Jevrejska istorija — разлика између измена

С Википедије, слободне енциклопедије
Интерактиван преглед историје
← Старија изменаНовија измена →
Садржај обрисан Садржај додат
ВизуелноВикитекст
Ред 1: Ред 1:
{{short description|Jevrejska istorija}}
{{short description|Jevrejska istorija}}
{{rut}}
'''Jevrejska istorija''' je istrorija [[Jews|Jevreja]], tehove [[Judaism|religije]] i [[Jewish culture|kulture]], as it developed and interacted with other peoples, religions and cultures. Although Judaism as a religion first appears in Greek records during the [[Hellenistic period]] (323 BCE – 31 BCE) and the earliest mention of [[Israelites|Israel]] is inscribed on the [[Merneptah Stele]] dated 1213–1203 BCE, religious literature tells the story of Israelites going back at least as far as c. 1500 BCE. The [[Jewish diaspora]] began with the [[Assyrian captivity]] and continued on a much larger scale with the [[Babylonian captivity]]. Jews were also widespread throughout the [[Roman Empire]], and this carried on to a lesser extent in the period of [[Byzantine Empire|Byzantine]] rule in the central and eastern [[Mediterranean]]. In 638 CE the Byzantine Empire lost control of the Levant. The Arab [[Rashidun Caliphate|Islamic Empire]] under [[Caliph Omar]] conquered [[Jerusalem]] and the lands of [[Mesopotamia]], [[History of Syria|Syria]], Palestine and Egypt. The [[Golden Age of Jewish culture in Spain]] coincided with the [[Middle Ages]] in Europe, a period of [[Al-Andalus|Muslim rule]] throughout much of the [[Iberian Peninsula]]. During that time, Jews were generally accepted in society and Jewish religious, cultural, and economic life blossomed.


'''Jevrejska istorija''' je istrorija [[Jews|Jevreja]], njihove [[Judaism|religije]] i [[Jewish culture|kulture]], onako kako se razvijala i komunicirala sa drugim narodima, religijama i kulturama. Iako se judaizam kao religija prvi put pojavljuje u grčkim spisima tokom [[Hellenistic period|helenističkog perioda]] (323. - 31. pne), a najranije pominjanje [[Izrael]]a upisano je na [[Merneptah Stele|steli Merneptaha]] iz 1213–1203 pne, pominjanja Izraelaca u verskoj literaturi sežu unazad do oko 1500 pne. [[Jewish diaspora|Jevrejska dijaspora]] je započela sa [[Асирско прогонство Јевреја|asirskim zatočeništvom]] i nastavila u mnogo većem obimu sa [[Вавилонско ропство|vavilonskim robstvom]]. Jevreji su takođe bili rašireni širom [[Roman Empire|Rimskog carstva]], a to se nastavilo u manjoj meri i tokom perioda [[Byzantine Empire|vizantijske]] vladavine u srednjem i istočnom [[Средоземно море|Mediteranu]]. Vizantijsko carstvo je 638. godine izgubilo kontrolu nad Levantom. Arapsko [[Rashidun Caliphate|Islamsko carstvo]] pod [[Омар|kalifom Omarom]] osvojilo je [[Jerusalim]] i zemlje [[Mesopotamia|Mesopotamije]], [[History of Syria|Sirije]], Palestine i Egipta. [[Golden age of Jewish culture in Spain|Zlatno doba jevrejske kulture u Španiji]] poklopilo se sa [[Middle Ages|srednjim vekom]] u Evropi, periodom [[Al-Andalus|muslimanske vladavine]] na većem delu [[Iberian Peninsula|Iberijskog poluostrva]]. Tokom tog vremena, Jevreji su bili opšteprihvaćeni u društvu i cvetao je jevrejski verski, kulturni i ekonomski život.
During the Classical Ottoman period (1300–1600), the Jews, together with most other communities of the empire, enjoyed a certain level of prosperity. In the 17th century, there were many significant Jewish populations in Western Europe. During the period of the [[European Renaissance]] and Enlightenment, significant changes occurred within the Jewish community. Jews began in the 18th century to campaign for emancipation from restrictive laws and integration into the wider European society. During the 1870s and 1880s the Jewish population in Europe began to more actively discuss emigration back to Israel and the re-establishment of the Jewish Nation in its national homeland. The Zionist movement was founded officially in 1897. Meanwhile, the Jews of Europe and the United States gained success in the fields of science, culture and the economy. Among those generally considered the most famous were scientist [[Albert Einstein]] and philosopher [[Ludwig Wittgenstein]]. Many [[Nobel Prize]] winners at this time were Jewish, as is still the case.<ref name="Jewish Nobel Prize Winners">{{cite web|url=http://www.jinfo.org/Nobel_Prizes.html|title=Jewish Nobel Prize Winners|publisher=jinfo.org}}</ref>


Tokom klasičnog otomanskog perioda (1300-1600), Jevreji su zajedno sa većinom ostalih zajednica carstva, uživali određeni nivo prosperiteta. U 17. veku, u Zapadnoj Evropi su postojale mnoge znatne jevrejske populacije. Tokom perioda [[Ренесанса|evropske renesanse]] i [[Просветитељство|prosvetiteljstva]], u jevrejskoj zajednici su se odvile značajne promene. Jevreji su počeli u 18. veku da vode kampanju za emancipaciju od restriktivnih zakona i integraciju u šire evropsko društvo. Tokom 1870-ih i 1880-ih, jevrejsko stanovništvo u Evropi počelo je aktivnije da raspravlja o emigraciji u Izrael i ponovnom uspostavljanju jevrejske nacije u njenoj nacionalnoj domovini. [[Ционизам|Cionistički pokret]] je zvanično osnovan 1897. godine. U međuvremenu, Jevreji Evrope i Sjedinjenih Država sticali su renome u oblastima nauke, kulture i ekonomije. Među onima koji se generalno smatraju najpoznatijim su naučnik [[Albert Ajnštajn]] i filozof [[Ludvig Vitgenštajn]]. Mnogi dobitnici [[Нобелова награда|Nobelove nagrade]] u to vreme bili su Jevreji, kao što je to još uvek slučaj.<ref name="Jewish Nobel Prize Winners">{{cite web|url=http://www.jinfo.org/Nobel_Prizes.html|title=Jewish Nobel Prize Winners|publisher=jinfo.org}}</ref>
In 1933, with the rise to power of [[Adolf Hitler]] and the [[Nazis]] in Germany, the Jewish situation became more severe. Economic crises, racial anti-Semitic laws, and a fear of an upcoming war led many Jews to flee from Europe to Palestine, to the United States and to the [[Soviet Union]]. In 1939 [[World War II]] began and until 1941 Hitler occupied almost all of Europe, including Poland—where millions of Jews were living at that time—and France. In 1941, following the invasion of the Soviet Union, the [[Final Solution]] began, an extensive organized operation on an unprecedented scale, aimed at the annihilation of the Jewish people, and resulting in the persecution and murder of Jews in political Europe, inclusive of European North Africa (pro-Nazi Vichy-North Africa and Italian Libya). This [[genocide]], in which approximately six million Jews were methodically exterminated, is known as [[The Holocaust]] or ''Shoah'' (Hebrew term). In Poland, three million Jews were killed in [[gas chambers]] in all concentration camps combined, with one million at the [[Auschwitz]] camp complex alone.


Godine 1933, usponom na vlast [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] i [[Нацизам|nacista]] u Nemačkoj, jevrejska situacija je postajala sve teža. Ekonomske krize, rasni antisemitski zakoni i strah od predstojećeg rata naveli su mnoge Jevreje da pobegnu iz Evrope u Palestinu, u Sjedinjene Države i u [[Sovjetski Savez]]. Godine 1939. počeo je [[Drugi svetski rat]] i do 1941. Hitler je okupirao skoro celu Evropu, uključujući Poljsku u kojoj su u to vreme živeli milioni Jevreja, i Francusku. Godine 1941, nakon invazije na Sovjetski Savez, započeto je [[Konačno rešenje]], opsežna organizovana operacija neviđenih razmera, koja je imala za cilj uništenje jevrejskog naroda, a rezultirala je progonom i ubistvima Jevreja u Evropi, uključujući evropsku Severnu Afriku (pronacistička Viči-Severna Afrika i italijanska Libija). Ovaj [[genocid]], u kome je metodično istrebljeno oko šest miliona Jevreja, poznat je pod nazivom [[Holokaust]] ili ''Šoa'' (hebrejski termin). U Poljskoj je tri miliona Jevreja ubijeno u [[Gasna komora|gasnim komorama]] u svim koncentracionim logorima kombinovano, a milion samo u kompleksu logora [[Логор Аушвиц|Aušvic]].
In 1945 the Jewish resistance organizations in Palestine unified and established the Jewish Resistance Movement, which attacked the British authorities. David Ben-Gurion proclaimed on May 14, 1948, the establishment of a [[Jewish state]] in [[Eretz Israel]] to be known as the [[State of Israel]]. Immediately afterwards all neighbouring Arab states attacked, yet the newly formed IDF resisted. In 1949 the war ended and the state of Israel started building the state and absorbing massive waves of hundreds of thousands of Jews from all over the world. Today (2019), [[Israel]] is a [[Parliamentary system|parliamentary democracy]] with a population of over 9 million people, of whom about 7 million are [[Israeli Jews|Jewish]]. The largest Jewish communities are in Israel and the [[American Jews|United States]], with major communities in France, Argentina, Russia, United Kingdom, Australia, Canada, and [[History of the Jews in Germany|Germany]]. For statistics related to modern Jewish demographics see ''[[Jewish population]]''.

Godine 1945, jevrejske organizacije otpora u Palestini ujedinile su se i osnovale Jevrejski pokret otpora, koji je napao britanske vlasti. Dejvid Ben-Gurion je proglasio 14. maja 1948. osnivanje [[Jewish state|Jevrejske države]] u [[Eretz Israel|Erecu Izrael]] poznate kao [[Израел|Država Izrael]]. Neposredno nakon toga napale su novu državu susedne arapske države, ali se novoformirani IDF odupro. Godine 1949. rat je okončan i država Izrael je počela da se razvija i da apsorbuje ogromne talase stotina hiljada Jevreja iz celog sveta. Danas (2019) [[Izrael]] je [[Парламентарни систем|parlamentarna demokratija]] sa preko 9 miliona ljudi, od kojih je oko 7 miliona [[Israeli Jews|Jevreja]]. Najveće jevrejske zajednice su u Izraelu i [[Sjedinjene Države|Sjedinjenim Državama]], a postoje i znatne zajednice su u Francuskoj, Argentini, Rusiji, Velikoj Britaniji, Australiji, Kanadi i [[History of the Jews in Germany|Nemačkoj]].<ref name=":2">{{Citation |last=DellaPergola |first=Sergio |title=World Jewish Population, 2018 |date=2019 |url=http://link.springer.com/10.1007/978-3-030-03907-3_8 |work=American Jewish Year Book 2018 |volume=118 |pages=361–449 |editor-last=Dashefsky |editor-first=Arnold |publisher=Springer International Publishing |language=en |doi=10.1007/978-3-030-03907-3_8 |isbn=9783030039066 |access-date=2019-09-26 |editor2-last=Sheskin |editor2-first=Ira M.}}</ref><ref>{{Citation |last=DellaPergola |first=Sergio |title=World Jewish Population, 2017 |date=2018 |url=http://link.springer.com/10.1007/978-3-319-70663-4_7 |work=American Jewish Year Book 2017 |volume=117 |pages=297–377 |editor-last=Dashefsky |editor-first=Arnold |publisher=Springer International Publishing |language=en |doi=10.1007/978-3-319-70663-4_7 |isbn=9783319706627 |access-date=2019-09-26 |editor2-last=Sheskin |editor2-first=Ira M.}}</ref><ref>{{Citation |last=DellaPergola |first=Sergio |title=World Jewish Population, 2016 |date=2017 |url=http://link.springer.com/10.1007/978-3-319-46122-9_17 |work=American Jewish Year Book 2016 |volume=116 |pages=253–332 |editor-last=Dashefsky |editor-first=Arnold |publisher=Springer International Publishing |doi=10.1007/978-3-319-46122-9_17 |isbn=9783319461212 |access-date=2019-09-26 |editor2-last=Sheskin |editor2-first=Ira M.}}</ref><ref name=":3">{{Citation |last=DellaPergola |first=Sergio |title=World Jewish Population, 2015 |date=2016 |url=http://link.springer.com/10.1007/978-3-319-24505-8_7 |work=American Jewish Year Book 2015 |volume=115 |pages=273–364 |editor-last=Dashefsky |editor-first=Arnold |publisher=Springer International Publishing |doi=10.1007/978-3-319-24505-8_7 |isbn=9783319245034 |access-date=2019-09-26 |editor2-last=Sheskin |editor2-first=Ira M.}}</ref><ref>{{Citation |last=DellaPergola |first=Sergio |title=World Jewish Population, 2014 |date=2015 |url=http://link.springer.com/10.1007/978-3-319-09623-0_19 |work=American Jewish Year Book 2014 |volume=114 |pages=301–393 |editor-last=Dashefsky |editor-first=Arnold |publisher=Springer International Publishing |doi=10.1007/978-3-319-09623-0_19 |isbn=9783319096223 |access-date=2019-09-26 |editor2-last=Sheskin |editor2-first=Ira}}</ref>


== Vremenski periodi u Jevrejskoj istoriji ==
== Vremenski periodi u Jevrejskoj istoriji ==

Верзија на датум 23. октобар 2019. у 18:48

Jevrejska istorija je istrorija Jevreja, njihove religije i kulture, onako kako se razvijala i komunicirala sa drugim narodima, religijama i kulturama. Iako se judaizam kao religija prvi put pojavljuje u grčkim spisima tokom helenističkog perioda (323. - 31. pne), a najranije pominjanje Izraela upisano je na steli Merneptaha iz 1213–1203 pne, pominjanja Izraelaca u verskoj literaturi sežu unazad do oko 1500 pne. Jevrejska dijaspora je započela sa asirskim zatočeništvom i nastavila u mnogo većem obimu sa vavilonskim robstvom. Jevreji su takođe bili rašireni širom Rimskog carstva, a to se nastavilo u manjoj meri i tokom perioda vizantijske vladavine u srednjem i istočnom Mediteranu. Vizantijsko carstvo je 638. godine izgubilo kontrolu nad Levantom. Arapsko Islamsko carstvo pod kalifom Omarom osvojilo je Jerusalim i zemlje Mesopotamije, Sirije, Palestine i Egipta. Zlatno doba jevrejske kulture u Španiji poklopilo se sa srednjim vekom u Evropi, periodom muslimanske vladavine na većem delu Iberijskog poluostrva. Tokom tog vremena, Jevreji su bili opšteprihvaćeni u društvu i cvetao je jevrejski verski, kulturni i ekonomski život.

Tokom klasičnog otomanskog perioda (1300-1600), Jevreji su zajedno sa većinom ostalih zajednica carstva, uživali određeni nivo prosperiteta. U 17. veku, u Zapadnoj Evropi su postojale mnoge znatne jevrejske populacije. Tokom perioda evropske renesanse i prosvetiteljstva, u jevrejskoj zajednici su se odvile značajne promene. Jevreji su počeli u 18. veku da vode kampanju za emancipaciju od restriktivnih zakona i integraciju u šire evropsko društvo. Tokom 1870-ih i 1880-ih, jevrejsko stanovništvo u Evropi počelo je aktivnije da raspravlja o emigraciji u Izrael i ponovnom uspostavljanju jevrejske nacije u njenoj nacionalnoj domovini. Cionistički pokret je zvanično osnovan 1897. godine. U međuvremenu, Jevreji Evrope i Sjedinjenih Država sticali su renome u oblastima nauke, kulture i ekonomije. Među onima koji se generalno smatraju najpoznatijim su naučnik Albert Ajnštajn i filozof Ludvig Vitgenštajn. Mnogi dobitnici Nobelove nagrade u to vreme bili su Jevreji, kao što je to još uvek slučaj.[1]

Godine 1933, usponom na vlast Adolfa Hitlera i nacista u Nemačkoj, jevrejska situacija je postajala sve teža. Ekonomske krize, rasni antisemitski zakoni i strah od predstojećeg rata naveli su mnoge Jevreje da pobegnu iz Evrope u Palestinu, u Sjedinjene Države i u Sovjetski Savez. Godine 1939. počeo je Drugi svetski rat i do 1941. Hitler je okupirao skoro celu Evropu, uključujući Poljsku u kojoj su u to vreme živeli milioni Jevreja, i Francusku. Godine 1941, nakon invazije na Sovjetski Savez, započeto je Konačno rešenje, opsežna organizovana operacija neviđenih razmera, koja je imala za cilj uništenje jevrejskog naroda, a rezultirala je progonom i ubistvima Jevreja u Evropi, uključujući evropsku Severnu Afriku (pronacistička Viči-Severna Afrika i italijanska Libija). Ovaj genocid, u kome je metodično istrebljeno oko šest miliona Jevreja, poznat je pod nazivom Holokaust ili Šoa (hebrejski termin). U Poljskoj je tri miliona Jevreja ubijeno u gasnim komorama u svim koncentracionim logorima kombinovano, a milion samo u kompleksu logora Aušvic.

Godine 1945, jevrejske organizacije otpora u Palestini ujedinile su se i osnovale Jevrejski pokret otpora, koji je napao britanske vlasti. Dejvid Ben-Gurion je proglasio 14. maja 1948. osnivanje Jevrejske države u Erecu Izrael poznate kao Država Izrael. Neposredno nakon toga napale su novu državu susedne arapske države, ali se novoformirani IDF odupro. Godine 1949. rat je okončan i država Izrael je počela da se razvija i da apsorbuje ogromne talase stotina hiljada Jevreja iz celog sveta. Danas (2019) Izrael je parlamentarna demokratija sa preko 9 miliona ljudi, od kojih je oko 7 miliona Jevreja. Najveće jevrejske zajednice su u Izraelu i Sjedinjenim Državama, a postoje i znatne zajednice su u Francuskoj, Argentini, Rusiji, Velikoj Britaniji, Australiji, Kanadi i Nemačkoj.[2][3][4][5][6]

Vremenski periodi u Jevrejskoj istoriji

Istorija Jevreja i judaizma se može podeliti u pet perioda: (1) drevni Izrael pre judaizma, od početaka do 586 pne; (2) počeci judaizma u 6. i 5. veku pne; (3) formiranje rabinskog judaizma nakon uništenja Drugog hrama 70. godine; (4) doba rabinskog judaizma, od nastanka hrišćanstva do vremena političke moći pod carom Konstantinom Velikim 312. godine do kraja političke hegemonije hrišćanstva u 18. veku; i (5), doba raznolikih judaizama, od Francuske i Američke revolucije do sadašnjosti.[7]

Periodi masivne imigracije u zemlju IzraelPeriodi u kojima je većina Jevreja živela u egziluPeriodi u kojima je većina Jevreja živela na tlu Izraela, sa punom ili parcijalnom nezavisnošćuPeriodi u kojima je Jevrejski hram postojaoJevrejska istorijaŠoftimMelakimPrvi hramDrugi hramZugotTanaimAmoraimSavoraimGeonimRišonimAharonimAlijotIzraelHolokaustDijasporaProterivanje iz ŠpanijeRimski egzilAsirijski egzil (Deset izgubljenih plemena)Vavilonsko ropstvoPeriod Drugog hramaIstorija drevnih JevrejaHronologija biblijeNova era

Reference

  1. ^ „Jewish Nobel Prize Winners”. jinfo.org. 
  2. ^ DellaPergola, Sergio (2019), Dashefsky, Arnold; Sheskin, Ira M., ур., „World Jewish Population, 2018”, American Jewish Year Book 2018 (на језику: енглески), Springer International Publishing, 118, стр. 361—449, ISBN 9783030039066, doi:10.1007/978-3-030-03907-3_8, Приступљено 2019-09-26 
  3. ^ DellaPergola, Sergio (2018), Dashefsky, Arnold; Sheskin, Ira M., ур., „World Jewish Population, 2017”, American Jewish Year Book 2017 (на језику: енглески), Springer International Publishing, 117, стр. 297—377, ISBN 9783319706627, doi:10.1007/978-3-319-70663-4_7, Приступљено 2019-09-26 
  4. ^ DellaPergola, Sergio (2017), Dashefsky, Arnold; Sheskin, Ira M., ур., „World Jewish Population, 2016”, American Jewish Year Book 2016, Springer International Publishing, 116, стр. 253—332, ISBN 9783319461212, doi:10.1007/978-3-319-46122-9_17, Приступљено 2019-09-26 
  5. ^ DellaPergola, Sergio (2016), Dashefsky, Arnold; Sheskin, Ira M., ур., „World Jewish Population, 2015”, American Jewish Year Book 2015, Springer International Publishing, 115, стр. 273—364, ISBN 9783319245034, doi:10.1007/978-3-319-24505-8_7, Приступљено 2019-09-26 
  6. ^ DellaPergola, Sergio (2015), Dashefsky, Arnold; Sheskin, Ira, ур., „World Jewish Population, 2014”, American Jewish Year Book 2014, Springer International Publishing, 114, стр. 301—393, ISBN 9783319096223, doi:10.1007/978-3-319-09623-0_19, Приступљено 2019-09-26 
  7. ^ Neusner 1992, стр. 4.

Literatura

Francuska

  • Benbassa, Esther. The Jews of France: A History from Antiquity to the Present (2001) excerpt and text search; online
  • Birnbaum, Pierre, and Jane Todd. The Jews of the Republic: A Political History of State Jews in France from Gambetta to Vichy (1996).
  • Birnbaum, Pierre; Kochan, Miriam. Anti-Semitism in France: A Political History from Léon Blum to the Present (1992) 317p.
  • Cahm, Eric. The Dreyfus affair in French society and politics (Routledge, 2014).
  • Debré, Simon. "The Jews of France." Jewish Quarterly Review 3.3 (1891): 367–435. long scholarly description. online free
  • Graetz, Michael, and Jane Todd. The Jews in Nineteenth-Century France: From the French Revolution to the Alliance Israelite Universelle (1996)
  • Hyman, Paula E. The Jews of Modern France (1998) excerpt and text search
  • Hyman, Paula. From Dreyfus to Vichy: The Remaking of French Jewry, 1906–1939 (Columbia UP, 1979). online free to borrow
  • Schechter, Ronald. Obstinate Hebrews: Representations of Jews in France, 1715–1815 (Univ of California Press, 2003)
  • Taitz, Emily. The Jews of Medieval France: The Community of Champagne (1994) online

Rusija i Istočna Evropa

  • Gitelman, Zvi. A Century of Ambivalence: The Jews of Russia and the Soviet Union, 1881 to the Present (2001)
  • Klier, John, and Shlomo Lambroza. Pogroms: anti-Jewish violence in modern Russian history (1992) online free to borrow
  • Polonsky, Antony. The Jews in Poland and Russia: A Short History (2013)
  • Weiner, Miriam; Polish State Archives (in cooperation with) (1997). Jewish Roots in Poland: Pages from the Past and Archival Inventories. Secaucus, NJ: Miriam Weiner Routes to Roots Foundation. ISBN 978-0-96-565080-9. OCLC 38756480. 
  • Weiner, Miriam; Ukrainian State Archives (in cooperation with); Moldovan National Archives (in cooperation with) (1999). Jewish Roots in Ukraine and Moldova: Pages from the Past and Archival Inventories. Secaucus, NJ: Miriam Weiner Routes to Roots Foundation. ISBN 978-0-96-565081-6. OCLC 607423469. 

Sjedinjene Države

  • Fischel, Jack, and Sanford Pinsker, eds.Jewish-American history and culture : an encyclopedia (1992) online free to borrow

Spoljašnje veze

Jevrejska istorija na Vikimedijinoj ostavi.
Преузето из „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jevrejska_istorija&oldid=22251600”