Beodra

Beodra
Beodra;
	Nekadašnji dvorac porodice Karačonji u Beodri
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Srednjobanatski
Opština	Novi Bečej
Geografske karakteristike
Koordinate	45° 43′ 11″ S; 20° 18′ 07″ I / 45.719666° S; 20.301833° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	77 m
	Beodra Beodra na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	23273
Pozivni broj	023
Registarska oznaka	ZR

Beodra je nekadašnje selo, danas u sastavu Novog Miloševa u opštini Novi Bečej, Srednjobanatski okrug, Vojvodina, Srbija.

Ime sela i njegov nastanak[uredi | uredi izvor]

Prema predanju, naziv potiče od imena neke vlastelinke "Beldore". Posle oslobođenja od Turaka, selo se zvalo Boldija, zatim Beka i na kraju Beodra (Nemci su ga zvali Peadra). Danas je administrativno spojeno s Karlovom (Dragutinovo) u jedno selo – Novo Miloševo, koje nosi naziv po partizanu prvoborcu iz Drugog svetskog rata Milošu "Klimi".

Istorija[uredi | uredi izvor]

Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir Temišvarske eparhije u Beodri su tri pravoslavna sveštenika. Parosi su, pop Timotej Jovanović (rukop. 1754), pop Andrej Kovačev (1788) i kapelan pop Leontije Jovanović.^[1]

Grofovi Karačonji[uredi | uredi izvor]

Beodranski spahija Ladislav Karačonji je početkom januara 1861. godine naimenovan za župana Torontalske županije. Karačonji je tim povodom priredio prijem u dvorcu, kod velikog išpana, na kojem su bile delegacije iz raznih mesta i naroda (Srba, Rumuna, Mađara), među kojima i iz Beodre. Iskoristili su prijem da zatraže zaštitu od svog zemljaka.^[2] Stari grof Andor Karačonji je živeo u Budimpešti nakon Prvog svetskog rata. Svoje imanje u Banatu (Beodri) - zemlju od 7.800 jutara, dvorac sa parkom je poverio "Hrvatsko-slavonskoj banci za kolonizaciju i parcelizaciju" d.d. u Zagrebu.^[3] Ta banka je međutim prevarila naslednike grofove; umesto da ovi zarade na tolikom imetku nakon prodaje sitnih parcela, oni su ostali čak dužni 8. miliona dinara. Zbog manipulacija i prevara stvar je završila u sudu. Optužen je bio 1929. godine direktor filijale te banke u Beodri, Ivan Maršalek. Imanje grofova Karačonjija sasvim je propalo; svelo se tridesetih godina 20. veka na još nepodeljenih 230 jutara i oronuli dvorac usred sela.

U ispražnjenom dvorcu je nakon Prvog svetskog rata stanovao Rus izbeglica, dugogodišnji i poslednji predsednik ruske Dume, Mihail Vladimirovič Rodzjanko. Tu se skrasio ugledni ruski političar sa mnogoljudnom porodicom; samo od jednog sina imao je 10 unučadi. Bio je on veliki ruski slavenofil, dobar govornik i čestit kao čovek. Nakon smrti januara 1924. godine u Beodri^[4] preneto je o trošku jugoslovenske vlade, njegovo telo u Beograd, po sopstvenoj želji, do eventualnog prenosa u Rusiju,^[5] gde je pokopano na Novom groblju.

Društveni život[uredi | uredi izvor]

Beodra je tokom 19. veka imala dozvolu za tri godišnja vašara. Bili su to termini: 6. maj, 8. septembar i 1. novembar.^[6]

"Grob blagočestva" je pesma koju je u "Svetozoru" (podlisku bečkog "Svetovida") objavio 1855. godine E.P. Jovanović iz Beodre.^[7] Saradnik novosadskog "Školskog lista", sa svojim prevodima i stručnim člancima bio je 1861. godine, Miloš Nastasić beodranski dugogodišnji učitelj.^[8]

Beodra je lepa varošica^[9] smatralo se u drugoj polovini 19. veka. Jedna nagrada za srpske ženske ručne radove, sa održana 1885. godine zemaljske izložbe u Budimpešti, dodeljena je Beodri.

Doktor Đorđe Joanović (1871-1932)^[10] lekar, naučnik, profesor Medicinskog fakulteta beogradskog Univerziteta potiče iz Beodre, mada je rođen u Beču. U zavičajnoj Beodri je nakon tragične smrti uz velike počasti sahranjen. Tokom opela držanog u kući njegovog brata Simeona Joanovića,^[11] pevao je beogradski akademski pevački hor "Obilić". Građena je 1933. godine nad njegovim grobom kapela Sv. Đorđa. Po njemu nosi naziv zrenjaninska opšta bolnica.

Fudbalski tim S.K. "Hajduk" iz Beodre primljen je 1932. godine u Jugoslovenski nogometni savez.^[12]

Pri Državnoj narodnoj školi u Beodri, otvoreno je dozvolom Kraljevske banske uprave novembra 1939. godine 6. i 7. odeljenje.^[13]

Stanovništvo i naselja[uredi | uredi izvor]

Početkom XVIII veka, jedan broj Srba graničara iz bačkog Potisja je s porodicama ilegalno naselio Akaču. Ne može se sa sigurnošću tvrditi da je u istorijsko vreme pre doseljavanja Srba bilo nekog drugog stalnog naselja u Beodranskom ataru. Naselje na Akači se proširilo i na Šimuđ i zvalo se Boldija. Imali su i crkvu. U beodranskom ataru je postojalo i naselje na Kerektovu. Sva ova naselja su bila razbijenog tipa, jedino je na Akači postojao red kuća "kao sokak". Godine 1722. je stanovništvo Boldije, Kerektova, Mortove (atar Padeja) i Prečke (atar Karlova) naseljeno u Beodru. Skoro sve Srpsko stanovništvo je došlo ovamo iz potiskog dela Potisko-pomoriške granice, naročito iz Pivnica, Ade, Mola, i drugih obližnjih mesta. Godine 1758. u Beodru se iz Pivnica doselilo 22 porodice predvođene sveštenikom Dimitrijem. Najstarije srpske matične knjige su iz polovine XVIII veka. Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da mesto pripada Bečkerečkom okrugu i distriktu. Tu se nalazi poštanska kambijatura a stanovništvo je srpsko.^[14]

Predanje pamti da je sa Srbima na Akači, Šimuđu i Kerestovu živeo i manji broj Mađara, koji su sa Srbima prešli u Beodru i živeli pomešano i oni su se izgleda utopili u Srbe, jer predanje sela pamti da "pre dolaska nije bilo Mađara u Beodri". Prve Mađare je doveo spahija Bogdan Karačonji, posle 172. godine. Među Mađare se asimilovao i jedan broj Srba, koji su bili spahijski birovi (službenici), primivši rimokatoličku veru da ne bi izgubili službu.

Beodrani nisu preseljeni s Akače i Kerektova dobrovoljno. Naseljavanje Beodre je počelo najpre oko glavnog druma, na paravcu Novi Bečej – Kikinda, gde se formirao "veliki sokak". Najpre je Beodra bila malo naselje na današnjem njenom jugozapadnom delu. Pre naseljavanja Beodre, stanovnici Boldije i Kerektova su se sahranjivali na akačkom groblju, na Čotu. Novo groblje je određeno na severnoj granici sela (današnji centar sela), a kasnije je i treće. Sva ta groblja danas više ne postoje, poslednja dva su izmeštena 1876—1878. godine na istočnu stranu Beodre, jer se naselje širilo prema severu.

Pravoslavci u Beodri, kretanje stanovništva tokom 19. veka: 1828. godine bilo ih je 1802; 1851. - 1808; 1860. - 2100; 1878. - 1985; 1891. - 1984 stanovnika. Po pojedinim godinama^[15]: 1880. godine - rodilo se 112, umrlo 70 duša, a venčalo 17 parova; 1885. - rođeno 123, umrlo 97, venčalo 15 parova; 1893. - 117 rođeno, 88 umrlo i 17 venčalo. Gubitak u ljudstvu od 116 duša, u periodu 1860-1891. godine bio je do tada nenadoknadiv.^[16]

Pored Srba i Mađara, u Beodru su se doseljavali i drugi, pre svega Jevreji, Nemci (organizovano, doveo ih je spahija Karačonji 1795, 1797 i 1805. godine) i Cigani. Posle komunističke revolucije u Rusiji je u Beodru došlo i nešto Rusa. Jevrejsko stanovništvo je uništeno u Drugom svetskom ratu, a Nemci su iseljeni posle tog rata. Tokom XX veka se broj Roma veoma uvećao. Beodranski Cigani su uglavnom pravoslavne vere i najvećim delom su se razvili od familije Stojkov.

Verske zajednice i njihovi objekti[uredi | uredi izvor]

Pravoslavna crkva[uredi | uredi izvor]

Prva pravoslavna Crkva se nalazila na Akači. Naseljavanjem Beodre, napuštena je, pa je podignuta nova, u Beodri. Verovatno je najpre bila od naboja ili pletera, a 1950. godine je podignuta nova, od presne cigle. Ova crkvica je podignuta na samom severnom rubu sela, iza koje se prostiralo groblje. Crkva je bila u sklopu spahijskog dvorišta, sa posebnom kapijom. Ta je Crkva napuštena i porušena, a na njenom mestu je podignuta mala kapela sa oltarom i kosturnicama nekoliko beodranskih familija. Ova kapla je porušena posle Drugog svetskog rata.

Nova, veća pravoslavna crkva je podignuta 1872 – 1874. godine sredstvima pravoslavne opštine. Ikonostas u ovoj Crkvi je prenet iz stare crkve, čiji je autor nepoznat i dopunjen je "gornjim bojem" koji je rad umetnika Teodora Popovića iz Bečkereka. Osobitost ikonostasa beodranske crkve, koju deli još sa crkvom u Ečki (današnja rumunska crkva), je izobraženje medaljona s ikonama hrišćanskih moralnih vrlina, preuzetih iz Itike jeropolitike, moralističkog spisa popularnog u XVIII veku.

Sve pravoslavne beodranske crkve su bile posvećene Sv. Arhiđakonu Stefanu, kojeg pravoslavna Beodra slavi kao hramovnu slavu oduvek. Po predanju, potomci Uzun Petra Radanovog iz Bijeljine su bili u turskoj tamnici i molili se za slobodu svecima redom, pa su se vrata tamnice otvorila kad su se pomolili Sv. Stefanu. Oni su izbegli prvo u Pivnice, a zatim su se njihovi potomci doselili na Akaču, pa u Beodru, donevši sa sobom jedan jako stari krst sa grčkim slovima, na kome je izrezbareno 12 praznika.

Rimokatolička crkva[uredi | uredi izvor]

Iako je rimokatolika u selu bilo znatno ranije, rimokatolička parohija je ovde osnovana tek 1796. godine, godinu dana pošto je spahija Karačonji naselio prve Nemce u Beodru. Prvu crkvu, posvećenu Sv. Mariji Magdalini je podigao spahija Bogdan Karačonji od čerpića. Njegovi potomci, Laslo i Lajoš Karačonji su 1838. godine podigli temelje na kojima je 1841. godine izgrađena velelepna rimokatolička crkva. Osvećena je 1842. godine. Crkva ima dva tornja, prema uzoru na sakralnu arhitekturu mađarske iz doba Sv. Kralja Stefana I Arpadovića, a beodrani su pripisali ovu neobičnost izvesnom arhitektonskom antagonizmu svojih spahija.

Glavni oltar Crkve je izradio bečki majstor Rajsinger, a umetničku stolariju Fogaroši Janoš. Sve radove na crkkvi, unutra i oko nje je obavila familija Karačonji. Čak je grofica Irma Karačonji svojeručno vezla goblen bogorodice s Isusom 1892. godine. Prve orgulje su 1859. godine zamenjene orguljama koje je izradio majstor Fazekaš Janoš. U kripti crkve je spomen kosturnica Karačonjijevih.

Posle Prvog svetskog rata, izlivena su nova zvona za rimokatoličku crkvu u Beodri, u čemu je prilogom učestvovalo nekoliko pravoslavnih domaćina. Beodranski Rimokatolici su sa pravoslavnim komšijama bili tradicionalno u odličnim odnosima, o čemu svedoči i zajednički portret rimokatoličkog i pravoslavnog sveštenika Boćan Janoša i Aksentija Jovanovića iz XIX veka. Ovaj portret u unju i ikona "Spasiteljev nerukotvoreni obraz" (dar pravoslavnog paroha A. Jovanovića svom kolei Boćan Janošu), i danas se čuvaju u rimokatoličkoj parohijskoj zgradi.

Jevrejska zajednica je u Beodri veoma napredovala tokom XIX veka, kad je formirana njihova opština i podigli su sinagogu koju je fašistički okupator srušio tokom Drugog svetskog rata. Posmrtni ostaci beodranskih jevreja su sa jevrejskog groblja u Beodri osamdesetih godina XX veka izmešteni na Zrenjaninsko jevrejsko groblje.

Arhitektura[uredi | uredi izvor]

Nanjeljavanje Beodre je vršeno po osnovi puta Novi Bečej – Kikinda, gde je najpre formiran Veliki sokak. Naseljavanjem Beodre je stanovništvo napustilo nekoliko naselja razbijenog tipa i formiralo ušoreno naselje panonskog tipa, prema propisima koje je sprovodio grof Rajmund Florimund Mersi u doba prosvećenog apsolutizma ćesara Josifa II habzburškog. Tada je ustanovljena i gruntovna podela zemlje u ataru.

Kuće su najpre podizane od naboja "na duž" i u Beodri je bilo veoma malo kuća "na lakat". Građevinska strast grofovske familije Karačonji je uticala na to da lokalna osobenost postane upotreba dekorativne plastike. Na ulazu u oba spahijska dvorca, rimokatoličku i pravoslavnu crkvu u Beodri, kao i u Karlovačkoj crkvi, tokom XIX veka su se nalazili korintski kapiteli, koji su se do danas održali samo na Karlovačkoj crkvi. Dekorativna upotreba figuralnog motiva devojačke glave na fasadama kuća u Beodri (narod ih zove "mađarice") je druga lokalna specifičnost beodranske arhitekture.