Logor Ašah na Dunavu
| Logor Ašah na Dunavu | |
|---|---|
| Koncentracioni logor | |
.jpg) Ašah na Dunavu | |
  | |
| Koordinate | 48° 22′ 00″ S; 14° 01′ 00″ I / 48.366667° S; 14.016667° I |
| Mesto | Ašah na Dunavu |
| Pod kontrolom |  Austrougarska |
| Postojao | jesen 1915—novembar 1918. |
| Broj zatvorenika | 10.903 (Srba) |
| Broj žrtava | 5.362 (Srba) |
Logor Ašah na Dunavu bio je jedan od koncentracionih logora za Srbe i druge nepodobne narode koje je osnovala Austrougarska za za vreme Prvog svetskog rata.
Naziv, položaj i infrastruktura[uredi | uredi izvor]
- Naziv
Zvaničan naziv logora bio je: nem. Kaiserliches und Königliches Kriegsgefangenenlager Aschach an der Donau ili na srpskom „Carski i kraljevski logor za ratne zarobljenike Ašah na Dunavu”.
- Položaj
Logor se nalazio pored Dunava u blizini grada Linca u servernom delu Austrije, u pokrajini Gornja Austrija i nedaleko od logora Mauthauzen, koji je bio nizvodno i još bliže Lincu.
Razmešten u blizini velikog vodenog objekta kao što su ritovi Dunava logor je imao vlažnu i oštriju klimu nego u Srbiji, što je konstantno narušavalo zdravlje srpskih logoraša, nenaviknutih na ovakve uslove života.
- Infrastruktura
Infrastrukturu logora činile su privremeno podignute barake, dugo bez prozora i vrata, u kojima je u dvospratnim krevetima bilo smešteno od 150 do 250 zatočenika. Barake su bile opasane visokom i gustom žičanom ogradom, pored koje se nalazio dva metra dubok rov.[1]
„Na svakih 50 koračaja stajao je stražar. Noću su straže bile češće, a patrole su ih stalno obilazile…”[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
- Preduslovi
Masovne deportacije stanovnika Srbije u Prvom svetskom ratu, među kojima se bili Srbi, Jevreji, Romi i drugih nacija, Austrogurska je iz Kraljevine Srbije, otpočele nakon njene okupacije od jeseni 1915.
Iz izveštaja Kraljevsko-carskog Vojnog guvermana u Beogradu saznaje se da je samo u periodu od 30. avgusta do 10. novembra 1916. ”sa područja Beograda, Kruševca i Kragujevca u logore u unutrašnjosti Monarhije deportovano 16.577 građana Srbije: 4.399 u Ašah, 4.252 u Braunau, 4.667 u Hajnrihsgrin, 593 u Nežider”, a ostalih 1.576 je raspoređeno „u radne logore”.[3]
- Osnivanje i uslovi u logoru
Logor u Ašahu osnovan je u leto 1914. godine, a u njega su srpski zarobljenici i internirci dospeli početkom 1915. godine nakon premeštanja iz logora iz severne Ugarske. Sa njima je bila prebačena i veća grupa oficira i iz logora Hajnrihsgrin iz Češke. Srpski oficiri u logoru Ašahu bili su smešteni u sedam dobro čuvanih drvenih baraka, oko kojih je na svakih 50 metara stajao po jedan stražar. Noću su straže bile brojčano uvećane, a patrole su stalno obilazile zatočenike u barakama.”[2]
Tokom naredenih ratnih godina pristizale su nove velike grupe interniraca, koji su ulogor stizali ujako teškom fizičkom i psihičkom stanju, iznurene dugim marševima i transportima „poput marve”, tako da su barake brzo postale prenatrpane i tesne.[1]
Uslovi logorskog života bili su ispod svakog higijenskog minimuma, logoraši su bili „traljavo, gotovo nikakvo obučeni i obuveni”, tako da je prva zima 1915. godine odnela mnogo žrtava.[1] Hladnoća je bila dominantan uzrok smrti, čak i u odnosu na stalnu glad, kojoj su bili izloženi logoraši, što potkrepljuje izveštaj Živka Topalovića:
„Nije bio potreban termometar da se meri hladnoća. Hladnoća se merila brojem mrtvih.”[4]
| Mesec i godina | Brojno stanje | Izvor podataka |
|---|---|---|
| 1916. | 10.903 | Arhiv Vojske Srbije 1916.[5] |
| maj 1917. | 6.355 | Službe Vojnog generalnog guvernmana u Srbiji |
| jun 1918. | 4.418 | Sekcija koncentracionog logora Mauthauzen, 1995.[2] |
Najteža godina za zatočenike logora bila je 1916. godine, u vreme ratom izazvane ekonomska kriza. Kriza je izazvala takve uslove da su jednostavno zatočenici onesvešćivali od gladi i umirali na nogama ili pri hodu, iscrpljeni teškim uslovima rad, gurajući prazna kolica, da bi ih u tim istim kolicima mrtve vraćali u logor. Glad je zatvorenike primoravala da glođu kosti sa đubrišta, i travu i drugo samoniklo bilje.[1]
Neki od odvažnijih pokušali su bekstvo, i u tome uspevali. Dok su drugi spas od muka pronašli u bekstvu pomoću novca, potkupljujući austrijske stražare koji su bili gladni i skloni primanju mita. Begunci koji bi se domogli Švajcarske, u nju su donosili vesti o nepodnošljivim uslovima u austrougarskim logorima.
Kroz njega je prošlo oko 11.000 Srba, najviše sa prostora Bosne i Hercegovine, Šumadije, Podrinja, Raške, Crne Gore, Timočke Krajine. Zatvorenici logora, koji su bili najviše sa prostora Bosne i Hercegovine, Šumadije, Podrinja, Raške, Crne Gore, Timočke Krajine, u logor Ašah dovoženi su teretnim vagonima, uglavnom početkom 1915. godine, u toku preraspodele zatvorenika iz Ugarske, pošto u drugim logorima nije bilo dovoljno mesta.
Zanimljivost[uredi | uredi izvor]
U logoru Ašah na Dunavu, srpski zarobljenici su povremeno objavljivali rukopisne novine „Puls”, čijih nekoliko brojeva se danas čuva u Narodnoj biblioteci Srbije u Beogradu.
Epilog[uredi | uredi izvor]
Nakon okončanja Prvog svetskog rata logor je zatvoren, početkom novembra 1918. godine. Preživeli logoraši su vraćali u novoosnovanu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, vozovima uglavnom do Novog Sada, a onda u Srem ili preko Dunava u Šumadiju.
U logor Ašah na Dunavu, od jeseni 1915. do novembra 1918. godine, bilo je zatočeno 10.903 srpskih vojnika, oficira i civila.
Austrougarska carevina je u ovom i njemu sličnim logorima organizaciju života podesila tako, da logoraši neosetnu streljanjem ili vešanjem, već spostepeno izazivajući smrt, kumulativnim dejstvom gladi (koja je uzela najveći danak), bolestima i zarazom i teškim i opasnim radovima.
Cilj je postignut: da je naših (logoraša) svakim danom sve manje! Sistematsko istrebljenje![6]
Kao i kod drugih logora iz Prvog svetskog rata, ni u ovom nije utvrđena konačna cifra stradalih zatočenika, veće se koristi podatak Petra Opačića iz 1994. godine koji navodi...
...da je na vojnom groblju u Ašahu na spomen-ploči uklesano da su tu sahranjena 5.362 Srbina.[7]
Spomen obeležje[uredi | uredi izvor]
Nakon završetka Prvog svetskog rata na lokaciji bivšeg logora podignuta je simbolična spomen-ploča, u znak sećanja na ovaj kazamat smrti.
Dve decenije kasnije tokom Drugog svetskog rata spomen ploča je uništena od nacističkih SS jedinica, koje su na toj lokaciji formirale logor, pretežno za Jevreje iz Austrije i Nemačke.
Posle Drugog svetskog rata, podignuta je nova spomen-ploča, na kojoj je uklesano 5.362 imena Srba koji su tu sahranjeni, uglavnom vojnika i oficira Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore.
Danas ovo stratište povremeno obilazi srpska zajednica iz Linca, i održavaju prigodne govore i parastose.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d Logor Ašah na Dunavu U: Mirčeta Vemić, Pomor Srba ratnih zarobljenika i interniranih civila u Austrougarskim logorima za vreme Prvog svetskog rata 1914–1918. Originalni naučni rad. str. 221-222. . doi:10.2298/ZMSDN1447201V. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - ^ a b v Stojiljković, D. (1995). Plava Dunavska grobnica Mauthauzen 1914–1918. 1938–1945. Beograd: Sekcija koncentracionog logora Mauthauzen
- ^ Moric (2014) – Moritz, Verena (2014): „Gefangenschaft“, In:H. Leidinger/V. Moritz/K. Moser/W. Dornik: Habsburgs schmutziger Krieg. Wien, 93-194.
- ^ Topalović, Ž. (1918). Za naše zarobljenike. Krf
- ^ Arhiv Vojske Srbije (1916). Popisnik br. 5, K–400A, F–3, dok. br. 1–11. Broj zatočenika po logorima za 1916. godinu
- ^ Nikolić Rasinski, M. K. (1919). Nežiderska epopeja, prvi deo. Novi Sad: Izdanje knjižarnice Svetozara F. Ognjanovića.
- ^ Opačić, P. (1994). Politika genocida Austrougarske protiv Srba u Prvom svetskom ratu. Vojnoistorijski glasnik, 1–2, 47–78.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Mirčeta Vemić, Pomor Srba ratnih zarobljenika i interniranih civila u Austrougarskim logorima za vreme Prvog svetskog rata 1914–1918. Originalni naučni rad. str. 221-222. . doi:10.2298/ZMSDN1447201V. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Stojančević, V. (1989). Civilni internirci u logorima Austrougarske i Bugarske u vreme Prvog svetskog rata. Stvaranje jugoslovenske države 1918. godine. Beograd: Naučna knjiga, str. 403–407.
- Živko Topalović, Za naše zarobljenike - konferencija Živka Topalovića [1]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Logor Ašah na Dunavu — www.zlocininadsrbima.com