Svrljiška banjica
Svrljiška banjica je omanja grupa termomineralnih izvora u Svrljiškoj klisuri, koju je formirao Svrljiški Timok, napuštajuću Svrljišku kotlinu.[1][2]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Po savremenoj administrativnoj teritorijalnoj podeli Svrljiška banjica pripada Svrljiškoj oblasti u regionu Niša, mada je teritorijalno, ekonomski i kulturno blisko povezana i sa Timočkom krajinom.
Gradsko naselje opštine je Svrljig, koji je geografski i administrativni centar šire oblasti sa još 38 sela na površini od 528 km2 komunikacijama je povezano sa Ponišavljem i Pomoravljem, sa jedne strane i sa Dunavom i njegovom zaleđem, sa druge strane.[3]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Svrljiška oblast predstavlja geografsku celinu u istočnoj Srbiji, u kojoj centralni deo zauzima Svrljiška kotlina. Njeno područje nalazi se u prvoj polovini toka Svrljiškog Timoka i omeđeno je sa svih strana visokim planinskim vrhovima Svrljiških planina, Kalafata i Tresibabe.[2] Kotlina predstavlja jednu od najmarkantnijih poprečnih kotlina u karpatsko-balkanskom luku istočne Srbije i ujedno je i jedna od prostranijih kotlina u Srbiji.[4]
Svrljiška oblast predstavlja najkrševitiju regiju u jugoistočnoj Srbiji u kojoj su zastupljeni svi kraški oblici. Ovakav krečnjački sastav Svrljiške kotline uslovio je njeno bogatstvo kraškim izvorima, ali i siromaštvo tekućim vodama. Veliki broj kraških vrela ponire, pa čak i najveći stalni rečni tok, Svrljiški Timok, kod sela Periša teče ispod zemlje oko 400 m i predstavlja najdužu ponornicu Srbije.[5]
Izvori Svrljiške banjice izbijaju u proširenju, na visini od oko 320 m, gusto obraslom listopadnim drvećem, u banjičko — palilulskom proširenju, u kome glavni izvor izbija uz samu levu obalu Svrljiškog Timoka, u ovalnom basenu dugom 15 m i širokom 6 m.[6] Iz retke mase, sa dna ovalnog basena pod pritiskom juvenilnih gasova izbija voda na desetak mesta, i klobuča u ritmičkim intervalima na svakih 2-5 minuta. U zavisnosti od pritiska gasa na koji utiče manji ili veći dotoka dubinskih voda, menja se ritam i intenzitet klobučanja gas.[5]
Turistički značaj[uredi | uredi izvor]
Smeštena Dolinom reke Timok na istoku današnje Srbije, u banjičko-palilulskom proširenju, Banjica je još u periodu između 1. i 2. veka bila poznata po sa svojom toplom mineralnom vodom, jer je pored nje vodila je jedna od najstarijih i najznačajnijih cesta antičkoga doba na Balkanu – stari itinerarski put Lissus–Naissus–Ratiaria (Lješ–Niš–Arčar) koji je povezivao jadransko primorje, centralnobalkanske oblasti rimskoga Naisa i Podunavlje.[3]
Na tom puti Banjica je bila omiljeno izletište i lečilište, koje su Rimljani, koji su izuzetno gajili kult voda, branili, kao i obližnje selo Varoš, i na ostacima ranijeg tračkog utvrđenja, podigli utvrđenje — grad na nepristupačnim liticima.[7] O tome svedoče na tom prostoru navodno pronađen počasni natpis na bloku od krečnjaka posvećen nekom od rimskih careva s početka 3. veka (za koji danas nije poznato gde se nalazi).[3]
Ipak je Svrljiška banjica svoj najznačajniji period proživela za vreme vladavine Turaka. U knjizi „Svrljiška oblast u praistoriji, antici i srednjem veku“, navodi se da je poznato banjsko lečilište posvedočeno pomenom „Isfrlik Benasi“ (Svrljiška Banja) 1565. godine. Tada se banjsko sedište razvilo sa južne strane utvrđenja, gde je, ujedno bio i prelaz preko Timoka.
Na prostoru Banjice nalaze se četiri crkve, od kojih se crkvina Sv. Stefana zasigurno može opredeliti u period pozne antike. Iz Banjice potiče i počasni natpis posvećen nekom od careva s početka III veka.[8]
Kako je vremenom došlo do demineralizacije vode, banjske aktivnosti sa izvora Svrljiške banjice premeštaju na prostor Sokobanje, početkom 18. veka.
„Antin vir“, Na mestu gde se reka Belica, koja kroz visoke stene pravi mali kanjon i prelepe kotlove, uliva u Svrljiški Timok, napravljena je mala brana, pa se meštani, ali i brojni gosti iz Svrljiga i okoline, i danas tu kupaju. To mesto su stariji nazivali i „Antin vir“, dok se ceo potez od ušća vode iz vrela i Belice u Timok danas zove Banjica.[9]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „Antička banja u klisuri Svrljiškog Timoka”. Vesti.rs. Pristupljeno 2021-02-01.
- ^ a b Petrović B. Jovan, Priroda Svrljiške kotline, Institut za geografiju, Novi Sad 2001.
- ^ a b v Grupa autora, Svrljiška oblast u praistoriji, antici i srednjem veku, Balkanološki institu SANU - Beograd, Beograd 2012.
- ^ Mihailović, D. 2004. Istraživanja pećinskih arheoloških nalazišta u slivu Timoka i Nišave. Zbornik radova Odbora za kras i speleologiju 8, 135-144
- ^ a b Jovičić Dobrica, Turistička geografija Srbije, Geografski fakultet – Beograd, Beograd 2009.
- ^ Svljiška (Niševačka) banjica. Zbornik radova Geografskog instituta „Jovan Cvijić“ 23, 53-69.
- ^ Grupa autora (2010). Leksikon gradova i trgova srednjovekovnih srpskih zemalja. Beograd. str. 252—253.
- ^ Grupa autora, Svrljiška oblast u praistoriji, antici i srednjem veku, Balkanološki institu SANU - Beograd, Beograd 2012. str.80-81
- ^ Marija Dimić Gemorfološke vrednosti u funkciji razvoja turizma Svrljiga, Prirodno matematički fakultet Niš, 2017. str.62
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Antička banja u klisuri Svrljiškog Timoka — www.juznevesti.com