Velik dragoman

Dragoman je bio tumač, prevodilac i zvanični vodič između turskih, arapskih i persijskih zemalja i vlada Bliskog istoka i evropskih ambasada, konzulata, vicekonzulata i trgovinskih mesta. Dragoman je morao da zna arapski, persijski, turski i evropske jezike.

Etimologija i varijante[uredi | uredi izvor]

Na arapskom je reč ترجمان (tardžuman), na turskom terčuman. Izvodeći poreklo iz semitskog kvadriliteralnog korena t-r-g-m, on se u akadskom pojavljuje kao „targumanu“, u ge'ez (klasični etiopski) kao t-r-gv-m, a u aramejskom kao targemana. Hebrejski pravi razliku između מתרגם (metargem) - pozivajući se na prevodioca pisanih tekstova - i מתורגמן (meturgeman) koji se odnosi na tumača govornog razgovora ili govora. Potonji je očigledno bliže povezan sa ostalim pomenutim jezicima, iako su oba izvedena iz istog semitskog korena.

Tokom srednjeg veka reč je ušla u evropske jezike: na srednjoengleskom kao dragman, od starofrancuskog drogera, od srednjovekovnog latinskog kao dragumanus, od srednjovekovnog grčkog δραγομανος, dragoumanos. Kasnije evropske varijante uključuju nemački trutzelman, francuski trušeman ili trušement (na posttanzimatskom francuskom,^[1], a na modernom francuskom je drogman), italijanski turcimanno i španski trujaman, trujiman i truchiman; ove varijante upućuju na tursku ili arapsku reč „turjuman“, sa različitom vokalizacijom. Vebsterov rečnik iz 1828. godine navodi dragoman kao i varijante drogman i truchman na engleskom jeziku.

Shodno tome, množina, na engleskom, je "dragomans" (ne "dragomen").

Prezime Franje Tuđmana, prvog postkomunističkog predsednika Hrvatske, ukazuje na to da je jedan od njegovih predaka mogao biti dragoman.

Istorija[uredi | uredi izvor]

U turskoj tradiciji, položaj dragomana zabeležen je u predosmanskom sultanatu Rum tokom vladavine Keikubada I iz 13. veka kada su imenovana dva dragomana i dva službenika prevodioca.^[2]

U Osmanskom carstvu[uredi | uredi izvor]

„Kamp na Balbeku, dama i dragoman u prvom planu“. Eliot Varbutrton.

U osmanskim zapisima, prvi carski dragoman zabeležen je Lutfi-paša koji je 1479. poslat u Veneciju da preda ugovor.^[2]

Ovaj posao je zauzeo posebno mesto u Osmanskom carstvu, gde se na dragomane gleda kao na otpor muslimanskih Osmanlija da uče jezike nemuslimanskih nacija. U Osmanskom carstvu, dragomani su uglavnom bili grčkog porekla, sve do grčkog rata za nezavisnost, 1821. godine. Neki od najpoznatijih dragomana tog vremena bili su Panagiotis Nikosios, koji je bio zvanični tumač Divana (carskog saveta) sultana i njegov naslednik, Aleksandar Mavrokordatos. Glavni dragoman, Konstantin Murouzi je pogubljen zbog sumnje na nelojalnost početkom grčkog rata, a njegov naslednik Stavraki Aristarči je otpušten i prognan 1822. godine.^[3]

Dragomani su bili izuzeti od oporezivanja. Kako su mnogi od njih bili Jevreji, zbog znanja stranih jezika, jevrejski Halaha bavio pitanjem da li su ovi dragomanci oslobođeni i od unutrašnjih poreza jevrejske zajednice.^[4]

Postalo je uobičajeno da većina gospodari fanariotske vladavine (otprilike 1711–1821) nad podunavskim kneževinama (Moldavija i Vlaška) prethodno zauzimaju ovu osmansku kancelariju, činjenica koja mnogima od njih nije sprečila da se pridruže zaverama čiji je cilj bio svrgavanje turskih vladavina nad tim područjem.

Zapadni dragomani[uredi | uredi izvor]

Ovi muškarci su imali ključnu ulogu u širenju široke znatiželje o islamskoj kulturi širom latinskih delova Evrope tokom 17. i 18. veka. Dragomani su se školovali za persijski, arapski i turski jezik, jer su bili prevodioci, tumači, autori i bili su vrlo otvoreni za materijalne i modne zamršenosti osmanske kulture.

Prvi prevod Kur'ana na francuski jezik izvršio je Andre du Rir, 1647. godine. Bio je iz francuskog konzulata u Egiptu. Drugi, Kosmo od Karbonjana, iz ambasade u Napulju, objavljen na latinskom: Principi turske gramatike za upotrebu apostolskih misionara u Carigradu.

Kao visoko obučena grupa diplomatskih profesionalaca, bili su zaposleni u ambasadama, konzulima i putovali su u diplomatskim krugovima, pa otuda i njihova potreba da vrlo dobro poznaju kulturu.

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Corps de droit ottoman (na jeziku: engleski), 2021-03-01, Pristupljeno 2021-07-23
^ ^a ^b Baker, Mona; Saldanha, Gabriela (2009). Routledge Encyclopedia of Translation Studies (na jeziku: engleski). Routledge. ISBN 978-0-415-36930-5.
^ Bosworth, C.E. (2012). „Tardjuman”. Ur.: P. Bearman; Th. Bianquis; C.E. Bosworth; E. van Donzel; W.P. Heinrichs. Encyclopaedia of Islam (2nd izd.). Brill. doi:10.1163/1573-3912_islam_COM_1179. .
^ e.g. Responsa Dvar Moshe, no. 48, p. 48d [1]; Responsa Nishmat Hayyim, no. 7, p. 20b [2]; Responsa Ro'ei Yisrael, no. 5, p. 20b [3]; Responsa Tzror haKesef, no. 10, p. 59b. [4] The latter invalidated a governmental decree that they be taxed, because it contradicted international treaties.

[1] Corps de droit ottoman (na jeziku: engleski), 2021-03-01, Pristupljeno 2021-07-23

[#1-2] Baker, Mona; Saldanha, Gabriela (2009). Routledge Encyclopedia of Translation Studies (na jeziku: engleski). Routledge. ISBN 978-0-415-36930-5.

[3] Bosworth, C.E. (2012). „Tardjuman”. Ur.: P. Bearman; Th. Bianquis; C.E. Bosworth; E. van Donzel; W.P. Heinrichs. Encyclopaedia of Islam (2nd izd.). Brill. doi:10.1163/1573-3912_islam_COM_1179. .

[4] .g. Responsa Dvar Moshe, no. 48, p. 48d [1]; Responsa Nishmat Hayyim, no. 7, p. 20b [2]; Responsa Ro'ei Yisrael, no. 5, p. 20b [3]; Responsa Tzror haKesef, no. 10, p. 59b. [4] The latter invalidated a governmental decree that they be taxed, because it contradicted international treaties.

[1]

[2]

[3]

[4]