Milutin Barač

Milutin Barač
Lični podaci
Datum rođenja	(1849-02-14)14. februar 1849.
Mesto rođenja	Paukovec,
Datum smrti	22. jul 1938.(1938-07-22) (89 god.)
Mesto smrti	Sveti Ivan Zelina,
Nacionalnost	Hrvat
Zanimanje	hemičar
Visoka tehnička škola u Beču

Milutin Barač (Paukovec, 14. februar 1849. – Sveti Ivan Zelina, 22. jul 1938) bio je hrvatski hemičar, zoolog amater, graditelj i prvi direktor u ono doba najveće rafinerije u Evropi.

Biografija

Otac Milutina Barača, Franjo, bio je državni sekretar Kraljevskog banskog stola u Zagrebu. Porodica njegove majke Matilde (rođena Domjanić) imala je u Donjoj Zelini vlastelinsko dobro. Imao je braću Vladimira i Antuna i sestru Mariju. Porodica se preselila u Zagreb gde je Milutin Barač završio osnovnu školu i gimnaziju, koju je upisao 1860. godine. Godine 1867. upisuje se u Hemijsko-tehničku školu u Gracu. Nakon prvog polugodišta, na zahtev Vlade iz Zagreba, koja mu dodelila stipendiju, odlazi u Beč gde školovanje nastavlja na Visokoj tehničkoj školi. Vojni rok služio je od 1869. do 1870. godine kao dobrovoljac u Beču. Godine 1871. imenovan je poručnikom u rezervi, a nakon odsluženja vojnog roka imao je čin poručnika. Na svoj zahtev će 1886. biti oslobođen vojnih dužnosti. Diplomirao je 1872. godine u Beču. Godine 1874. u Beču se oženio Ludovikom Romanić (kćerka zagrebačkog inženjera Franje i supruge Marije) sa kojom je imao tri kćerke Ljubu, Sofiju i Olgu. Umro je 22. jula 1938. Sahranjen je na groblju u Donjoj Zelini.

Karijera

Već kao student počeo je kao fabrički hemičar da radi u Beču u rafineriji Gustava Vagenmana, koja je bila jedna od prvih rafinerija nafte u Austriji. Tu je Barač razvio metodu čišćenja mineralnog voska u cerezin i fabrički uređaj koji je to radio. Za tu je inovaciju dobio novčanu nagradu, a hemijski postupak dobijanja čistog cerezina iz zemnog voska, koji je stizao sa nalazišta u galicijskim Karpatima, patentirao je. 20. novembra 1882. prijavljuje se na takmičenje koji je raspisala jedna rafinerija, kojim je tražila stručnjaka koji bi vodio izgradnju rafinerije nafte u Rijeci. Barač za takmičenje prilaže 14 svedočanstava, a o odluci da je primljen na raspisano radno mesto usmeno ga obaveštava generalni direktor Mađarske opšte kreditne banke tada. Iako su ga obaveze u Vagenmanovoj fabrici zadržale u Beču još pola godine, poslove tehničkog direktora riječke rafinerije mineralnih ulja u osnivanju počeo je odmah obavljati. O tome svedoči i živa prepiska Barača i Vilhema Singera, riječkog predstavnika Mađarske banke. Barač daje uputstva, šalje nacrte, navodi imena značajnih dobavljača hemikalija i cisterni. 20. maja 1883. sa svojom porodicom se seli na Kvarner. Žive u kući izgrađenoj unutar Rafinerije kao što je to Barač i predlagao u svojim bečkim pismima. Danas se na mestu nekadašnje kuće Baračevih nalazi naftni spremnik broj 9.

Veći radovi na izgradnji Rafinerije započeli su u proleće 1883. godine. Dana 14. septembra 1883. zvanično je otvorena riječka Rafinerija na Mlaki. Imala je, za to vreme, neverovatno veliki proizvodni kapacitet od 60 hiljada tona nafte godišnje, te se s njom nije mogao meriti nijedan pogon iste vrste u Evropi. To je bila rafinerija koja je prva u Evropi prerađivala naftu na industrijski način. Rad je započela sa oko 300 zaposlenih. Mogla je preraditi više od svih devet postojećih rafinerija u Austrougarskoj monarhiji zajedno. Prva isporuka bila je 20. septembra iste godine – kupcima je isporučeno pet vagona petroleja (u to vreme glavni naftni proizvod). Pod Baračevim vođstvom Rafinerija je odlično poslovala, pa je Uprava Društva zadužila Barača za upravljanje rafinerijom u Brašovu čiji je vlasnik postala 1890. i za izgradnju rafinerije u Oderbergu čija gradnja počinje 1895. Barač je imenovan u Upravi Društva na radno mesto tehničkog direktora svih rafinerija u monarhiji. I sam se Barač 1896. upušta u traženje nafte kod Velikog Poganca, ali nalazeći zanemarive količine nafte, odustaje od tog poduhvata. Član je uprava više tadašnjih firmi.

Nakon završetka Prvog svetskog rata, Barač se nalazi na mestu tehničkog direktora pet rafinerija (Rijeka, Budimpešta, Rumunija, Češka, Poljska). Novom italijanskom vlašću u Rijeci, Barač iako još uvek Rafinerijin direktor nema nikakva ovlašćenja u Rafineriji pa ne dolazi na posao. Takođe stiže i nalog za Baračevo proterivanje iz Rijeke. U tri navrata Barač uspeva žalbama i intervencijama da ostane u Rijeci. Ali odluka od 13. januara 1922. je neopoziva i Barač se prvo seli u Zagreb, a zatim na porodično imanje u Donjoj Zelini. Tamo će obnoviti imanje, nabaviti domaće životinje, obogatiti vinograd novim vrstama vinove loze, napraviti pčelinjak, oranice dati seljacima u zakup.

Ostala interesovanja i aktivnosti

Saradnik Narodnog zoološkog muzeja

Milutin Barač se amaterski bavio zoologijom. Prikupljao je retke vrste ptica i riba sa područja Kvarnera, preparirao ih je i slao u Narodni zoološki muzej u Zagrebu. Poslao je 1400 primeraka. Primerke životinja je slao i muzejima u Moskvi, Berlinu, Beču i Budimpešti. O ulovljenim retkim vrstama pisao je u stručnim žurnalima. Zajedno sa Spiridionom Brusinom uredio je veoma dobru lokalnu ornitološku zbirku tadašnje monarije. Bio je član Riječkog lovačkog društva, posle i njegov izvršni direktor. Kada je nadvojvoda Franc Ferdinand dolazio na Kvarner u lov, i Barač je pozvan da učestvuje u lovu.

Baračevka

Barač se bavio pčelarstvom. Konstruisao je posebnu košnicu, po njemu popularno nazvanu „baračevka“. U krugu Rafinerije pronašao je staru bačvu koja je bila naseljena pčelama pa se počeo zanimati za pčelarstvo čijem će razvoju u krajevima Hrvatske tada uveliko doprineti. Nedaleko od Rafinerije, u hrastovoj šumi, postavio je pčelinjak od 50 košnica koji je uskoro postao vrlo cenjen pa su ga posećivali pčelari iz svih krajeva Hrvatske. Njegov pčelinjak na Ponsalu su posetili i učesnici Međunarodnog pčelarskog kongresa održanog na Sušaku 1912. Tip košnice koju je konstruisao 1896. pokazao se veoma prikladnim za hrvatske krajeve tada pa je postao i veoma raširen tip košnice u Hrvatskoj. Tome je doprinela i Vlada u Zagrebu koja je izradila veći broj baračevki te ih je delila školama i učiteljima koje je zanimalo pčelarstvo. Svoju je košnicu i pravila rukovanja njome, Barač opisao u stručnoj literaturi.

Mecena

Pomagao je narodnim i kulturnim ustanovama. Godine 1885. učlanjuje se u Narodnu čitaonicu u Rijeci. Barač je podržavao i podsticao aktivnosti čitaonice. Na njegovu inicijativu Narodna čitaonica je 1890. donela odluku o pomaganju izgradnje Medicinskog fakulteta u Zagrebu. Te je godine izabran i za prvog starešinu Čitaonice. Barač je novčano pomagao osnivanje mnogih hrvatskih ustanova i društava postavši tako jedan od njihovih osnivača. Barač je bio jedan od osnivača 43 različite hrvatske kulturne, obrazovne, strukovne i ostale ustanove/društva.

Zanimljivosti iz života

Susreti sa carem

U vreme svoje posete Rijeci 23. juna 1891. godine pogon na Mlaki posetio je vladar tadašnje Austrougarske monarhije Franc Jozef. Vladar se tom prilikom susreo sa Baračem. Drugi put su se susreli na prijemu u Budimpešti 1908. kada je Baraču car lično čestitao na imenovanju za kraljevskog savetnika. Uprava Društva predložila je Barača za dobijanje titule kraljevskog savetnika što je i postao 16. juna 1908.

Očuvanje maternjeg jezika

Iako je celi život radio u mađarskom, nemačkom i italijanskom jezičkom okruženju, Barač nije želeo da mu unuk pohađa školu u Rijeci na stranom jeziku pa ga je upisao u sušačku pučku školu. Dečak je dva puta dnevno pešačio da bi mogao da sluša nastavu na hrvatskom jeziku.

Žuta kiša

U martu 1901. u Rijeci je pala kiša u kojoj je bilo žute materije. Barač je tu materiju analizirao u svojoj laboratoriji i utvrdio da se radi o silicijum oksidu u obliku praha koji je vetar doneo iz Afrike, i koji je prekrio veliki deo Evrope. Rezultat analize poslao je u Moskvu te je 1902. postao član Ruskog carskog prirodnjačkog društva.

Spoljašnje veze

• Barač, Milutin.Hrvatska tehnička enciklopedija - portal hrvatske tehničke baštine