Pređi na sadržaj

Palata Reuniona (Beograd)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Palata Reuniona
Palata Reuniona
Opšte informacije
MestoBeograd
OpštinaStari grad
Država Srbija
Vreme nastanka1931.
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture
beogradskonasledje.rs

Palata „Reuniona” (Riunione Adriatica di Sicurtà) je najviši i urbanistički najnametljiviji objekt na današnjem Trgu Republike u centralnom jezgru Beograda, koji administrativno pripada gradskoj opštini Stari grad. Podignut između dva svetska rata, za potrebe tršćanskog Jadranskog osiguravajućeg društva, ona i danas, pored brojnih suprotstavljenih stavovova o njenom izgledu, skoro jedan vek menja vlasnike i korisnike, ali i danje ostaje prepoznatljivo zdanje na mnogim fotografijama sa Trga Republike.[1]

Nazivi[uredi | uredi izvor]

Palata tršćanskog Jadranskog osiguravajućeg društva — Riunione Adriatica di Sicurtà — Palata „Reuniona“ — Palata „Istra“.

Namena[uredi | uredi izvor]

Palata „Reuniona”, prvobitno je (između dva svetska rata) bila namenjena ugostiteljstvu, stanovanju, kancelarijskom poslovanju, kulturi i zabavi. U njoj je radilo pozorište, bioskop „Uranija“ i sala za igranke.[2][3]

Po završetku Drugog svetskog rata, nove društvene promene sprovedene u SFR Jugoslaviji – nacionalizacija, ukidanje privatnog vlasništva, kolektivizacija – uticale su i na status palate „Reunione“ (koja je preimenovana u palatu „Istra“).

Godine 1954. izvršena je adaptacija pozorišne sale za potrebe dečjeg pozorišta „Boško Buha“,[4] a većina nekadašnjih stanova danas je adaptirana u kancelarije, a na mansardi u prostore nekoliko ateljea.[5][6]

Položaj[uredi | uredi izvor]

Palata „Reuniona" se nalazi na uglu Obilićevog venca i Čika Ljubine ulice, gde bezmalo jedan vek, dominira severozapadnim obodom najpoznatijeg beogradskog Trga Republike, kome je po mnogim atributima, kao inovativni urbani fenomen, osavremenila vizuelni identitet na potezu između Trga Republike i Knez Mihailove ulice, početka Čika-Ljubine ulice i Dunavske padine.[7][8]

Izgled nekadašnjeg Trga republike (oko 1890. godine), danas je, pored zgrade Narodnog muzeja, izmenila i Palata „Reuniona, koja dominira severozapadnim obodom ovog najpoznatijeg beogradskog trga

Status građevine[uredi | uredi izvor]

Kako je od njene izgradnje 1931. godine, do današnjih dana, Palata Reunion...

važila za građevinu nejasnog vizuelnog i autorskog identiteta, pratile su jer brojne rezolutno negativne ocene njene urbanističke uloge i ona je do danas marginalizovana...tako da se ne nalazi u sistemu zaštite kulturnih spomenika Beograda, jer nije proglašena kao posebno kulturno dobro na opštini Stari grad od izuzetnog ili velikog značaja, niti je svrstana u spomenike kulture, a ni među dela koja uživaju status prethodne zaštite, nego se...njen značaj kao kultirnog dobra...svodi na segment Knez Mihailove ulice kao šire prostorne kulturno — istorijske celine od izuzetnog značaja.[9]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Odluku o izgradnji palate, odnosno poslovno — stambene zgrade donelo je Jadransko osiguravajuće društvo, sa ciljem da i u Beogradu izgradi palatu istovetnu madridskoj ispostavi društva,[10] kako bi Beograd kao prestonicu Kraljevine Jugoslavije pokušala da priključi unifikujućim proto-globalističkim procesima, smišljenim sa idejom da se izbrišu arhitektonske razlike između poslovno-trgovačkih četvrti širom Evrope ali i sveta.[11] Gradnjom ovakve palate investitor je bio zainteresovan, ne samo za veliku zaradu, već i za brz povraćaj sredstava uloženih u izgradnju grandioznog objekta, što mu je posle nekoliko godina i polazilo za rukom, oslanjajući se na ustaljene, a ne na inovativne graditeljske metode.[9]

Palata „Reuniona” građena je, po projektu arhitekte Ivana Belića (1887 — 1968) u periodu od 5. septembra 1929. do 10. aprila 1931. godine. Ovo arhitektonsko delo Ivana Belića, ubrzo po izgradnji u arhitektonskim krugovima Beograda i šire postalo je osporavano, po tvrdnjama da on nije autor građevine, na osnovu teško proverljivih usmenih svedočanstva o rasprostranjenim mahinacijama u međuratnoj arhitekturi Beograda, o čemu nedostaju čvrsti materijalni dokazi.[9]

Belić je konceptom „Reunione“ pokušao sa uvođenjem zapadnog modela multifunkcionalne ugaone građevine, kao simbola tržišnog kapitalizma, kojom se dinamizuje i deklarativno demokratizuje gradski život.[9]

Planovi za njeno zidanje, završeni avgusta 1929, odobreni su već septembra iste godine, uz određene izmene aprila 1930. godine. Građenje temelja započeto je 5. septembra 1929, dok je zidanje okončano 10. aprila 1931. godine. Cena planiranih radova od tri miliona dinara, koja je navedena u arhivskoj dokumentaciji, zbog petomesečnog prekoračenja izvođačkog roka znatno je uvećana.[9]

„Reuniona“ je prva oštećenja pretrpela u protestima 27. marta 1941. godine, kada je napadnuta od demonstranata zbog potpisivanja Trojnog pakta, pošto je njen deo bio u zakupu nemačkog trgovinskog predstavništva, u kome je smešten tajni špijunski punkt. Sledilo je ubrzo drugo oštećenje „Reuniona“ kada je palata devastirana i u nacističkom bombardovanju Beograda početkom aprila 1941. Ova oštećenja su zajedno sa promenom namene zgrade, za vreme Drugog svetskog rata jednim delom sanirana.[12].

Tokom Drugog svetskog rata u palati je radilo Okružno rukovodstvo za Beograd i Srbiju, poznato i kao „Princ Eugen” (nem. Kreisleitung „Prinz Eugen“) zajedno sa drugim sedištima okupacionaog aparat. Tako je tokom celog rata u palati „Reuniona“ radilo deset nacističkih uprava: štabna, administrativna, planerska, za propagandu i štampu, pravne poslove, kulturu, zdravstvo socijalne poslove, privredu i zanatstvo i vojni referat.[13]

Arhitektonski izgled palate[uredi | uredi izvor]

Palatu karakteristeriše plastički bogato dekorisan plašt, izveden u formi masivne multifunkcionalne osmospratnice.[9]
Zapadnim kalkanskim zidom i gornjim postrojenjem palata je 1961. povezana u homogenu graditeljsku celinu sa Spoljnotrgovinskom komorom arhitekte Ive Kurtovića, neprimerenog izgleda eri tadašnjeg dogmatskog modernizma.[14]

Palata „Reunione“ je izgrađena bez zaobljenog ugla i kule na vrhu, i svojstvena je madridskoj „Reunioni“, čime je propuštena prilika da ambijent glavnog beogradskog trga dobije na živosti i plasticitetu, odnosno da se blagim zaobljavanjem njegovog obodnog krila ublaži krutost simetrično nanizanih volumena.[9]

Ovu palatu karakteristeriše plastički bogato dekorisan plašt, izveden u formi masivne multifunkcionalne osmospratnice (sa parterom, mezaninom, šest spratova u centralnom delu fasade i dva u mansardi na vrhu) U osnovi sličnoj ćiriličnom slovu „G“ – dve ulične fasade građevine seku se pod pravim uglom. Pri tome površina pročelja u Čika-Ljubinoj ulici je za skoro trećinu veća od fasade prema Obilićevom vencu.[9]

Gabariti
  • Ukupna visina građevine je 38,60 m, dok je visina nosećih (ujedno i pregradnih) zidova palate do glavnog potkrovnog venca 31 metar, mansarde je 3,52 i krova 4,10 metra.
  • Parcela na kojoj je izgrašena je 938 kvadratnih metara, dok njena ukupna kubatura iznosi 38.300 m³.
  • Pod zgradom je bilo 726, dok je dvorište zauzelo 212 kvadratnih metara, što je bilo u skladu sa tadašnjim beogradskim prosekom, prema kojoj je građevina mogla da zauzima tri četvrtine parcele.
  • Prosečna kvadratura sobe, u momentu gradnje, iznosila je 25 m, a visina 3,60 m.[9]
Fasada

Reprezentativnost fasade ogleda se u njenoj obloženosti skupim materijalima – granitom, žućkastim poliranim mermerom i veštačkim kamenom. Reprezentativnost dopunjuji i renesansne tradicije, na fasadi sa prozorskim poljima usađenim u središta kvadratnih pročelnih traveja, međusobno odeljena plastički obrađenim lezenama, koje se u zoni završnog venca pretvaraju u pilastre sa kapitelima oštrog preseka. U duhu deko estetike, trakasta zidna polja između prozora mezanina plastički su dvostrano usečena, dok je obuhvatni završni parapetni venac efektno iskošen.[9]

Unutrašnjost i krov

Stepenice su unutar palate pokrivene belim mermerom (kao i stepeništa i hodnici), dok su prozori i vrata izrađeni od hrastovine. Krov i mansarda su pokriveni bakrom.

Spajanje sa susednom zgradom 1961. godine

Od 1961. godine, palata je zapadnim kalkanskim zidom i gornjim postrojenjem povezana u homogenu graditeljsku celinu sa Spoljnotrgovinskom komorom arhitekte Ive Kurtovića, neprimerenog izgleda eri tadašnjeg dogmatskog modernizma.[14][15][16]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Stefanović, N. N. 2013 Palata Riunione: jedna kuća – jedna priča, Politika 12. 7. 2013 (dodatak Moja kuća, 3).
  2. ^ Šćekić, M. 1985 Trgovi Beograda, Godišnjak grada Beograda (Beograd) XXXII: str 199–208 i 202–204
  3. ^ Vukotić, M. 2011 Urbanistički razvoj Beograda u HH veku, doktorska disertacija, Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu.str. 190–192, 354–356, 502–506.
  4. ^ „Podaci o obektu dečjeg pozorišta „Boško Buha“” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 22. 12. 2021. g. Pristupljeno 24. 3. 2019. 
  5. ^ Milašinović Marić, D. 2002 Vodič kroz modernu arhitekturu Beograda, Beograd: Društvo arhitekata.
  6. ^ Vujović, Branko (2003). Beograd u prošlosti i sadašnjosti. Beograd: Izdavačka kuća Draganić. str. 145. 
  7. ^ Kadijević, A. 2013 Na margini repera starog gradskog jezgra Beograda: palata „Reuniona“ na Trgu Republike, u: Stara gradska jezgra i istorijske urbane celine: problemi i mogućnosti očuvanja i upravljanja (zbornik radova, ur. S. Dimitrijević Marković), Beograd: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, 300–313.
  8. ^ Aćimović, D. 1999 Trg Republike – analiza razvoja jednog značajnog prostora, Arhitektura i urbanizam (Beograd) 6: 67–80.
  9. ^ a b v g d đ e ž z i Aleksandar Kadijević, O arhitekturi beogradske Palate Reuniona, Zbornik Muzeja primenjenih umetnosti Beograd, 9/2013.
  10. ^ Istorijski arhiv Madrida, AVM 20-451, f. 8.
  11. ^ Marković, P. J. 1992 Beograd i Evropa 1918–1941, Beograd: Savremena administracija.
  12. ^ Stanić, B. 2002–2003 Slike dejstava na Beograd, Godišnjak grada Beograda (Beograd) XLIX–L: str. 96
  13. ^ Muharem Kreso, Njemačka okupaciona uprava u Beogradu 1941–1944, Beograd 1979, str. 29–32, 101–102, 122, 138–140
  14. ^ a b Vuković, S. 1962 Zgrada Spoljnotrgovinske komore u Beogradu, Arhitektura urbanizam (Beograd) 16: 12–14.
  15. ^ Milašinović Marić, D. 2002 Vodič kroz modernu arhitekturu Beograda, Beograd: Društvo arhitekata. str.29
  16. ^ Brdar, V. 2011 Ivo Kurtović, Beograd: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, str. 117–124

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Mediji vezani za članak Palata Reuniona na Vikimedijinoj ostavi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Палата_Реуниона_(Београд)&oldid=26969008”