Arheološki lokalitet Beška-Brest
Beška-Brest je arheološki lokalitet koji se nalazi u ataru sela Beška u opštini Inđija. U pitanju je rimska kasnoantička nekropola datovana u 3. i 4. vek.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Prilikom izvođenja poljoprivrednih radova 1965. pronađena je grobnica sa freskama. U proleće 1966. Vojvođanski muzej u saradnji sa Pokrajinskim zavodom za zaštitu spomenika kulture, preduzeo je orijentaciona istraživanja sa ciljem da se utvrdi da li se radi o nekropoli ili o usamljenoj memorijalnoj grobnici. Nalazi spaljenih i skeletnih grobova potvrdili su postojanje rimske nekropole. Iste godine izvršeno je podizanje fresaka i njihovo opremanje kao muzejskih eksponata, a lokalitet je stavljen pod zaštitu zakona.
Izuzetan značaj nekropole zahtevao je sistematska istraživanja koje je Vojvođanski muzej sa prekidima realizovao od 1967. do 1974. godine. Rekognosciranje okolnog terena u cilju pronalaženja ostataka naselja koje bi rešilo pitanje nastanka ovako bogate nekropole nije dalo rezultate. Tokom daljeg istraživanja utvrđene su granice nekropole, kao i njen položaj u odnosu na okolinu. Nekropola je u celini otkrivena sa vrednim i dobro očuvanim grobnim inventarom i zajedno sa zidanom grobnicom sa freskama.
Otkriveno je ukupno 111 grobova, od kojih su 22 spaljena groba, 81 skeletni grob, 8 kenotafa i usamljenih posuda. Od ostalih nalaza otkrivene su dve peći i jedna kultna jama. Peći su služile za spaljivanje pokojnika, a kultna jama za pohranjivanje zemlje sa prostora spaljivanja.
Od predmeta iz grobova pronađeni su nakit, keramičke i staklene posude, lončići, zdele, krčazi. Primetno je i prisustvo razbijenih posuda, klinova, novca, žiškova, igala i noževa. Simbolika ovih predmeta vezana je za pogrebni ritual. Razbijanje posuda značilo je razbijanje uroka, i zaustavljanje smrti na onom članu porodice koji je umro. Žižak i novac su stavljani u grob kako bi duša našla put i platila ulaz u podzemni svet. Gvozdeni klinovi predstavljali su zakivanje pokojnikove duše kako se ne bi vratila i uznemiravala žive. Istu svrhu imalo je ubadanje iglom ili zasecanje nožem tela pokojnika.[1]
Grobnica sa freskama[uredi | uredi izvor]
Grobnica je datovana u kraj 3. i početak 4. veka. Zidovi grobnice su malterisani i dekorisani freskama.
Neujednačenost načina slikanja i stila nam govore da freske grobnice nije radio jedan umetnik. Njihov sadržaj pokazuje ustaljeni sistem, što nije neuobičajeno jer je još od najstarijih vremena zidno slikarstvo u grobnicama imalo utvrđenu koncepciju.
Beščanske freske upravo reflektuju klasični raspored predstava: na čeonom delu prikazan je pokojnik sa suprugom, na istočnoj strani mitološka bića koja ga uvode u zagrobni život, a na dužim stranama predstavljeni su dekoracija arhitekture i scene vezane za ovozemaljski život.
Pokojnik je obučen u svečanu odeću: dugački hiton sa purpurnim ogrtačem na ramenu prikopčanim krstastom fibulom, tipičnom za rimsku mušku odeću u 4. veku. Ženska figura na glavi ima neku vrstu sivog turbana, lice joj je oštećeno, a obučena je u dugu žućkastu haljinu sa belim ogrtačem prebačenim preko levog ramena. Odeća i rog izobilja koji se na slici vidi levo i desno od bračnog para, sugeriše da se radilo o imućnim ljudima.
Na istočnoj strani grobnice prikazane su tri mlade žene. Atributi koji ih krase, skiptar u levoj ruci, a vaga, vreteno i svitak hartije u desnoj ruci, upućuju na zaključak da one predstavljaju tri suđaje (mojre ili parke). U grčkoj i rimskoj mitologiji tri suđaje su bile: Atropos, koja vagom odmerava grehe i dobra dela pokojnika, Lahezis, koja na svitku hartije ima ispisanu sudbinu čovekovu i Kloto, koja pomoću vretena prede nit života i preseca ga kad odredi čas smrti. Ono što je neobično na njihovom prikazu jeste činjenica da su sve tri ovenčane oreolima. Oreol kao hrišćanski simbol svetosti preuzet je iz paganskog sveta oko 340. godine, a predstave oreola takođe se sreću i na spomenicima paganskog porekla.
Duže strane grobnice, ukrašene su tako da njihova donja zona predstavlja enterijer u kojem je živeo pokojnik, dok u gornjoj zoni možemo videti simbole sveta koji ga očekuje nakon smrti.
Južna strana grobnice u donjem delu prikazuje 4 figure koje predstavljaju pratnju pokojniku, a prema odeći i atributima koje nose mogu se tumačiti i kao simboli četiri godišnja doba. Mlada žena, dostojanstvena i ozbiljna, odevena po modi žena iz viših društvenih slojeva s kraja 3. i početka 4. veka, u rukama nosi korpu sa žućkastim plodovima; mladići su takođe prikazani sa svojim atributima: mrežastom zastavicom i grozdom; kupastim peharom i krčagom; plavim poslužavnikom sa pecivom.
Severna duža strana podeljena je u tri zone, od kojih se u donjoj nalaze prikazi mermernih ploča oivičenih crnom trakom, srednja zona podeljena je u kvadrate, a gornja ima prikaze tri pauna. Zajedno sa motivima cveća, girlandi, korpi sa plodovima, paunovi mogu da simbolišu besmrtnost i vaskrsenje.
Živopis grobnice, kao i njen inventar sigurno je datiraju u kraj 3. i početak 4. veka, u vreme tetrarhije, a nalaz novca sa natpisom URBS ROMA, kovan od 330. godine govori nam da se sahranjivanje nije moglo izvršiti pre 330.[2]