Saće

Saće

Saće predstavlje više šestougaonih (heksagonih) ćelija koje su pravilno složene jedna uz drugu, tako da između njih nema praznog prostora. Pčelinje gnezdo se sastoji od saća na kojem se nalaze pčele i njihovo leglo. Takav način gradnje, odnosno oblik ćelije omogućava pčelama najveće iskorišćenje prostora i skladištenje hrane (med i pelin). Medonosne pčele ovakvim načinom gradnje postižu najekonomičniji – štedljiv način gradnje, ali i stabilnost saća.

Vrste

Medonosne pčele grade tri vrste saća: matično saće ili matičnjak, radiličko saće i trutovsko saće. Matičnjak je ćelija u kojoj se razvija matica. Razlikuje se po veličini, položaju i obliku u odnosu na trutovsko i radiličko saće. Veličine je oko 25 milimetra, a po obliku podseća na žir. Što se tiče položaja, matičnjak je u okremnutom i visećem položaju. Nakon što se matica izleže, pčele uništavaju matičnjak, a najčešće ga grade na radiličkom saću. U matičnjak pčele ne skladište med i pelud. Radiličko saće služi za razvoj radilica, i skladištenje meda i pelina. Šestouganog su oblika i pčele ih poklapaju s ravnim voštanim poklopcima. Trutovsko saće je istog oblika kao i radiličko saće, nešto je veće, ali se trutovsko leglo to jest saća poklapaju s izbočenim poklopcima u obliku polukugle. U ovim saćima se razvijaju trutovi, skladišti med i vrlo retko pelin.

Gradnja

Prilikom gradnje saća, pčele se uhvate za kraj (tavan) košnice i vešaju se jedna za drugom stvarajući "zavese". Medonosna pčela zadnjom nogom prelazi preko zatka s trbušne strane, pri čemu zakvči voštani listić dlačicama četkice koja se nalazi na zadnjoj nozi i izvuče iz tobolca. Nakon toga zadnjim nogama voštani listić prebaci na prednje noge i zatim u čeljust u kojima se prerađuje vosak. Prerada voska u čeljusti se sastoji od mešanja voska sa slinom i gnječenja. Svaki put kada pčela zgnječi i obradi voštani listić u obliku grudvice ga lepi za saće koje se gradi. Pčela prerađuje jedan voštani listić oko dva minuta. Tokom gradnje pčele medarice se menjuju, pa tako jedna pčela donese grudvicu voska, zalepi ga, stisne i odmah nakon nje dolazi druga pčela i ponavlja postupak i tako redom.

Pčele započinju gradnju saća tako da prvo zalepe za tavan košnice red voštanih listića u vertikalnom položaju koje se još naziva i prihvatno saće. Ova saća su poluprizmatičnog oblika i na njih pčele dalje nadograđuju cela saća. Saće se gradi tako da je jedan ugao prizme okrenut prema gore, a drugi ugao prema dole, dok su paralelne stenke u okomitom položaju. Time redovi stanica idu u vodoravnom ili horizontalnom slijedu. Dodavanjem satne osnove mijenja se način gradnje. Pčele tada grade na način da su paralelne stenke u vodoravnom položaju, a sled ćelija se nastavlja u dijagonalnom položaju .

Satna osnova

Satna osnova ili osnova saća je dobila naziv po tome što čini središnji deo saća. Pčele inače grade saće tako da stvaraju grozd. Ako u sredinu grozda umetnemo satnu osnovu tada one na njoj izvlače bočne stjenke ćelija. U satnoj osnovi su utisnuta dna i počeci stjenki radiličkih stanica (tako da osnova smanjuje broj trutova). Satnu osnovu izumeo je nemac J. Mehring 1857., a usavršio ju je Amerikanac S. Wagner 1861. Ovaj je izum bio veliki korak za unapređenje pčelarstva, jer smo usmerili pčele na gradnju saća tamo gde mi želimo (unutar okvira). Izrađene satne osnove su grublje nego prirodno saće. Sav višak voska iz njih pčele koriste za gradnju stjenki stanica. Saće pod teretom meda lako pukne (na primer tokom vrcanja), pa zato treba satnu osnovu pojačati s nekoliko redova žica. Takvo saće je čvršće, pa može izdržati rukovanje koje na okvir postavlja moderno pčelarstvo. Postoje i trutovske satne osnove koje se koriste pri uzgoju matica .

Smeštaj

Pčelinje gnezdo sastoji se od manjeg ili većeg broja takozvanih sati ili satina. Broj satina nije stalan, a zavisi od veličine ili čvrstine zajednice, o starosti te zajednice, i od veličine i oblika prostora u kojem se gnezdo nalazi. Ni veličina satina nije stalna, nego i ona zavisi od snage zajednice, od njene starosti i od veličine i oblike prostora u kome se gnijezdo nalazi. Pčela medarica uvek gradi svoje gnezdo s više satina. Satine su izgrađene od pčelinjeg voska, materijala koji pčele same proizvode. Satina je skup šesterostranih saća ili stanica koje su pravilno poređane jedna do druge, tako da između njih nema nikakvog praznog prostora; susjdne stanice imaju zajedničke stijenke ili pregrade jedna s drugom. To je dakle pravilna gradnja mrežastog izgleda. Sat ili satina na staroslovenskom jeziku znači sto i stotina, a označava mnogobrojnost saća od kojih se sat sastoji.

Saća (stanice) služe za uzgoj legla i za spremanje meda i pelina. Satina visi u vertikalnom položaju, pričvršćena o tavan duplja ili košnice. Svaka je satina dvostrukog kapaciteta, to jest ona nema saća samo s jedne strane, nego s obe. Svako saće leži u vodoravnom položaju, ali ne sasvim tačno, nego je tek malo koso nagnuta prema gore od dna saća prema otvoru. Tako med ne može curiti napolje. Dna svih saća okrenuta su u sredinu satine, i onih s jedne strane i onih s druge. Sva dna zajednički sačinjavaju pregradu koja deli satinu po sredini.

Debljina satine iznosi od 21,50 do 25,50 mm. Prema tome, dubina pojedinog saća iznosi od 10 do 12 mm. Satine su poređane jedna do druge. Razmak između satina iznosi oko 11 mm. Satine nisu uvek pravilno izgrađene i paralelno poređane jedna uz drugu, nego su često izmešane, izlomljene i izukrštane. Za svoj stan pčele uzimaju razne i sve moguće pukotine i šupljine. Za njih je dobra i jama u zemlji pod korenjem drveta, prostranije pukotine u steni i zidu, a najviše duplja u drveću. Ona su najmnogobrojnija u šumovitim krajevima, i tamo ih pčele po pravilu jedino i upotrebljavaju. U blizini čoveka pčele upotrebljavaju razne šupljine čovekovih objekata: tavane, prozore pa i sobe, bačve, sanduke i slično.

Čovek je iskoristio pčelinji nagon nastanjivanja i počeo je smeštati u svojoj blizini sa svrhom da je iskoristi. Prvi takvi stanovi nisu se ništa razlikovali od prirodnoga pčelinjeg stana. Bila je to obična šuplje deblo ili klada. Kasnije se mesto nje počela plesti košara od divlje loze ili slame, a zatim kačica od dužica ili sandučić od dasaka. To je put kojim se došlo od šuplje klade do moderne košnice s okvirima za saće .