Mediko-istorijski muzej Centralnog higijenskog zavoda u Beogradu
| Mediko-istorijski muzej Centralnog higijenskog zavoda | |
|---|---|
| Osnivanje | 1938. (1937) |
| Zatvaranje | 1941. |
| Lokacija | Beograd Kraljevina Srbija |
| Vrsta | muzej |
| Direktor | dr Risto Jeremić |
Mediko-istorijski muzej Centralnog higijenskog zavoda u Beogradu kao jedna od muezoloških ustanova u Kraljevini Jugoslaviji osnovan je 1938. ili 1937. godine,[a] u sklopu medicinsko-istorijskih aktivnosti i proučavanje narodnog života u svim aspektima povezanim sa zdravljem Centralnog higijenskog zavoda u Beogradu, koji se pored navedenog bavio i pitanjem teorijske i primenjene higijene i socijalne medicine, proizvodnjom seruma i vakcina i rukovođenjem higijenskom i epidemiološkom službom u celoj Kraljevini Jugoslaviji.[1]
Uslovi koji su pretkodili osnivanju Muzeja[uredi | uredi izvor]
Potreba Srpskih lekara da sakupe i sačuvaju predmete u vezi sa zdravljem i bolešću, koji će kasnije biti od korsiti budućim generacijama lekara, ali i stručnjacima iz drugih oblasti prirodnih nauka, javila se nakon oslobođenja dela teritorija Srbije od uticaja Osmanskog carstva. Ovim potrebama prethodio je nekokontinuirani razvoj kolekcionarenja pojedinaca, u kome su vlasnici kolekcije prepoznavali vrednost sakupljenih predmeta, i tako razvijali svest o kulturnoj baštini.[2]
Potreba za kolekcioniranjem medicinskih zbirki uobličavala se kroz 19. i prvu polovinu 20. veka, a bila je pokrenuta težnjom za očuvanja zdravlja, pre svega kroz bolje:
- upoznavanje anatomije tela,
- razumevanja fizioloških procesa i celokupnog sveta prirode.
U tom istorijskom razdoblju javio se i prvi oblik organizovanog, institucionalizovanog kolekcioniranja, kao prethodnik prvih muzeja u Kneževini i Kraljevini Srbiji a potom i u Kraljevini Jugoslaviji do početka Drugog svetskog rata.[3]
Kao što je razvoj patološke anatomije i hirurgije, uticao na razvoj medicinske misli u Srbiji, tako su i razvoj istorije medicine, higijene, a zatim i socijalne medicine kao naučnih disciplina, bili pokretači ideja, da se sakupe i sačuvaju predmeti u vezi sa zdravljem i bolešću, u prvo vrema kao nakontinuirani oblik razvijanja kolekcioniranja. Iz tog kolekcionarenja pojedinaca proisteklo je osnivanje odgovarajućih muzeja istorije medicine, patologije, higijene, koji su kasnije imali značajan uticaj i na formiranje zdravstveno-prosvetnih muzeja u Srbiji.[4]
Muzeji istorije medicine koji su nastali u Kneževini Srbiji, zatim i Kraljevini Srbije, a potom i Kraljevini Jugoslavije, trebalo je u budućnosti da budu centri za izučavanje istorije medicine, što su svojim postojanjem u kasnijem periodu to i dokazali. U toj misiji, među prvima u Srbiji, bio je Mediko-istorijski muzej Centralnog higijenskog zavoda, koji je imao veliku ulogu u razvoju ove oblasti.
Kako za razliku, od mnogih stranih medicinskih fakulteta, koji su pri fakultetskoj katedri imali svoje muzeje za istoriju medicine,[b] beogradski Medicinski fakultet nije to imao, a trebalo je da ima Muzej istorije medicine. Budući da su ti muzeji pretežno nastajali u drugoj polovini 19. veka i prvoj polovini 20. veka, u odnosu na vreme osnivanja, Mediko-istorijski muzej pripada grupi ranije osnovanih muzeja istorije medicine.[6][1]
Iz Mediko-istorijski muzej Centralnog higijenskog zavoda u Beogradu, kao prvog te vrste u Srbiji nastali su Zdravstveno-prosvetni muzeji širom Srbije, upravo u vreme najvećeg razvoja aktivnosti muzeja iste vrste u evropskim zemljama, što se u prvom redu odnosi na Nemački higijenski muzej u Drezdenu koji je u 20. veku bio referentna muzejska ustanova u oblasti zdravstvenog prosvećivanja.[7] Istraživanjem je u utvrđeno da su po uzoru, na muzej u Dreazdenu (iako u daleko skromnijim razmerama), formirana dva muzeja u Srbiji:
- Zdravstveni muzej
- Muzej za higijenu Centralnog higijenskog zavoda u Beogradu.[8]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Mediko-istorijski muzej Centralnog higijenskog zavoda u Beogradu, osnovan je, u najvećoj meri, zalaganjem dr Riste Jeremića, koji je nakon penzionisanja došao u Beograd na poziv dr Stevana Ivanića direktora Centralnog higijenskog zavoda i u okviru Socijalno-medicinskog odeljenja Zavoda, u prvom novoobrazovnom centar za izučavanje istorije medicine u Srbiji, bio honorarno angažovan kao ekspert za istoriju medicine. U okviru ovog odeljenja, uz podršku dr Stevana Ivanića, 1937. godine on je formirao je Mediko-istorijski muzej, prvi muzej istorije medicine u Srbiji, oko kojeg se okupila grupa istraživača različitih profesija (lekara, etnologa, istoričara i filologa).[1]
Muzej je jako kratko radio, jer je nakon nešto više od dve godine od njegovog osnivanja nastupio Drugi svetski rat, kada su zamrle sve aktivnostui muzeja
Po oslobođenju Jugoslavije nova komunistička vlast, sa drugojačijim viđenjem organizacije zdravstva, nije bila zainteresovana za nastavak rada muzeja, tako da do sredine 1950-ih muzej nije radio.[9]
Ipak, put koji je trasirao Mediko-istorijski muzej u pogledu čuvanja kulturnog i naučnog nasleđa iz oblasti medicine i izučavanja medicinske prošlosti, bio je prepoznat i nastavljen 1955. godine, kada je u okviru Sekcije za istoriju medicine i farmacije Srpskog lekarskog društva osnovan „Muzej srpske medicine Srpskog lekarskog društva” u Beogradu.[1][10][11]
Smeštaj[uredi | uredi izvor]
Muzej je bio smešten u glavnoj zgradi Centralnog higijenskog zavoda, u istočnom krilu zgrade, u dve prostorije na prvom spratu.[1]
Namena[uredi | uredi izvor]
Mediko-istorijskom muzej, kao i nakon Drugog svetskog rata osnovan Muzej saniteta NOB-a, imali su funkciju „baza za izučavanje“;
- Mediko-istorijski muzej — koji je bio prvi „centar“ za izučavanje istoriju medicine u Srbiji, po tome se razlikovao od drugih srpskih muzeja medicine, čija je delatnost bila pretežno sabiranje, čuvanje i izlaganje predmeta sa svojstvima kulturnog dobra. Istraživanja u oblasti istorije medicine u ovom muzeju bila su primenjivana u selekciji predmeta za muzejske fondove.[12]
- Muzej saniteta NOB-a — namnjen za izučavanja ratnih sanitetskih iskustava.
Muzejski fond[uredi | uredi izvor]
U pogledu formiranja muzejskog fonda, uočava se da je naglasak bio na sabiranju pisanih istorijskih izvora, dok je manja pažnja poklanjana trodimenzionalnim predmetima. Iako je možda i postojala ideja da Muzej u budućnosti bude otvoren za širu javnost, to se verovatno nije dogodilo u kratkom periodu njegovog postojanja.[1]
U muzejskom fondu do Drugog svetskog rata nalazli su se sledeće zbirke i pojedinačni predmeti:[8]
- plan nekadašnjeg Karantina u Aleksincu;
- planovi karantina u Slavonskom Brodu (21 slika) i Dubrovniku (1 slika);
- slika Zemunske gradske bolnice;
- slika Justinijanovog vodovoda u Skoplju;
- hirurško-berberski instrumenti i pribor iz starih apoteka u Vojvodini, iz druge polovine 18. veka;
- stare medicinske knjige publikovane od druge polovine 18. veka (138 knjiga) i
- „dokumenta i naredbe zdravstvenog karaktera od prve polovine 19. veka, veći broj u originalu“.[13]
Pored navedenih, u Muzeju je bilo i predmeta koji su bili Jeremićeva svojina, kao što je kovčežić sa operativno odstranjenim mokraćnim kamencima. Zbirku kamenaca je Jeremić formirao u prvoj i drugoj deceniji 20. veka, dok je bio na dužnosti šefa Hirurškog odeljenja Bolnice u Tuzli.[14]
Nakon smrti dr Milana Jovanovića Batuta 1940. godine, kao posebna zbirka Muzeju je predat njegov radni kabinet u kojem su se nalazile knjige, dokumenti, odlikovanja, lični predmeti i drugo.[15]
U pogledu formiranja muzejskog fonda, uočava se da je naglasak bio na sabiranju pisanih istorijskih izvora, dok je manja pažnja poklanjana trodimenzionalnim predmetima. Iako je možda i postojala ideja da Muzej u budućnosti bude otvoren za širu javnost, to se verovatno nije dogodilo u kratkom periodu njegovog postojanja.[1]
Prestanak rada Muzeja[uredi | uredi izvor]
Muzej je, nakon Drugog svetskog rata, doživeo istu sudbinu kao i njegovi prethodnici – rasformiranjem, iako se iz pisma koje je povodom osnivanja Sekcije za istoriju medicine i farmacije Srpskog lekarskog društva dr Jeremić uputio dr Vladimiru Stanojeviću 1950. godine, može zaključi da je
Muzej bio pošteđen razaranja i pljačke u toku Drugog svetskog rata ali da ga je ta sudbina ipak snašla po Oslobođenju, jer je Zavod, nečija pakosna volja 1945/46. godinu delom rasturila, delom uništila....[8]
Tom prilikom nije došlo samo do ukidanja Muzeja već i do razdvajanje zbirki, pa čak i gubitak pojednih eksponata.
Institucija u kojoj je postojao i koja je posle rata bila reorganizovana u skladu sa potrebama nove države (Demokratske Federativne Jugoslavije, a zatim od novembra 1945. Federativne Narodne Republike Jugoslavije) više nije bila zainteresovana za njegovo očuvanje. Tako je i moglo da se dogodi da pojedini muzejski predmeti budu razbacani u podrumskim prostorijama zgrade, a zatim i da mobilijar Batutovog kabineta, umesto da se posebno čuva kao kulturno dobro, bude smatran opterećenjem radnog prostora.[8]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ U literaturi se kao godina osnivanja navodi 1938, međutim, Jeremić kao početnu godinu označava 1937. Videti: ASANU, Istorijska zbirka, 14.457/439 – zaostavština dr Rista Jeremića
- ^ Prve katedre za istoriju medicine ustanovljene su u Evropi i SAD u 19. veku, a prvi Institut za istoriju medicine osnovan je 1905. godine na Univerzitetu u Lajpcigu pod rukovodstvom Karla Sudhofa (1853—1938).[5]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e Jovanović Simić, Jelena T. Musealisation of the history of medicine in Serbia, Disertacija, Datum odbrane disertacije: 23.09.2015.
- ^ „Šta treba našem sanitetstvu“. Srbske novine, br. 46, 18. april 1859.
- ^ Vojislav Marjanović „Naša muzejska i arhivska građa“, Srpski arhiv za celokupno lekarstvo, poseban otisak 11 (1955)
- ^ Slobodana Đorđevića „Prilog poznavanju nastanka srpskih medicinskih muzeja“, Arhiv za istoriju zdravstvene kulture Srbije 19(1- 2), 1990.
- ^ Sigerist HE. On the History of Medicine. New York: MD Publications; 1960.
- ^ “Museum for Medical History of the University of Zurich“. Bulletin of the European Association of Museums of the History of Medical Sciences 14 (1991): 8.
- ^ Pickstone, John V. “Medical History as a Way of Life“. Social History of Medicine 2, 2005.
- ^ a b v g Jelena Jovanović Simić, Muzealizacija istorije medicine u Srbiji - doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, 2015.
- ^ Jovanović Simić, Jelena T. Musealisation of the history of medicine in Serbia, Disertacija, Datum odbrane disertacije: 23.09.2015.
- ^ Zdenko Levantal, „Razvoj istoriografije zdravstvene kulture u Srbiji“, Jubilarni zbornik povodom 10. godišnjice rada Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije, 1965.
- ^ Zdenko Levantal, „Aktuelni problemi u izučavanju istorije zdravstvene kulture Jugoslavije“, Zbornik radova Trinaestog naučnog sastanka Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije, 1965.
- ^ Jovanović-Simić, Jelena. „Istorija medicine: U čemu je problem?” (PDF). Serbian Medical Society, Srp Arh Celok Lek 2017│Online First May 9, 2017. Pristupljeno 15. 4. 2018.
- ^ Radivoj A. Pavlović, „Život i rad dr Rista Jeremića“, Medicinski pregled 1 (1938): 4.
- ^ V. Stanojević, Muzej srpske medicine, 404.
- ^ Vasiljević, Osnivanje Centralnog higijenskog zavoda, 80.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Jelena Jovanović Simić, Muzealizacija istorije medicine u Srbiji - doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, 2015.
- Levental Z. Aktuelni problemi u izučavanju istorije zdravstvene kulture Jugoslavije. Zbornik radova Trinaestog naučnog sastanka Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije. Beograd: Naučno društvo za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije; 1965. 100.