Mentalna oboljenja u verskim zajednicama

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Mentalna oboljenja u verskim zajednicama poseban je oblik mentalnih poremećaja kojima se pored psihijatrije i psihologije bavi i posebna oblast sociologije mentalnih poremećaja, među pripadnicima različitih verskih zajednica. Pri ovim razmatranjima ostaje po strani pitanje, da li su ovi psihički poremećaji posledica duha religioznosti i verske zajednice, ili socijalnog položaja religijske zajednice, ili nekog drugog činioca vezanog za život vernika.

Osnovni pojmovi[uredi | uredi izvor]

Mentalno zdravlje, definiše se na različite načine od strane naučnika, filozofa i teologa koji pripadaju različitim kulturama i verskim zajednicama.

Koncept mentalnog zdravlja uključuje, između ostalog, subjektivno blagostanje, doživljaj sopstvene efikasnosti, autonomiju, sposobnost, intergeneracijski vezanost i primenu sopstvenih intelektualnih i emocionalnih potencijala.

Skoro je nemoguće sveobuhvatno definisati mentalno zdravlje sa kulturalne i verske perspektive. Ipak, opšte je prihvaćen stav, da je mentalno zdravlje znatno širi pojam od odsustva mentalnih poremećaja.

Tako postaje sve jasnije da mentalno funkcionisanje ima fiziološku osnovu i da je neraskidivo povezano sa somatskim i socijalnim funkcionisanjem kao i stanjem ukupnog zdravlja.

Razumevanje mentalnog zdravlja, i šire, mentalnog funkcionisanja, važno je zato što stvara osnovu za kompletnije razumevanje razvoja mentalnih poremećaja i poremećaja ponašanja.

Epidemiologija[uredi | uredi izvor]

Prema istraživanjima Halphena iz 1931. godine,[1] utvrđeno je da su endogene psihoza (shizofrenija pre svega) najviše zastupljena među Jevrejima. Dok su psihoze, koje nastaju kao posledica organskih promena ili zavisnosti od alkohola procentualno najzastupljenije među muslimanima. Svih ostalih psihoza, bilo je do danas, najviše među hrišćanima.

Bolesti zavisnosti su različito zastupljene u pojedinim verskim zajednicama. Tako Islam zabranjuje konzumiranje alkohola, Judaizam ga ograničava, a Hrišćanstvo je prema alkoholizmu najtolerantnije, što ima uticaja na rasprostranjenost alkoholizma kao bolesti u hrišćanskoj (katoličkoj i pravoislavnoj) kulturi. Alkoholizma u seoskim zajednicama muslimanskih zemalja, praktično ne postoji, izuzev u njihovim metropolama, gde je muslimansko stanovništvo u kontaktu sa uticajima koji dolaze iz drugih socijalnih i religioznih sredina.

Prema rezultatima nekih od poznatih studijama (iz 1958 godine) najmanje mentalno obolelih bilo je među protestantima. Katolici su bili proporcionalno podjednako zastupljeni među mentalno obolelim, u proseku kao i u zdravoj populaciji (ali ipak znatno više među alkoholičarima i epileptičarima). Kod Jevreja proporcionalno više ispitanicika bilo je sa anksioznim poremećajima i afektivnim oboljenjima.

Ekskomunikacija i zabrane ukopa samoubica na svetim mestima, koje je uvelo hrišćanstvo imalo je za posledicu stvaranje grobalja bezimenih samoubica.
Kod Jevreja je nešto drugačiji slučaj. Pokojnik koji je izvršio samoubistvo se takođe sahranjuje na groblju, ali on, ili više njih, uvek moraju biti izdvojen od ostalih. Obično u nekom zabačenom delu groblja.
Srpska pravoslavna crkva, dozvoljava ukup sa ostalim venicima, ali bez verskih obreda, izuzev kada postoje posebni slučajevi u kojima pokojnik nije bio svestan šta čini i ako postoje valjani dokazi za to, a na molbu porodice za opelo.[a].

Dirkem je utvrdio da su Jevreji skloniji samoubistvu od protestanata, dok su i jedni i drugi više skloni od katolika, dok su katolici nasuprot Jevrejima i protestantima, skloniji agresivnom reagovanju. Na prostoru bivše Jugoslavije, Petrović R. (1990) utvrdila je suprotno i našla veću stopu samoubistava u Sloveniji, Slavoniji i delovima bivše Jugoslavije koju nastanjuju pretežno katolici.[2] Međutim, analiza stope samoubistava u Vojvodini ukazuje da je ona podjednako visoka i kod pravoslavnog stanovništva.

Kad je reč o samoubistvima pšodaci iz literature govore o tome da je hrišćanska religija osuđivala samoubice još od 5. veka n.e. tj. od vremena Svetog Avgustina, koji je tvrdio da ubistvo i samoubistvo predstavlja isti greh. Sličan stav prema samoubistvima ima i islam.

Jedno od relativno novijih istraživanja pokazalo je da je zastupljenost opsesivno-kompulsivnih poremećaja u Sjedinjenim Američkim Državama viša među religioznim (naročito među protestantima i drugim hrišćanima, nekatolicima).[3] Koliko su ovakva istraživanja suprotstavljena i nepodudarna govore rezultati jednog sličnog ispitivanja urađenog u Velikoj Britaniji, koje ukazuje na jedan drugi fasktor. Naime u njemu se pokazalo da su pripadnici Mojsijeve vere najčešće, čak u 40% slučajeva, tražili pomoć psihijatra, dok su protestanti to činili tek u 22,7% ukupog protestantskog stanovništva, a katolici samo u 11,2% slučajeva, što nema sumnje utiče na rezultate istraživanja vezano za prisustvo mentalnih poremećaja u određenim konfesijama.

U jednoj od čuvenih studija „Duke Epidemiologic Catsch Study“ sprovedenoj u Sjedinjenim Američkim Državama,[4] pokazalo je da među Jevrejima ima najviše depresivnih oboljenja, kao i među vernicima pentakostalne crkve (čak tri puta više u odnosu na njihovu zas tupljenost u zdravoj populaciji). Zasigurno se zna da je broj registrovanih mentalnih oboljenja kod pripadnika određene konfesije zavisi i od broja vernika određene konfesije koji se obrate psihijatru za pomoć, a u tom pogledu Jevreiji su najzastupljeniji.

Kako istraživanjima mentalnog zdravlja uopšte, socijalna psihijatrija nije podjednako obuhvatila sve verske zajednice, brojni rezltati se ne mogu smatrati validnim. Jer kako navodi Gallagher B (2002), istraživači su se uglavnom interesovali za uticaj verujućih iz osam verskih zajednica (katolici, protestanti, Mormoni, unijati, Jevreji, hindusi, budisti i muslimani) na njihovo mentalno zdravlje, što verovatno specifično utiče i na validnost rezultata istraživanih relacija.[4]

Etiologija[uredi | uredi izvor]

Etiološki faktori mentalnih oboljenja u verskim zajednicama slede bio-psiho-socijalne princip gde bazična i genetska istraživanja daju sve više odgovora na davno postavljena pitanja o etiologiji tih poremećaja. Međutim još uvek je dominantan stav da uslovi prisutni tokom razvojnog perioda pojedinih verskih zajednica i socijalna sredina koja je vladala u određenom periodu opredeljuju konačan ishod formiranja i funkcionisanja zdrave ličnosti kao i pojave mentalnih oboljenja u toj zajenici. Nijedna socijalna grupa unutar verske zajednice ili pojedinac nisu imuni na mentalne poremećaje, ali je rizik od narušavanja mentalnog zdravlja veći među siromašnim, nezaposlenim vernicima i osobama niskog obrazovnog statusa, kao i među žrtvama nasilja, migrantima i izbeglicama, decom i adolescentima, zlostavljanim ženama i starim licima unutar jedne verske zajednice.[5][6][7]

Magijsko mišljenje prepoznali su psihoanalitičari u svim vrstama regresivnog ponašanja koje prati teže psihičke poremećaje, ali i u mišljenju pripadnika tzv. primitivnih plemena, koje je još Frojd (1976) detaljno opisao u delu „Totem i tabu“.[8] Magijsko mišljenje postoji verovatno otkako postoji čovek, pa je i danas vidljivo u kulturama sa tzv. paganskim verovanjem, ali i u životu ljudi u razvijenim civilizacijama u kojima preovlađuju velike monoteističke religije (hrišćanstvo, islam, budizam i sl.).

Psihoterapija mentalnih oboljenja u verskim zajednicama[uredi | uredi izvor]

U svim kulturama kroz istoriju razvoja civilizacije i vere postojale su aktivnosti za očuvanje mentalnog zdravlja društva i njene verske zajednice i sprečavanja mentalnih bolesti. Ta aktivnost je bila zastupljena kakao u verskim običajima tako i u osnovnim tekovinama koje su se ogledale kroz uređenje društva i njene religije.

Religijska uverenja kao faktor zaštite mentalnog zdravlja deluju na više načina: preko moralnih prepreka i zabrana; stvaranja cilja i nade u život čoveka; razvijanja manje neprijateljskih osećanja i agresivnosti; uverenja o štetnosti korišćenja alkohola ili droga; redukcijom otuđenosti i jačanjem socijalnih veza, i osećanja odgovornosti prema porodici, itd.[9]

Prvi pisani istorijski izvori iz mesopotamija govore o ulozi sveštenika u nezi duševno obolelih, dok su lekari u ovoj ulozi opisani u Ajurvedskim spisima stare Indije.

Odnos društva prema mentalnim poremećajima bio je pod uticajem određenog stepena razvoja naučnih saznanja, ali i pod uticajem liberalnih tekovina, nasuprot dogmi, religiji i praznoverju, razvijanom od magijskog i empirijskog koncepta, okrutnog i necivilizacijskog, preko antičkog Hipokratovog holističkog sagledavanja tela i duše, Galenove medicine, koja prihvata humanu stoičku etiku, do koncepta psihosomatike Franca Aleksandera (Franz Alexander 1891—1964).[10]

Srednjovekovna medicina u doba Vizantije i Rimskog carstva nalazila se pod uticajem verskog kanonskog i apokrifnog istočnog hrišćanskog uticaja kao bogatog domaćeg iskustva i svetovnog evropskog uticaja Grčke i Italije. Lečenjem duševnih bolesnika bavili su se narodni vidari, ali i crkva kao institucija države. U manastirima i samostanima srednjovekovne Evrope mogu se naći freske na kojim je prikazano isceljenje molitvom agitiranih psihičkih bolesnika.

Sveti Kuzman i Damjan (Sveti vrači) osim duhovne dimenzije bavili su se i besplatnim lečenjem svih pacijenata. Prve organizovane bolničke ustanove, u čijem se radu jasno prepoznaje briga za duševno zdravlje, nastaju takođe u manastirima (npr u Hilandaru 1198. godine) a osnivani su i azili za uboge i nemoćne i prihvatilište za mentalno obolele.


Praksa je pokazala da je glavni činilac psihoterapijskog uspeha vera u metod lečenja ili u ličnost psihoterapeuta, kao što je u ranije navođenim magijskim radnjama bila ključna vera u Boga, u Duh ili Vudu, odnosno ubeđenje u moć magijskih postupaka kojima se utiče na natprirodne sile kao glavne „uzroke“ psihičkih problema. Brojni primeri iz prakse govore da je uspeh psihoterapije bio veći kod pacijenta, koji su odlazili kod hodža – magijskih lekara koji su uspešno kombinovali savetovanje sa magijskim efektima sura iz Kurana (Röder, Opalić 1987; Opalić, Röder 1990).[11] Ista iskustva sa srodnom populacijom i vrlo sličnim postupkom imalo je i niz drugih psihoterapeuta (Assion, Dana, Heinemann 1999).[12]

U tom smislu odgovor na pitanje, koje je davno u svojoj knjizi „Etnopsihijatrija“ postavio Laplantin (1973): „Da li su šamani lekari i da li je psihoanaliza magijsko žrtvovanje?“ glasi: „Da, i jedno i drugo“.[13] Zato doktor V. Jerotić u jednom od svojih dela navodi: „da svaka dobra psihoterapija dotiče i oslobađa spiritualne potrebe pacijenta i usmerava ga ka vrednostima koje su bliske religioznim.“[14][15]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Njihova molba se uglavnom odobrava - kaže otac Dragan Rakić

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Bastide R. (1965): Sociologie des maladies mentales, Flammarion, Paris.
  2. ^ Petrović R., Opalić P., Radulović D. (1990): Samoubistva u Jugoslaviji, Institut za sociološka istraživanja, Beograd.
  3. ^ Raphael F. J., Rani S., Bale R., Drumond L. M. (1996): Religion ethnicity and opsessive-compulsive dissorder, International Journal of Social Psychiatry, 42 (1), 38-54.
  4. ^ a b Gallagher B. (2002): The Sociology of Mental Illness, Prentice Hall, New Jersey.
  5. ^ Backović D, Jorga JB, Milovanović S, Paunović K. Esencijalna uloga selena i centralni nervni sistem. Engrami 2002;24(1):39-48.
  6. ^ Marinković JM, Backović D, Kocijančić R. Zdravstveno stanje adolescenata bez roditeljskog staranja. Med Pregl 2003;56(1-2):22-5.
  7. ^ Hovan-Somborac J, Hačko B. Raširenost poremećaja mentalnog zdravlja na području Severnobačkog okruga. Med Pregl 2004;57(11-12):588-91
  8. ^ Popović M., Jerotić V. (1985): Psihodinamika i psihoterapija neuroza, Nolit, Beograd.
  9. ^ Stanković B., Penev G. (2009). Sociokulturni kontekst sucidalnog ponašanja i neke relevantne činjenice o samoubistvima u Srbiji. Sociološki pregled, 18 (2), 155-184.
  10. ^ Milovanović D. Etika u medicini kroz vekove. U: Milovanović D, ur. Istorijski razvoj medicinske etike. Beograd: CIBIF; 2000. str. 25-48.
  11. ^ Opalić P,. Röder F. (1990): Existentialanalytische Psychotherapie konversionsneurotisch erkrankter Arbeitsmigranten, Psychotherapie, Psychosomatik, Medizinische Psychologie, 43, 402-407.
  12. ^ Assion H.-H., Dana I., Heinemann F. (1999): Volksmedizinische Praktiken bei psychiatrischen Patienten türkischer Herkunft in Deutschland, Fortschritte der Neurologie und Psychiatrie, 67, 12-20.
  13. ^ Rappaport H. (1997): The tenacity of folk psychotherapy: A functional interpretation, Social Psychiatry, 12, 127-132.
  14. ^ Jerotić V. (1979): Psihijatrija i religija, u: Kecmanović D. (ur.), Psihijatrija, Medicinska knjiga, Beograd-Zagreb, 583-602.
  15. ^ Jerotić V. (1999): Religija i psihijatrija, u: Kaličanin P., Erić Lj.: Psihijatrija – Okviri,Medicinski fakultet, Beograd, 309-338.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Backović D. Mentalno zdravlje između dva milenijuma, Med Pregl 2010; LXIII (11-12): 833-838. Novi Sad: novembar-decembar. PDF
  • Petar Opalić, Socijalni aspekti magijskog i religijskog u shvatanju mentalnog zdravlja. Sociološki pregled, vol. XXXXI (2007), no. 4, str. 509–520. Originalni naučni rad

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje
u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja).
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ментална_обољења_у_верским_заједницама&oldid=27441496”