Srpsko-amerikanski orfelinat u Nici

Nica je u Velikom ratu bila stecište brojnih izbeglica i vojnih jedinica

Srpsko-amerikanski orfelinat u Nici je tokom Prvog svetskog rata bila humanitarna ustanova i prihvatni centar za siromašnu i izbeglu decu iz ratom opustošene Kraljevine Srbije. Inicijativa za osnivanje doma potekla je od Darinke Grujić Radović (1878-1958), filantropa i humanitarke koja je nesebično pomagala srpsku ratnu siročad tokom Prvog svetskog rata. Ona je zbog svojih dela u srpskom narodu ostala zapamćena i kao Mama Grujić.

Naziv

Dom za siročad „Džona Frotingama“ — Srpsko – američki dečiji dom — Srpsko-amerikanski orfelinat u Nici

Namena

Srpsko-amerikanski orfelinat prvobitno je bio osnovan sa ciljem da sakupi decu ratnu siročad, kako bi ih spasila gladi, zime i drugih nedaća. Međutim po dolasku u Nicu dom je počeo da ostvaruje svoj pravi cilj, odnosno da ne vodi samo brigu o deci i njihovom zdravlju, već i da deci omogući da završe osnovnu školu i nastave dalje školovanje ili izučavanje zanata, i osposobe za samostalan život. Tako je npr. u Englesku iz Doma upućeno 28 dečaka koji su završili osnovnu školu i devet devojčica na dalje školovanje.

Istorija

Osnivanju doma u Nici prethodile su sledeće aktivnosti, opisan u nastavku stranice.

Prikupljanje materijalnih sredstava

U Sjedinjenim Američkim Država je Darinka prvo prikupljala dobrovoljne donacije za pomoć Srbiji, a najznačajnija je bila donacija Džona Frontingama od 10.000 dolara. Frontingam je, čuvši od Darinke Grujić i Mihajla Pupina o ratnim katastrofama koje su pogodile Srbiju, odlučio da celu bolnicu pošalje u Srbiju, sa nekoliko lekara, medicinskim osobljem i 200 kreveta, izdvajajući za tu namenu 200.000 dolara, zbog čega se svrstava među tri najvažnija Amerikanca za Srbiju u ovom istorijskom periodu, zajedno sa, Darinkom Grujić.

Prve aktivnosti u Srbiji

Prvi štićenici orfelinata krenuli su vozom iz Mladenovca krajem 1915.

Oktobra 1914. godine Darinke Grujić je stigla u Kraljevinu Srbiju sa prikupljenim novčanim sredstvima, medicinskim personalom, bolničkim materijalom i osnovale dve ambulante, jednu u Skoplju, a drugu u Đevđeliji.

Zatim odlazi u Šabac i okolinu da bi brinula o deci koja su ostala siročad posle austrougarskih zločina. Iskustvo opatnji dece u Mačvi motivisalo je Darinku da se tokom rata, kao i Džon Frotingam, posvetila brizi o ratnoj siročadi.

Kada je ponovo, početkom 1915. godine Darinka Grujić preko Soluna stigla u Srbiju se novim kontigentom opreme ona je krajem 1915. godine, osnovala Orfelinat – prihvatni centar za siromašnu i izbeglu decu iz Srbije, uz veliku pomoć porodice Frotingam.

Kada je osam vagona stvari i namirnica i deo prikupljenih priloga u hrani i stvarim istovarila u Mladenovcu, i razdelila kao pomoć izbeglicama, u dva prazna vagona je smestila žene i decu i sa njima krenula za Skoplje. Usput je smanjila broj štićenika, jer je deo imućnijih izbeglice ostavila u ratnoj prestonici Nišu.

U Đevđeliji je 44 dece smešteno u Muškoj osnovnoj školi, a otvoren je i narodna kuhinju u koju je Darinka dopremila brašno i namirnice iz Soluna.

Orfelinat u Solunu

Džon Fortingam je jedan od najzaslužnijih darodavaca za osnivanje i rad orfelinata u Nici

Kako se politička situacija stalno menjala, nakon mesec dana orfelinat je morao da se evakuišu za Solun. U Solunu su deca poravila u zgradi konzulata na spratu, a izbeglice koje je zatekla pod vedrim nebom u Solunu, Darinke Grujić je smestila u četiri šatora, razapeta pored ruske bolnice. U izbegličkim šatorima u Solunu rođeno je oko 30 beba, ali je bilo i brojnih smrtnih slučajeva.

Orfelinat u Atini

Kad su Nemci počeli sa bombardovanjem Solunu, marta 1916. godine, orfelinat je premešten u predgrađe Atine u Novom Faleru. U Atini je osnovana škola za 66 dece školskog uzrasta, koliko ih je bilo u orfelinatu. Školu je izdržavala Sofija Demidov i Džon Frotingam. Po odluci Ministarstva prosvete i crkvenih poslova, Darinka Grujić Radović bila je i upravnica osnovne škole u Novom Faleru.

U Atini je orfelinat radio do novembra 1916. godine, kada je zbog teške situacije sa decom morao da otputuje za Nicu. Putne troškove do Nice platila je Sofija Demidov.

Orfelinat u Nici

U Nici su od decembra 1916. godine deca nastavila školovanje i polagala godišnje ispite za školsku 1915/16. i 1916/17. godinu.

Orfelinat u Nici je imao sedamdesetoro dece, o kojima su brinule nastavnice, bolničarke i pomoćno osoblje. Ženska deca su bila obučavana i za ženske poslove i vođenje domaćinstva. Dobrotvor Frotingam je opet odigrao važnu ulogu i zadivljen redom i radom u školi taj trud nagradio povišicom sa 300 na 500 dinara novčane pomoći na mesečnom nivou.

Orfelinat u Mentonu

Iz Nice deca su potom premeštena u Menton. Kako zgrada orfelinata u Mentonu nije bila uslovna za rad i boravak dece. Ministarski savet je 22. juna 1918. godine doneo odluku da se Darinki Grujić odobre novčana sredstva na ime pomoći za zakup nove zgrade za orfelinat.

Eplog

Po završetku Prvog svetskog rata Darinka Grujić premešta dom iz Francuske u Vranje, a potom u Beograd, u kome je privremeno smešten u Košutnjaku, a kasnije i u jednom napuštenom dvorcu u Sremskoj Kamenici. Po dogovoru sa Džonom Frotingamom, glavnim dobrotvorom i finansijerom, dom je trebalo da radi sve dok i poslednje dete iz njega ne izađe zbrinuto. Dom Sremu je radio sve do zatvaranja 1933. godine.

Spoljašnje veze

• Mama ratne siročadi izgubljena u istoriji