Viša ženska škola (Beograd)

Viša ženska škola u Beogradu
Prva generacija Više ženske škole u Beogradu, diplomci 1865/66 godine sa upraviteljicom Katarinom Milovuk (za stolićem) i klasnim učiteljicama P. Pinterović (desno od upraviteljice) i Evicom Vekeckom (levo)
Tip	Državna
Osnovana	1863. godine
Lokacija	Kraljice Natalije Beograd
Država	Srbija
Direktor	prva upravnica Katarina Milovuk

Viša ženska škola (1863-1918) je prva ženska škola gimnazijskog ranga otvorena u Beogradu i Srbiji uopšte. Otvaranjem ove škole počelo je srednjoškolsko obrazovanje devojaka u Srbiji.

Istorija

Katarina Milovuk, prva upraviteljica škole

Polovinom 19. veka Srbija, posle dugih ratova, počinje ubrzano da brine o kulturi i obrazovanju, pa donosi nove važne zakone, posebno u prosveti. Sve češće se postavlja pitanje otvaranja posebnih ženskih škola. Prvo je to, bezuspešno, učinilo samo Popečiteljstvo 1840. godine, predlažući Savetu osnivanje škola u Beogradu i drugim gradovima. Tek 1845. godine, Popečiteljstvo je odobrilo otvaranje škola i za devojčice pa je, ukazom kneza Mihaila od 11. juna 1842. godine, odobreno Nataliji Petrović, Sofiji i Katarini Lekić da mogu da otvore školu za žensku decu. Ovom uredbom se predviđalo šestogodišnje školovanje devojčica koje je, osim opšteg obrazovanja obuhvatalo i učenje veština koje su se tradicionalno vezivale za ženski pol (pevanje, ručni rad, lepo ponašanje...). Prva ženska škola otvorena je u Paraćinu 1845. godine. O višem ženskom obrazovanju razmišljalo se tek u opštem reformatorskom školskom sistemu.

Uprkos protivljenju uvaženog Državnog saveta i mišljenju dela beogradske čaršije da će više obrazovanje devojaka narušiti porodicu, a zahvaljujući prosvećenom vladaru knezu Mihailu Obrenoviću, tadašnjem ministru prosvete Kosti Cukiću i njegovom saradniku Ljubomiru Nenadoviću, donet je Zakon o osnivanju Više ženske škole i ona počinje s radom u septembru 1863. godine. Osnovni cilj škole bio je da se devojkama omogući više opšte obrazovanje i da se obezbede školovane učiteljice za ženske osnovne škole.

Državni savet je smatrao da upravljanje takvom školom mora da bude povereno ženskoj osobi. Pa je mesto upravnice povereno devetnaestogodišnjoj Katarini Milovuk, koja tek što se, sa diplomom visokog obrazovanja i položenim pedagoškim državnim ispitom na Univerzitetu u Odesi, vratila u Beograd.

Upravitelji škole

• Katarina Milovuk (1863-1893)
• Persida Pinterović (1894-1895)
• Mileva Vulović (1895-1898)
• Jovan Dokić (1898-1900)
• Sreten Pašić (1900-1909)
• Svetolik Stevanović (1909-1911)
• Dimitrije Tričković (od 1911)

Nastavu u školi držali su i profesori sa tek osnovane Velike škole, među kojima su bili i Janko Šafarik, Petar Ubavkić, Robert Tolinger, književnik Đorđe Maletić, novinar i ministar Jovan Đaja, zatim profesori muških gimnazija, kao i sama Katarina Milovuk. Većina njih, osećajući da radi pionirski posao u Srbiji, radila je besplatno.

Prve promene u školi su izvršene 1879. godine, kada škola dobija pet razreda, a 1896. postaje Škola za opšte obrazovanje i vaspitanje. Godine 1900. iz škole se izdvaja Ženska učiteljska škola. Godine 1905. otvoren je peti razred, pa se na taj način pored Više ženske škole, sa nastavničkim kadrom, zajedničkom zgradom i budžetom, razvila Prva ženska realna gimnazija (kasnije se transformisala u današnju Petu beogradsku gimnaziju), koja se 1909. odvaja i osamostaljuje. Viša ženska škola se gasi 1918. godine, kada njene prostorije nasleđuje novoosnovana Druga, a iste godine na Savamali se otvara i Treća ženska realna gimnazija.

Povodom pedesetogodišnjice postojanje "Viša ženska škola: Pedesetogodišnjica (1863-1913)".

Lokacija škole

Zgrada Više ženske škole na uglu Abadžijske čaršije (danas ulice Kraljice Natalije) i Ulice Kosovke devojke (današnje Devojačke) u Beogradu. Sagrađena je 1860, a srušena 1930. godine

Zgrada nekadašnje Druge ženske realne gimnazije, u kojoj se danas nalazi Elektrotehnička škola Nikola Tesla (ulaz iz dvorišta škole). Zgrada je 1992. godine proglašena za spomenik kulture

Škola je u početku bila smeštena u privatnoj kući Vase Ilića na Zelenom vencu, da bi se u oktobru 1865. preselila se u novopodignutu zgradu na uglu tadašnje Abadžijske čaršije (kasnije Narodnog fronta, a danas ulice Kraljice Natalije) i Ulice Kosovke devojke (do skora Devojačke, a sada ponovo Kosovke Devojke), na državnom placu (lokacija zgrade). Zgrada u kojoj se Viša ženska škola nalazila podignuta je 1860. godine, a obnovljena je zalaganjem kraljice Drage. Prema opisu, to je bila dugačka zgrada, parter sa devetnaest prozora s lica u Ulici kraljice Natalije. Učionice su bile dosta prostrane, ali slabo osvetljene, zidovi debeli a prozori uzani. Zgrada je imala širok i dugačak hodnik na čijem kraju se nalazila velika sala, najveća i najlepša u tadašnjem Beogradu, a s obe strane bile su po dve velike učionice. U varoši su ovu zgradu zvali „Veliki hodnik”, a samu školu „Inštitut”. Zgrada je zatvorena 1930. godine i porušena, da bi se na njenom mestu sazidala nova, velelepna zgrada Druge ženske realne gimnazije.

Najbliža bogomolja Višoj ženskoj školi bila je Vaznesenska crkva. Kako je to bila vojna crkva, nije bilo pogodno da se devojke tamo vode na bogosluženje. Zbog toga je, na predlog Katarine Milovuk, uz pomoć crkve Svetog Marka, u dvorištu Škole 1882. godine sazidana crkvica posvećena Presvetoj velikomučenici Nataliji. Unutrašnje uređenje crkve preuzela je kraljica Natalija.

Na mestu nekadašnje Više ženske škole 1931. godine projektovana je velelepna zgrada za potrebe Druge ženske gimnazije. Projektant je bila Milica Čolak-Antić–Krstić, diplomac Beogradskog univerziteta i bivša učenica Druge ženske, koja je iz poštovanja i sećanja na crkvicu Velikomučenice Natalije iz vrta negdašnje škole, planirala i kapelu u zgradi gimnazije. Tako je zgrada postala ne samo najlepše i najfunkcionalnije gimnazijsko zdanje u ovom delu jugoistočne Evrope, nego i jedinstvena školska zgrada s pravoslavnom crkvom među svojim zidovima. U toj zgradi, u kojoj se od 1956. godine nalazi Elektrotehnička škola „Nikola Tesla”, još uvek postoje ruševine kapele. Zgrada je 1992. godine proglašena spomenikom kulture i pod zaštitom je države.

Nastavni program

Nastavni program u početku je obuhvatao jedanaest obaveznih predmeta koji su bili besplatni:

• nauka o hrišćanstvu,
• srpski jezik,
• opšta i srpska istorija i zemljopis (geografija),
• jestastvenica (nauka o prirodi),
• računanje,
• pedagogika,
• dijetetika,
• pisanje,
• ženski rad,
• gimnastika i
• domaća tehnologija (veština pripremanja jela)

Tri izborna predmeta, klavir, slikanje i strani jezik, takođe su bili obavezni ali i besplatni. Jedno vreme se, na predlog kraljice Natalije, predavalo i knjigovodstvo. Siromašne učenice besplatno su dobijale knjige i užinu. U to vreme bilo je malo odgovarajućih udžbenika, pa se Katarina Milovuk sama poduhvatila da napiše tri udžbenika: „Pedagogiku”, „Metodiku” i „Istorija sveta u kratkom pregledu za ženskinje”.

U školi je uveden učiteljski ispit koji se sastojao iz pismenog, usmenog i praktičnog dela i polagao se pred posebnom komisijom škole i predstavnikom ministarstva prosvete. Prva generacija od 50 učiteljica diplomirala je 1879. godine. Neke učenice želele su da nastave školovanje na univerzitetima, pa je zbog njih Katarina Milovuk pokušavala da program škole prilagođava programima muških gimnazija koje su još uvek bile jedina propusnica za fakultete.

Internat

Privatan internat za žensku decu u Beogradu osnovan je inicijativom nastavnica Više ženske škole. One su 23. maja 1904. godine održale prvu konferenciju o osnivanju doma za učenice. Molile su i opštinu beogradsku da za prve četiri godine daje novčanu pomoć domu za 50 učenica, a osim toga i zgradu sa ogrevom. Nastavnice su uspele da već 1906. godine otvore internat - Dom za učenice srednjih škola, pre svega zahvaljujući materijalnoj potpori beogradske opštine i prijatelja te ustanove.

Značaj škole

Viša ženska škola imala je i obrazovnu i vaspitnu ulogu. Osim opšteg obrazovanja, škola je imala zadatak da pripremi učiteljice za rad u ženskim osnovnim školama. Vaspitni zadatak je ostvarivan na različite načine. Najveći značaj pridavao se etičko-nacionalnim vrednostima koje su odgovarale potrebama tog doba. U vaspitnom radu škole je aktivno učestvovala i crkva, koja je svojim prisustvom nastojala da dozira emancipaciju srpskih žena.

Među učenicama Više ženske škole bile su mnoge poznate Srpkinje, između ostalih i Draga Ljočić, Draga Mašin, Milka Grgurova, Nadežda Petrović, Maga Magazinović, Beta Vukanović, Delfa Ivanić, Milica Janković, Ljubica Luković, Kosara Cvetković, Mara Lukić, Bosiljka Janić, Bosa Ranković, Katarina St. Pavlović, Stanka Đ. Glišić, sjajan prevodilac i sestra mnogo poznatijeg pisca, Milovana Glišića... Nisu samo devojke iz Srbije pohađale ovu školu. Dolazile su i iz Bugarske i Makedonije, kao i iz raznih delova Austrougarske, jer su roditelji želeli da im deca nastavu pohađaju na srpskom jeziku.

Osnivanjem Više ženske škole u Beogradu, 1863. godine, započelo je srednjoškolsko obrazovanje devojaka u Srbiji. Po ugledu na beogradsku počele su da se osnivaju slične škole širom Srbije. Viša ženska škola ugasila se ispunivši zadatak – stvorila je sloj obrazovanih žena u Srbiji. Više (gimnazijsko) obrazovanje u njoj je steklo 25.000 devojaka, a kako je govorila Katarina Milovuk: „pismene žene rađaju pismenu decu”.

Galerija

• 
  Nastavnici Više ženske škole
• 
  Učionica u školi
• 
  Učenice
• 
  Učenice
• 
  Učenice
• 
  Učenice
• 
  Svetolik Stevanović jedan od upravnika škole
• 
  Sreten Pašić jedan od upravnika škole
• 
  Učenice u polasku kući
• 
  Prve maturantkinje pedeset godina nakon mature a svojom nastavnicom Katarinom Milovuk
• 
  Persida Pinterović
• 
  Nastavnici škole
• 
  Učenice na odmoru
• 
  Mileva Vulović
• 
  Merenje učenica
• 
  Učenice
• 
  Jovan Dokić jedan od upravnika škole
• 
  Katarina Milovuk
• 
  Dimitrije Tričković jedan od upravnika škole
• 
  Čas srpskog jezika
• 
  Čas crtanja
• 
  Čas fizike

Vidi još

• Istorija školstva u Srbiji
• Obrazovanje u Srbiji
• Društvo učenica Velike ženske škole

Literatura

• Cvetković, Kosara (1913). Viša ženska škola : pedesetogodišnjica (1863-1913). Beograd: Viša ženska škola. Pristupljeno 16. 9. 2016.
• Stankov, Ljiljana (2011). Katarina Milovuk (1844-1913): i ženski pokret u Srbiji. Beograd: Pedagoški muzej. Pristupljeno 16. 9. 2016.
• Trgovčević, Ljubinka (2003). Planirana elita. Beograd: Istorijski institut. 

Spoljašnje veze

• Ćorović, Ljubica (2011). „Vek i po od osnivanja Više ženske škole u Beogradu”. Knjiženstvo. Pristupljeno 15. 9. 2016. 
• Domanović, Radoje. „Kako se proveo Sveti Sava u Višoj ženskoj školi”. Radoje Domanović - blog. Pristupljeno 16. 9. 2016.