Požežena
Požežena Pojejena | |
|---|---|
 Rumunska pravoslavna crkva u Požeženi | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Rumunija |
| Okrug | Karaš-Severin |
| Opština | Požežena |
| Stanovništvo | |
| — (2011) | 1.085 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 46′ 27″ S; 21° 34′ 45″ I / 44.774167° S; 21.579167° I |
| Vremenska zona | UTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST) |
| Aps. visina | 76 m |
  Požežena Požežena na karti Rumunije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 327300 |
| Pozivni broj | 0255 |
| Registarska oznaka | CS |
Požežena (rum. Pojejena) je naselje i sedište istoimene opštine, koja pripada okrugu Karaš-Severin u Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Položaj naselja[uredi | uredi izvor]
Selo Požežena se nalazi uz Dunav, u rumunskom delu Đerdapa (kod mesnih Srba poznat kao Banatska klisura). Godine 1774. postoje dva militarska naselja: Srpska i Rumunska Poženjena. Od Požežene je počinjao Đerdap, ili kako se pre zvao "Demir kapija" ("gvozdena vrata"), gde je Dunav vrlo sužen visokim stenama, i kao da vri u kazanu. Naspram mesta se pre usred Dunava nalazila velika stena što štrči iz vode - Babakaj.[1] Iznad naselja izdižu se Banatske planine.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Požežena (kao Possusin) se pominje 1475. godine kao vojno utvrđeno mesto na levoj strani Dunava, pod ugarskim kraljem Matijom.[2] Ime mesta verovatno govori o vatri, o stradanju pod Turcima, i znači bukvalno "spaljena".
Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da se militarsko mesto "Srpska Požežena" nalazi u Rakaždijskom okrugu, Novopalanačkog distrikta. Stanovništvo je tada bilo izmešano, srpsko i vlaško. Isto važi za "Rumunsku Požeženu".[3]
Pretplatnici jedne srpske knjige iz Srpske Požežene, istu su naručili u Novoj Moldavi. Bili su to: Vasilije Pavlović "štragler", i Josif Jovanović "iberlajter".
Mesto Srpska Požežena je sredinom 19. veka bežilo vidan porast broja stanovnika. Tako je 1847. godine tu bilo 394 pravoslavca Srbina, a dve decenije kasnije 484 duša.[4] Po mitropolijskom popisu iz 1865. godine tu živi 1.000 pravoslavnih stanovnika, a u selu jedina parohija je šeste platežne klase. Rumunska Požežena je podigla parnicu protiv Srpske Požežene, sa kojom je dotle u zajednici bila. Pošto su Rumuni prešli u Rumunsku mitropoliju, hteli su i da deo crkvenog imetka iznesu. Budimpeštanski sud je međutim prihvatio razloge, koje je izneo advokat Petar Ivković, kao srpski eparhijski zastupnik, i doneo 1889. godine presudu, kojom su Rumuni su bili odbijeni.[5] Godine 1891. iz mitropolijskog fonda za otcepljenje pomešanih opština, određeno je da se Srpskoj Požeženi godišnje daje po 200 f. da isplaćuju Rumune.[6]
Godine 1905. Srpska Požežena je mala opština u Belocrkvanskom srezu. Tu živi 606 stanovnika u 122 doma. Srba je bilo 602 duše ili 85%, sa 116 kuća ili 95% od ukupnog broja. Od javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i komunalna škola. Funkcionišu u naselju pošta i telefon.
Po "Rumunskoj enciklopediji" ujedinile su se obe Požežene, u jedno naselje "Požeženu" 1968. godine.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Požežena imalo je 1.260 stanovnika.[7] Poslednjih decenija broj stanovnika opada.
Selo je od davnina bilo višenarodno, a mesni Srbi su oduvek bili manjina. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 1.572 | 1.386 | 1.260 |
| Srbi | 619 (39,4%) | 305 (22,0%) | 320 (25,4%) |
| Rumuni | 876 (55,7%) | 1.037 (74,8%) | 896 (71,1%) |
| ostali | 77 (4,9%) | 44 (3,2%) | 44 (3,5%) |
Religija[uredi | uredi izvor]
Pravoslavno parohijsko zvanje i crkvene matične knjige vode se od 1778. godine. U mestu je pravoslavna crkva brvnara posvećena Sv. arhanđelima Mihajlu i Gavrilu. Do 1792. godine obe Požežene je opsluživao zajednički srpski sveštenik u istoj zajedničkoj crkvi. U toj pravoslavnoj parohiji je 1846. godine bilo 943 stanovnika pravoslavca. Sveštenik je tada bio pop Ilija Stojadinović.[8] Pravoslavna crkva je sazidana 1793. godine od strane oba sela i posvećena je Sv. arhistratizima Mihajlu i Gavrilu (Arhanđelima). Po poznijem srpskom izvoru kada je reč o matrikulama, proizilazi drugačije: poženjensko parohijsko zvanje je osnovano 1794. godine od kada se i crkvene matice vode.[9] Parosi stari bili su: Jeftimije Bogdanović (1794—1812), Jovan Stojadinović (1812—1833), Ilija Stojadinović (1830—1846), Josif Stanković (1847—1874), Simeon Stojadinović (1874—1884) i Teofan Milenković (od 1884). Pop Milenković je bio rodom iz mesta, a služi tu već 29 godina. Na crkvenom tornju su 1905. godine visila sva četiri zvona. To je parohija najniže šeste platežne klase, parohijskog doma nema, a srpsko pravoslavno groblje postoji. Parohijska sesija je mala i iznosi samo 9 kj, a crkveno-opštinski zemljišni posed je takođe 9 kj.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Pominje se 1800. godine učiteljski stan "od kamena". Narodna škola u Požeženi imala je 1846. godine 70 učenika, kojima je predavao učitelj Toma Kotez. Tražio se stečajem učitelj u Srpskoj Požeženi 1881. godine, da predaje na srpskom i mađarskom jeziku, za ponuđenu platu od 200 f. Osnovna škola u Srpskoj Požeženi je 1905. godine komunalnog statusa. Postoji jedno školsko zdanje građeno 1896. godine sasvim po propisu. Sva četiri nastavna razreda sede u istoj, jedinoj učionici. Školski vrt je postojao i bio uređen. Učitelj je 1905. godine Maksim Moldovan rodom iz Vršca, koji je tu već tri godine. Bio je stalno namešten, sa učiteljskim dekretom i bavio se vinogradarstvom. Redovnu nastavu je tada pohađalo 74 đaka, a nedeljnu školu 30 starijih učenika.[10]
U Srpsko-požeženskoj kompaniji skupio je 1831. godine Ignjatije Petrović "iberrajter" mnogo pretplatnika za srpski kalendar. Tako su se pisali Jovan Stojanović paroh, Damjan Bogdanović trgovac još tridesetak viđenijih građana iz okoline.[11]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Crkva Svetog arhangela Gavrila u Požeženi
- Opština Požežena
- Klisursko-poljadijski Srbi
- Srbi u Rumuniji
- Banatska klisura
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Školski list", Novi Sad 1869. godine
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1853. godine
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
- ^ "Srpski letopis", Novi Sad 1872. godine
- ^ "Male novine", Beograd 1889. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1891. godine
- ^ „Recensământul Populaţiei şi al Locuinţelor”. Arhivirano iz originala 2012-09-18. g. Pristupljeno 2011-12-08.
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ "Serbska pčela", Budim 1831. godine
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Primăria Pojejena Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. mart 2019) (jezik: rumunski)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2022) (jezik: mađarski)
