Planetarijum
 |
Planetarijum je objekat ili samostalna ustanova za nastavu i popularizaciju astronomije koja poseduje planetarijumske projektore, ekran i salu. Planetarijum je najznačajnije nastavno i popularizatorsko sredstvo u astronomiji, a koristi se i za obuku u navigaciji.
Planetarijum se sastoji od kružne planetarijumske sale čiji je plafon u obliku poluloptastog ekrana. Na središtu dvorane nalazi se optičko-mehaničko-elektronski sistem projektora koji se takođe zove planetarijum. Oko projektora su sedišta postavljena u nekoliko koncentričnih krugova.
Zadatak projektora je da na poluloptastom ekranu prikaže izgled zvezdanog neba kako kako trenutni tako i prošle i buduće, uključujući i pokretna nebeska tela. U planetarijumu se demonstrira dnevno i godišnje kretanje zvezdanog neba, njegov izgled u zavisnosti od precesije, promene geografske širine itd. Pored zvezdanog projektora postoji ceo niz drugih koji projektuju planete, komete, veštačke satelite, krugove nebeske lopte (ekliptika, nebeski ekvator, meridijanski krug, deklinacioni krug i dr.), strane sveta, nebeski pol itd. Dodatno se koriste najrazličitiji projektori (slajderi, video-bim) za predstavljanje teleskopskih snimaka različitih nebeskih tela i pojava.
U zavisnosti od prečnika projekcione sale (ekrana), odnosno broja sedišta planetarijumi se dele na sobne koji imaju desetak mesta, male (do 150 sedišta), srednje, do 300 mesta i velike.
U Srbiji postoje dva tzv. mala Cajsova planetarijuma. Beogradski planetarijum na Kalemegdanu, zvanično otvoren 1970. godine, je u vlasništvu Astronomskog društva Ruđer Bošković. Novosadskim planetarijumom, na Petrovaradinskoj tvrđavi, koji je počeo sa radom 2000. godine upravlja Astronomsko društvo Novi Sad.
Izvorno, planetarijum je bio naziv za mehaničku napravu čiji je zadatak da na što verniji način prikaže brzine kretanja planeta (i drugih tela Sunčevog sistema) putem sistema zupčanika (planetarni prenos), kao i njihova rastojanja i veličine u odnosu na Sunce.
