrovačkog tramvaja, vlasnik fabrike „Signal“ u Beogradu, veliki dobrotvor i zaštitnik svih udruženja Srba-rimokatolika u gradu pod Srđem i veliki finansijer srpskih političkih stranaka u Hrvatskoj, s kraja 19. i s početka 20. veka.[1][2]
Život i karijera[uredi | uredi izvor]
Rođen je 18. decembra 1865. godine u selu Prožura na ostrvu Mljet od oca Mata Gracića i majke Marije, rođene Brzica. Na prostoru ostrva Mljet i Dubrovnika njegova porodica bila je jedan od većih zemljoposednika do početka Prvog svetskog rata.[3]
Nakon završetka Prvog svetskog rata najveći deo zemlje porodice Gracić je oduzet prilikom agrarne reforme. Za oduzete posede isplatili su im naknadu u novcu, a seljacima, koji su bili u kolonatskim odnosima, jednoj vrsti zakupa, ta zemlja je dodenjena besplatno.
Posle sarajevskog atentata i pogroma Srba i svega što je bilo srpsko u Dubrovniku, dr Mato Gracić je uhapšen, zlostavljan i zatvoren u tadašnji hotel, u Gružu, u blizini železničke stanice, vlasništvo Srbina katolika Vicka Kisića, preuređenog u zatvor. Kao jedan od talaca Mato je bio primoran da prati pomorske i železničke transporte, i time svojim životom garantuje bezbednost austrougarskih transporta i konvoja.
Nakon hapšenja i talačkog robijanja, 1914. godine rastao se od supruge Luise i preselio se kod svoje sestre Mare, udate Ucović u kuću, danas u ulici Od puča broj 18 u Dubrovniku i tu je živeo povremeno, a povremeno u Beogradu do kraja života.
Po Završetku Prvog svetskog rata i pada Austrogurske carevine Gracić se našao u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, u kojoj je od 1920. godine često boravio kod svog sina Srđana koji je bio direktor fabrike „Signal“ (u većinskom vlasništvu Mata Gracića), koji je posedovao dosta nekretnina – kuća i u Beogradu.
Kako je u međuvremenu nasledio velike posede zemlje na Mljetu, i drugu imovinu od njegovg strica brodovlasnika u Trstu. Mato Gracić iako je bio advokat nije imao potrebu da nastavi da radi u kancelariji, jer je bio veleposednik (rentijer). Imao je veliko imanje u Lapadu (dve trećine Lapada) i najmanje devet stambenih zgrada, uključujući i dvorac na Putu Svetog Mihajla na Batali.
Zajedno sa drugim dubrovačkim Srbima katolicima Mato Gracić se 1939. godine, ponovo našao u nemilosti novih vlasti, nakon pripajanja Dubrovnika Hrvatskoj. Kako je bio izložen stalnom političkom udaru i progonu, od strane čelnika novostvorene Banovine Hrvatske, da bi se zaštitio od daljeg progona Mato je duže vreme živeo u Beogradu gde je prijavio prebivalište i advokatsku kancelariju.
Početak Drugog svetskog rata zatekao ga je u Dubrovniku, u kome su ubrzo od strane ustaša NDH usledili progoni i stradanja Srba. Mato je kao Srbin zatvaran i mučen. Nakon jednog od tih mučenja preminuo je 12. aprila 1944. godine u Dubrovniku.
Delo[uredi | uredi izvor]
Dr Mato Gracić je bio čovek savremenih ideja čijom je realizacijom uvećavao postojeće bogatstvo. Nakon što je doktorirao pravo u Beču, posvetio se biznisu i neprestano uvećava postojeće bogatstvo. Investirao je u tada nove tehnologije – izgradnju tramvaja u Dubrovniku, proizvode u elektronskoj i radio industriji i nekretnine, što je za to istorijsko razdoblje bilo od iuzetnog značaj.
Pored biznisu, gotovo ceo život dr Mato Gracić je posvetio i jačanju srpskokatoličkog pokreta u Dubrovniku, u to vreme respekatabilnog kulturnog i političkog pravca sa prepoznatljivim nacionalnim, kulturnim utemeljenjima i izuzetne intelektualne snage.
Svoje dobročinstvo iskazao je kao finansijer Matice srpske u Dubrovniku, Zadruge Srba privrednika u Dubrovniku, Dubrovačkog srpskog pevačkog društva, izdavač časopisa „Dubrovnik“ i „Srđ“, osnivač i starešina Sokolskog udruženja „Dušan Silni“ u Dubrovniku i zaštitnik svih udruženja Srba-rimokatolika u gradu pod Srđem ali i veliki finansijer srpskih političkih stranaka u Hrvatskoj.
Suprotstavljeni stavovi[uredi | uredi izvor]
I pored velikih zasluga za Srpski narod godinama su brojni hrvatski istoričari, kako oni naklonjeni komunističkim idejama tako i oni iz desnice, pokušavali su da ospore lik i delo dr Mate Gracića, Među njima su bili i neki Srbi koji su mislili da Srbi katolici nisu mogli da budu Srbi jer nisu pravoslavne vere!
Pri tome su zaboravili da su Srbi koji su živeli na prostoru Dubrovnika i dubrovačko zaleđa i cele Bosna i Hercegovine bili autohtono stanovništvo, jednim delom pravoslavne vere, koju su usled agresivne katoličke kampanje, bili primoreni da promene veru, i time ispoštuju dugo uvreženo pravilo da u Dubrovniku stanovnici moraju biti isključivo rimokatoličke vere.[4]
Po završetku Drugog svetskog rata, porodici ovog istaknutog humanitarca, borca za slobodu i očuvanje srpske tradicije, Godine 1947. po odluci Prvog sreskog sud za Beograd konfiskovana je sva imovina, a on je proglašen ratnim zločincem i to bez sprovođenja bilo kakvog krivičnog postupka...zato što je u hotelu „Pošta“ u Dubrovniku „okupljao četničke glavešine i „delovao kao narodni neprijatelj.[3]
Ovu nepravdu ispravio je Viši sud u Beogradu, koji je svojom presudom od 23. novembra 2015, godine rehabilitovao dr Matu Gracića, kao vođu i glavnog finansijera pokreta Srba rimokatolika i njihovih sportskih, kulturno-umetničkih i političkih organizacija u prošlom veku.[3]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Savić, Predrag. „Priče sa kamena: Mato Gracić – Gospar koji je branio srpstvo”. Bileća rs. 22.4.2019. Pristupljeno 22. 11. 2019.
- ^ Predraga Savića i Saše Nedeljkovića i reprint izdanja „Pucanj u prazno“, Džaspara Rutama, u izdanju izdavačke kuće „Narodna prosveta“ iz Beograda
- ^ a b v Saša Nedeljković, Petar Spasić „Gospar Mato Gracić – Nastanak i nestanak Srba rimokatolika u Dubrovniku“. Narodna prosveta, 2019.
- ^ „Život Srba rimokatolika u Dubrovniku u knjizi o Matu Graciću”. Politika onlajn, 21.8.2019. Pristupljeno 23. 11. 2019.